Biofizika kitob yangisi 2013. doc
Download 2.18 Mb. Pdf ko'rish
|
BIOFIZIKA (1)
|
§ 7.10. Moddalarning magnit xossalari Tabiatdagi barcha moddalar o’zlarining magnit xususiyatlariga ko’ra uch guruhga bo’linadi: diamagnit, paramagnit va ferromagnit moddalarga. Jismlar atom va mole-kulalardan tashkil topganligi uchun ularning magnit xususiyatini ham shu zarrachalarning magnit xususiyatlari belgilaydi. Klassik nuqtai nazardan qarasak elektron orbitasida ϑ tezlik bilan aylanadi. Bu aylanma tokka o’xshash. Shuning uchun u orbital magnit momenti bilan xarakterlanadi: P m =ISn. Elektronning o’z orbitasidagi aylanish chastotasi ν desak, u holda tok ν ⋅ = e I yoki PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com 150 7.18- rasm. Magnit momentining yo’nalishini aniqlovchi chizma. r ev I π 2 = (7.35) U holda orbital magnit momenti yoki elektronning orbita bo’ylab xarakat sharti quyidagicha ifodalanadi: 2 evr P opб = (7.36) Elektronning mexanik impuls momenti r m L e e ⋅ ⋅ = ϑ ga teng, bunda e m - elektron massasi, R πν ϑ 2 = bu yerda e L - elektronning mexanik orbital momenti deyiladi. Elektron magnit momentining uning mexanik momentiga bo’lgan nisbatiga m e M P m 2 − = (7.37) magnitomexanik nisbat deyiladi. Elektron xususiy magnit momentga ham ega bo’lib unga spin deyiladi. Spin magnitomexanik nisbat orbital magnito mexanik nisbatdan ikki marta katta bo’ladi. P m va L e lar yo’nalishi qarama-qarshidir. Shuning uchun e e m gL L m e p = − = 2 (7.38) Bunda m e g 2 − = ga teng. Molekulaning magnit momenti atomlarning magnit momentlari yig’indisiga teng. Magnit maydonda magnit momentlar oriyentirlanadi va jism magnitlanadi. Magnitlanish darajasi magnitlanish vektori j bilan xarakterlanadi. Ya’ni, hajm birligidagi magnit momentlar yig’indisi: j = V P m ∑ (7.39) Klassik nazariyaga binoan paramagnit jismlarda noldan farqli magnit momentlar mavjud, lekin ular xaotik joylashgan. Shuning uchun magnitlanish vektori nolga teng. ( j = o ). Tashqi maydonga kiritilgan paramagnitdagi magnit momentlar magnit maydon bo’ylab joylashadi. Ular uchun nisbiy magnit singdiruvchanlik µ > 1 bo’ladi. Paramagnit moddalarga kislorod, azot, alyuminiy, molibden, volfram, platina, ishqor va ishqoriy yer metallar va boshqalar kiradi. PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com 151 7.19-rasm. Ferromagnitlarda domenlarning joylashuvi. Diamagnitlar uchun nisbiy magnit singdiruvchanlik µ < 1. Diamagnit moddalarga forfor, oltingugurt, surma, uglerod, vismut, simob, oltin, kumush, mis, suv va boshqa birikmalar kiradi. Diamagnitlarda tashqi magnit maydoni ta’sirida atom orbitasi bo’ylab harakatlanayotgan elektronlar harakatida o’zgarish paydo bo’ladi. Natijada tashqi maydon yo’nalishida joylashgan elektronlar magnit maydonlari kamayadi, tashqi maydonga qarama-qarshi bo’lgan elektron magnit maydonlari oshadi. Natijada diamagnit moddalarda magnit maydoni kamayadi. Ferromagnitlarda nisbiy magnit singdiruvchanlik µ >>1. Ferromagnit moddalarga temir, nikel, kobalt, gadoliniy, disproziy, marganes va xromning ba’zi qotishmalari kiradi. Ferromagnit tabiati kvant nazariyasi asosida tushuntiriladi. 7.20-rasm. Ferromagnitlarda gisterezisni ko’rsatuvchi chizma.H-magnit kuchlanganligi, J-magnitlanish vektori, J 0 -qoldiq magnitlanish, H c -koersitiv kuch To’yinish xolatigacha magnitlangan ferromagnitda maydon kuchlaganligi (N) ni kamaytira boshlasak, induksiya V ham kamayadi, biroq boshqa yo’nalish orqali kamayadi. N=0 bo’lganda ferromagnit to’la magnitsizlanmaydi, ya’ni qoldiq V 0 magnit induksiya aniqlanadi. U to’la magnitsizlanishi uchun H=-H k ga PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com 152 tengkuchlanganlikli qarama-qarshi tashqi maydon xosil qilishi zarur. Bu kuchlanganlik koersitiv kuch deyiladi. Magnit induksiya o’zgarishlarining magnitlovchi maydon kuchlanganligi o’zgarishlaridan orqada qolish hodisasi magnit gisterezisi deb va 7.20-rasmdagi berk egri chiziq esa gisterezis sirtmog’i deb ataladi. Gisterezis - (grekcha) orqada qolish degan ma’noni anglatadi. Ferromagnitlarning yana bir muhim xususiyati bor; har bir ferromagnit uchun Kyuri nuqtasi deb ataluvchi aniq haroratda ular o’zlarining magnit xossalarini yo’qotadi. Masalan: temir uchun bu harorat -770 0 S, nikel uchun - 360 0 S Download 2.18 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|