Biolog 10 indd

88-rasm. Ch. Darvin va 
«Bigl» kemasining safar marshruti.

---

166
zirhli kabi hayvonlar tarqalgan. Ular Shimoliy Ame rika da uchramaydi. Uning 
fi kricha, o‘tmishda Amerikaning ikkala qismi bir bo‘lib, faunasi o‘xshash 
bo‘lgan, keyinchalik esa Meksikaning janubida quruqlik ko‘tarilishi tufayli 
hayvonlarning bir qit’adan boshqa qit’aga o‘tishi uchun to‘siq hosil bo‘lgan. 
Oqibatda Shimoliy hamda Janubiy Amerika faunasi o‘rtasida hozirgi farq 
vujudga kelgan. 
Darvin besh yillik safaridan juda boy kolleksiya bilan qaytdi. Bu besh 
yillik safar organik olam evolutsiyasi haqidagi ta’limotni yaratish uchun asos 
bo‘lgan dalillarni to‘plash imkoniyatini yaratdi va Darvinning kelajagini 
belgilab berdi. 
Darvinning yirik asarlari. Darvin dunyo bo‘ylab uyushtirilgan safardan 
qaytgach, to‘plangan materiallar ustida Angliyaning ko‘zga ko‘ringan 
tabiatshunos olimlari bilan hamkorlikda shug‘ullana boshladi. Shu bilan bir 
qatorda yangi hayvon zotlari, o‘simlik navlarini yaratish tajribasini o‘rgandi. 
U dastlab 1842-yili organik olam evolutsiyasi haqida ilmiy asar yozdi va uni 
15 yil davomida kengaytirdi, chuqurlashtirdi, ishonchli dalillar bilan boyitdi. 
1859-yili «Turlarning paydo bo‘lishi» nomi mashhur asarni nashr ettirdi. U 
«Xonakilashtirilgan hayvon, madaniy o‘simliklarning o‘zgaruvchanligi» (1868), 
«Odamning paydo bo‘lishi va jinsiy tanlanish» (1871), «O‘simliklar dunyosida 
chetdan va o‘z-o‘zidan changlanishning ta’siri» (1876) kabi asarlarni yozdi. 
Bu asarlarda olim organik olam evolutsiyasiga oid ko‘plab dalillarni keltirdi 
va o‘zidan oldin yashab o‘tgan va zamondoshlarining bu sohadagi tadqiqot 
natijalari, fi kr-mulohazalarini bayon etdi. Olim organik olam evolutsiyasining 
harakatlantiruvchi kuchlari: irsiyat, o‘zgaruvchanlik, yashash uchun kurash va 
tabiiy tanlanish ekanligini e’tirof etdi. Ch. Darvin 1882-yili vafot etdi.