Birinchi yordam bu shikastlanlarning hayoti va sog’lig’ini tiklash hamda

30-rasm. 12 yoshgacha bo’lgan 
bolalarning yuragini uqalash 
31-rasm. Yangi tug’ilgan va bir yosh-
gacha bo’lgan bolalarning 
yuragini uqalash 
5. YARALANGANDA KO’RSATILADIGAN BIRINCHI YORDAM. 
Har qanday yaralangan joy yaralagan asbob, shikastlanganning terisi, 
shuningdek chang, tuproq, yordam berayotganning qo’lidagi va toza bo’lmagan 
bog’lovchi materiallarda bo’lgan mikroblar biloan zararlanishi mumkin. 
Yaralanganga birinchi yordam ko’rsatilayotganda quyidagi qoidalarga qat’iy 
rioya qilish kerak 
- yaralangan joyni suv yoki qandaydir dorilar bilan yuvish, kukunli dori sepish yoki 
surtadigan dorilar surtish mumkin emas, chunki yarani tuzalishiga qarshilik qiladi, uni 
yiringlashga va teri ustidagi iflos narsalarni yara ichiga kirishiga olib keladi; 

---

22 
- yaralangan joydagi qum, tuproq va hokazolarni tozalash mumkin emas, chunki bu 
usulda yaraga tushgan hamma iflosliklarni tozalashni iloji yo’q. Yaralangan joyga 
ifloslik kirgizmaslik uchun yaraning atrofidagi iflosliklarni ehtiyotlik bilan tashqariga 
chiqarib, yara atrofini tozalash kerak; tozalangan yara terisiga yod surtib ustidan 
boylab qo’yish lozim bo’ladi; 
- yara ustida qotib qolgan qon, yopishib qolgan kiyim parchalarini olib tashlash mumkin 
emas, chunki bu harakat kuchli qon oqishiga olib kelishi mumkin; 
- qoqshal (stolbiyak) kasalligi bilan kasallanmaslik uchun yara ustidan izolyatsiya 
lentasi o’rash yoki uni ustiga o’rgimchak inini qo’yish mumkin emas. 
Yaralanganda birinchi yordam berish uchun aptechka qutisidagi (xaltasidan) boylovchi 
paketni, o’ramiustiga yozilgan ko’rsatma bo’yicha, ochish kerak. Boylovchi materiani 
yara ustiga qo’yib tortilayotganda bevosita yara ustiga qo’yiladiga qismlariga qo’l bilan 
tegmaslik lozim. 
Agar boylovchi paket qandaydir sababli yo’q bo’lib, bu holda boylash uchin toza 
dastro’mol, toza mato va hokazolardan foydalanish mumkin. Paxtani bevosita yara 
ustiga qo’yish mumkin emas.
Yara ustiga qo’yiladigan matoga kengroq qilib yod qo’yib, uni yara ustiga 
qo’yish kerak. 
Yordam ko’rsatayotgan odam yaxshilab qo’lini yuvish yoki barmoqlariga yod 
surtishi lozim. Yarani o’ziga esa hatto yuvilgan qo’llar biln ham tegishga yo’l 
qo’yilmaydi. 
Agar yara tuproq bilan ifloslangan bo’lsa, tezlikda qoqsholga qarshi zardob 
(svorotka) bilan ukol qilish uchun vrachga murochat qilish kerak. 
6. QON OQISHDA KO’RSATILADIGAN BIRINCHI YORDAM 
Qon oqishi tashqi (qon tashqariga oqib chiqadi) yoki ichki (qon bosh suyakning 
ichki qoplamiga, ko’krak qafasiga, qorin ichiga oqadi) bo’lishi mumkin. Qon 
tomirlarining qaysi turi jarohatlanmganiga qarab arterial, vena va kapellyar qon 
oqishlariga ajratiladi. 
Arterial qon oqishi kesilgan yoki biror narsa chuqur kirib ketganda hosil 
bo’lgan yaralarda ro’y beradi. To’q-qizil qon, yurak urishiga hamohang holda oqadi, 
ba’zi vaqtlarda otilib chiqishi ham mumkin. Yirik qon tomirlar yaralanganda (uyqu, 
yelka, son, tizza tagidagi) kuchli qon oqishi paydo bo’lishi mumkin. Qon katta bosim 
ostida tomirlardan oqib chiqishi tufayli, o’z vaqtida to’xtatilmasa, shikastlangan bir 
necha daqiqada halok bo’lishi mumkin. 
Vena tomirlari yaralanganda, qon sekin, tekis holda oqib chiqib, uning rangi 
to’q olcha rangiga o’xshash bo’ladi. Agar badanning tashqi yuza qatlamlari yaralansa lat 
yegan joyidagi mayda qon tomirlaridan (kapillyarlardan) qon oqib chiqadi. Qon 
yaralangan joy ustidan sekin, tomchilab oqadi. Bunday qon oqishini va dastavval yara 
atrofidagi teriga yod surtib yoki vodorod perekisining 3%-li eritmasi bilan ho’llab 
so’ngra sterlizatsiya qilingan material bilan bog’lab to’xtatish mumkin.