Биринчи қисм

Таҳририятнинг ижодий фаолияти 
 
Оммавий ахборот воситалари ахборот тизимининг бир бўлаги сифатида намоён бўлар экан, 
таҳририят жамоаси кўплаб таркибий элементлардан ташкил топган мураккаб механизмдан 
иборат ижтимоий тизим сифатида намоён бўлади.
Таҳририят жамоасининг асосий вазифаси маълум бир ахборотларга эҳтиёжи бўлган 
аудитория учун ўша ахборотларни ижтимоий аҳамиятли қилиб етказиб беришдан 
иборатдир. 
Таҳририят жамоаси зиммасига юкланган вазифалар кўламидан келиб чиқиб, унинг таркиби 
ва тузилиши шакллантирилади. Таҳририятнинг тузилиши унинг ижодий ва техник 
бўлимларининг ўзаро боғлиқлигида кўринади, дейиш мумкин.
Бир сўз билан айтганда, таҳририятнинг тузилиши унинг ходимлари томонидан 
бажариладиган вазифаларига боғлиқ бўлади, ходимларнинг босқичма-босқич иш жараёнини 
ўз ичига олган ҳаракатларидан, уларнинг ижтимоий ва алоҳида ўзига хосликларидан таркиб 
топади.
Замонавий таҳририят тузилишининг илк кўринишларининг пайдо бўлиши И. Гутенберг 
томонидан босма станок яратилган пайтларга бориб тақалади. Ўрта асрлардаги ҳар бир 
саҳифаси кўплаб ҳаттотлар томонидан кўчириб кўпайтириладиган қўлёзма газеталардан 
фарқли равишда босма нашр таҳририятининг таркиби ношир (аксарият ҳолларда унинг ўзи 
бош муҳаррир вазифасини ҳам бажарган) ҳамда ахборотларни тўплаш ва қайта ишлашда 
унга ёрдам берадиган атиги бир неча ходимлардан иборат бўлган. Газетачиликнинг 
ривожланиши билан таҳририятлар ўртасидаги рақобат ҳам кучайиб борди. Бу эса 
таҳририятда фаолият юритаётган журналистлар ва бошқа ижодий ходимларнинг 
ихтисослашувига ҳамда улар сонини маълум миқдорда кўпайтиришга зарурат туғдирди.
 
Таҳририят бошқаруви таҳририятнинг муҳим таркиби бўлиб, унга бош муҳаррир ва унинг 
ўринбосарлари киради. 
Бош муҳаррир таҳририят жамоасининг раҳбари ва унинг фаолиятининг ташкилотчиси 
ҳисобланади. У ўз ваколатларини Ўзбекистон Ресубликасининг “Оммавий ахборот 
воситалари тўғрисида”ги Қонуни ҳамда таҳририят Низоми асосида бажаради. Бош 
муҳаррир лавозимига олий маълумотли, камида 5 йил иш стажига эга бўлган шахс 
тайинланади. 
Бош муҳаррир муассис томонидан тайинланади ва лавозимидан озод этилади. 

---

68 
Бош муҳаррир қонуний ва меёрий ҳужжатларни, бошқарув материалларини, юқори 
органларнинг таҳририят ишига тегишли ҳужжатлари, буйруқлари, фармонларидан 
хабардор бўлиши; 
- Таҳририят ишига оид миллий ва хорижий фан ва техника ютуқларини билиши; 
- Муаллифлар, бошқа ташкилот раҳбарлари билан шартномалар тузишни билиши; 
- Нашрнинг иқтисодий асосларидан хабардор бўлиши; 
- Меҳнат шартномалари асосида фаолият юритаётган ходимларга қалам ҳақини 
белгилаш, уларни мукофотлаш ва рағбатлантириш тартибидан хабардор бўлиши; 
- Меҳнат фаолиятини ташкиллаштиришни; 
- Меҳнат кодексининг асосларини; 
- Меҳнатни муҳофаза қилиш тартибини билиши лозим. 
Бош муҳаррир ишда бўлмаган пайти (иш сафари, касаллик, меҳнат таътили ва ҳ.к.) унинг 
вазифа ва мажбуриятларини тартибга кўра белгиланган шахс бажаради. Мазкур шахс бош 
муҳаррирнинг вазифа ва мажбуриятлари масъулиятини тўлиқ зиммасига олади. 
Бош муҳаррир мажбуриятлари: 
- Таҳририят ишига раҳбарлик қилади, ОАВнинг чоп этилиши тўғрисида қарор қабул 
қилади ва унинг мазмуни учун жавоб беради; 
- Таҳририят ходимларини ва ходим бўлмаган жамоатчиларни шартнома асосида ишга 
олади, жалб қилади ҳамда меҳнат шартномаларини бекор қилади; 
- Штат жадвалини тузади, жамоа ходимларининг иш ҳақи, мукофот, устама иш ҳақи, 
моддий ёрдам миқдорини белгилайди; 
- Таҳририят фаолиятига оид ва муассис ваколатига кирмайдиган бошқа масалаларни 
ҳал қилади. Информацион мазмундаги хабар, лавҳа ва бошқа ижодий 
материалларнинг таҳририятга вақтида етказилиши ва уларнинг газетада чоп этилиши 
ва порталга жойлаштирилишини назорат этади; 
- Тематик ва йиллик режаларни ишлаб чиқишни ташкиллаштиради ва уларнинг 
ижросини назорат қилади; 
- Таҳририят ходимларининг меҳнат шартномасида кўрсатилган вазифалари ва 
мажбуриятларини амалга оширишларини назорат этади; 
- Газета сонини нашрга тайёрлашга раҳбарлик қилади ва босмахонага топшириш учун 
имзо чекади. 
Таҳририят низомида бош муҳаррирни сайлаш ёки тайинлаш тартиби белгилаб қўйилади.
Бозор муносабатларига ўтиш шароитида оммавий ахборот воситалари ўртасида ахборот 
бозори учун курашнинг кескинлашуви аксарият ҳолларда бош муҳаррир зиммасига ижодий 
жараёнларга раҳбарлик қилиш билан бирга, баъзи ҳолларда ҳатто бунинг ўрнига, иқтисодий 
муаммоларни ҳал этиш билан шуғулланиш вазифаси ҳам тушади. Бу ҳол кўпроқ аксарият 
йирик бўлмаган вақтли нашрларда кузатиладиган ҳолдир. Йирик вақтли нашрларда эса бош 
муҳаррир ижодий-ишлаб чиқариш жараёнини бошқариш билан чекланади. Иқтисодий ва 
молиявий масалаларни ечиш эса унинг тегишли ўринбосари ва унга бўйсунадиган бўлим 
зиммасида бўлади.