Biofizika kitob yangisi 2013. doc

- + 
H
+
- +
Cl
-
- + 
H
+
7.10-rasm. Diffuz potensial paydo bo’lishi. 
Diffuz potensiali 
ϕα
∆
Genderson tenglamasi bilan aniqlanadi. 
2
1
ln
C
C
F
RT
U
U
U
U
Ζ
⋅
+
−
=
∆
−
+
−
+
ϕα
2. Tengvaznli membrana potensiali hosil bo’lishi. 
Hujayra sitoplazmasida va tashqi muhitda eng ko’p miqdorda bo’lgan asosiy 
ionlar, bu K
+ 
, Na
+ 
, Cl
-
, va katta diametrli ionlar. Masalan, aminokislota ionlari R 
dir. Faraz qilaylik hujayra ichida K
+
, Sl
-
va R
-
ionlari, tashqarisida esa faqat K
+
va 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

139
Sl
-
ionlari bo’lsin. U holda kaliy va xlor ionlari membrana orqali ikkala 
yo’nalishda ham diffuziyalanadi, R
-
ioni esa hujayra ichida qoladi(7.11-rasm). 
Kaliy va xlor ionlarining diffuziyasi har xil ishoralardan iborat, chunki xlor 
ionlarining tashqi muhitdan hujayra ichiga o’tishiga R- ionlari hosil qilayotgan 
manfiy zaryad to’sqinlik qiladi. Natijada kaliy va xlor ionlarining hujayra ichida va 
tashqarisidagi konsentrasiyalari bir xil bo’lmaydi. Bunda Danon tenglamasi deb 
ataladigan munosabat bajariladi. 
[K
+
]
u
’
[Cl
-
]
u
=[K
+
]
t
’[Cl
-
]
t
(7.20) 
7.11-rasm. Hujayra membranasidan ionlarning o’tishi. 
Membrana orqali o’ta olmaydigan R- ionlar membrana ichki sirti yonida 
to’planishib, manfiy zaryad hosil qiladi. Bu zaryad hujayra tashqarisidagi ionlar 
tortishib, membrana tashqi sirtida musbat qatlam hosil qiladi. Bunda hosil 
bo’ladigan potensiallar farqi Nernst tenglamasi deb ataladi: 
2
1
C
C
n
zF
RT
ì
l
=
ε
(7.21) 
bu yerda
C 
1 
- kaliy ionlari konsentrasiyasining nisbati
C
2
[K+]u = [Cl-]T (7.22) 
[K+]T [Cl-]u 
Quyidagi jadvalda turli hayvonlar uchun 
T
u
C
C
va membrana potensial 
keltirilgan.
7.1-jadval 
To’qima turi 
Na
+
K
+
Cl
-
Hayvon 
turi 
To’qima 
U, mV 
Kalmar nervi
0.11 
41 
0,074 xashorat kanot muskuli 
80-90 
Baqa nervi
0,31 
44 
- 
baqa 
oyoq muskuli 
40-80 
Baqa muskuli 0,12 
1,2 
0,01 
ot 
nerv 
6 
Baqa yurak muskuli 0,082 
52 
- 
it 
silliq muskul 
1-3 
Nernst tenglamasi bo’yicha hujayra membranasi uchun Na
+
, K
+
, Cl
-
ionlari 
hosil qilayotgan potensiallari hisoblab topildi. Biroq, bu ionlarning yig’indi 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

140
potensiali tajribada o’lchangan qiymatlardan farq qildi. Hujayraning tinchlikdagi 
potensialini tushuntirish uchun yangi nazariya zarur bo’lib qoldi.
3. Stasionar membrana potensiali 
ms
ϕ
∆
(7.12-rasm). Xodjkin va Kats 
hujayraning tinchlikdagi potensiali tengvaznli bo’lmasdan, stasionar, ya’ni Na
+
, 
K
+
, Cl
-
ionlari oqimlari dinamik muvozanati bilan aniqlanadi, deb faraz qilishdi. 
Stasionar holatda oqim zichliklarining yig’indisi nolga teng, ya’ni vaqt birligi 
ichida membrana orqali hujayra ichiga kiruvchi va hujayra ichidan membrana 
orqali chiquvchi turli xildagi ionlarning soni bir-biriga teng: I=O.