Biolog 10 indd

Tirik organizmlar hujayralarining qiyosiy xarakteristikasi
Bakteriya 
hujayrasi
Zamburug‘ 
hujayrasi
O‘simlik 
hujayrasi
Hayvon 
hujayrasi
Irsiy axborot si-
top lazmada nuk-
leoid va plazmida-
larda joylashgan
Irsiy axborot yad-
roda xromosoma-
larda joylashgan
Irsiy axborot yadroda 
xromosomalarda, mi-
toxondriyalarda, plas-
tidalarda joylashgan
Irsiy axborot yadroda 
xromosomalarda, mi-
toxondriyada joylash-
gan
Hujayra qobig‘i mu- 
rein 
moddasidan 
ibo rat
Hujayra qobig‘i xitin 
moddasidan iborat
Hujayra qobig‘i sellu-
loza moddasidan ibo-
rat
Qalin hujayra qobig‘i 
bo‘lmaydi
Ribosomalarga, ba’-
zan gazli vakuola – 
aerosomalar ega
Mitoxondriya, en-
doplazmatik to‘r, ri -
bo soma, Golji maj -
mua si, sito ske let, 
li zosoma, 
za xira 
oziq to‘planadigan 
vakuo lalarga ega
Mitoxondriya, endo-
plazmatik to‘r, ribo-
soma, Golji majmua-
si, sitoskelet, hujayra 
markazi (tuban o‘sim-
liklarda), plastida, hu -
jayra shirasi bilan to‘l-
gan vakuolaga ega
Mitoxondriya, endo-
plazmatik to‘r, ribo-
soma, Golji majmuasi, 
sitoskelet, hujayra mar-
kazi, lizosoma, qis qa-
ruvchi vakuola, hazm 
qiluvchi vakuolaga ega
Oziqlanish usuli 
geterotrof 
(para-
zit, saprofi t) va av-
totrof 
Oziqlanish usuli 
geterotrof (saprofi t, 
parazit)
Oziqlanish usuli av to -
t rof, geterotrof (parazit)
Oziqlanish usuli ge te-
rotrof (golozoy, parazit)
ATF sintezi sito-
plazmada, mezoso-
malarda sodir bo‘-
ladi
ATF sintezi sito-
plazmada, 
mito-
xondriyalarda so-
dir bo‘ladi
ATF sintezi sitoplaz-
ma da, mitoxondriya va 
xloroplastlarda sodir 
bo‘ladi
ATF sintezi sitoplaz-
mada, mitoxondriya-
larda sodir bo‘ladi
Zaxira modda –
polifosfatlar
Zaxira modda – 
gli kogen
Zaxira modda – krax-
mal
Zaxira modda – gliko-
gen

---

37
Hujayra nazariyasining ahamiyati. Hujayra – ko‘p hujayrali orga-
nizmlarning asosi bo‘lib, asosiy qurilish materiali hisoblanadi. Organizmlarning 
rivojlanishi bir hujayradan – zigotadan boshlanadi, shuning uchun hujayra 
tirik organizmlarning rivojlanish birligidir. Hujayra nazariyasi barcha tirik 
organizm hujayralarining tuzilishi va kimyoviy jihatdan o‘xshash ekanligini va 
organik olamning birligini tasdiqlaydi.
Tayanch so‘zlar: Teodor Shvann, Mattias Shleyden, Rudolf Virxov, Karl Ber, 
aerosomalar, mezosomalar. 
Savol va topshiriqlar:
1. Hujayra tiriklikning tuzilish, funksional, rivojlanish birligi deganda nimani 
tushunasiz?
2. Hayotning hujayra darajasining o‘ziga xos jihatlarini izohlang. 
3. Hujayra nazariyasining mohiyatini va ahamiyatini tushuntirib bering.
4. Tirik organizmlar hujayralariga qiyosiy xarakteristika bering.
Mustaqil bajarish uchun topshiriq: 9-sinfda o‘zlashtirgan bilimlaringiz asosida 
hujayra organoidlari va ularning funksiyalari o‘rtasidagi muvofi qlikni aniqlang.
T/r
Organoid
T/r
 Organoidning vazifasi
1
Mitoxondriya
A
Hujayraning bo‘linishida muhim rol o‘ynaydi
2
Golji majmuasi
B
ATF sintezlaydi
3
Plastida
C
Hujayra turgorligini ta’minlaydi
4
Ribosoma
D
Fotosintezda ishtirok etadi
5
Lizosoma
E
Oqsil sintezida ishtirok etadi va sintezlangan mahsulotni 
Golji majmuasiga yetkazadi
6
Vakuola
F
Uglevod va lipidlar sintezida ishtirok etadi
7
Donador endoplaz-
matik to‘r
G
Monosaxarid va disaxaridlarni hosil qilishda ishtirok 
etadi
8
Silliq endoplaz-
matik to‘r
H
Hujayra ichida moddalarni hazm bo‘lishida ishtirok eta-
di
9
Sentriola
I
Oqsil sintezlaydi
10
Leykoplast
K
Gullar va mevalarga rang beradi
11
Xloroplast
L
Birlamchi uglevod sintezlaydi
12
Xromoplast
M
Sintezlangan mahsulotlarni to‘plash va tarqatish

---

38