Blackcurse

 

1.3. SEKREТNI HUJAYRADAN ChIQIShI. 

 

Sekretsiya doimo almashib turuvchi qator jarayonlar bilan bog’likdir. Uni tushunmoq uchun 

hujayra faolligini turli bosqichlarida o’rganmoq kerak.  

 

Fiksatsiya  qilingan  yoki  bo’yalgan  sekret  hujayralari  mikroskop  ostida  o’rganilganda 

ularning faoliyatini qandaydir bitta bosqichi xaqida ta’savur hosil qilinadi. Bu xaqda xech kachon 

esdan  chiqarmaslik  kerak,  chunki  hujayra sekretsiyasining sitomorfologiyasini ana shunday bayon 

qilishda vaqt faktorini e’tiborga olish kerak. 

 

Sekret  kanday  paydo  bo’lishi  va  uning  sekretor  hujayradan  qanday yo’l bilan chiqarilishiga 

qarab sekretsiya uch xil bo’ladi: 1) meroqrin 2) apokrin 3) golokrin. 

 

Meroqrin  sekretsiyasida  lipotrotein  membrana  bilan  uralgan  sekret  granulalari  hujayra 

qobig’i tomon siljiydi va unga yopishadi. Shu yopishish joyida granula va hujayra qobig’ida teshik 

hosil bo’ladi, granulalar tashqariga chiqadi, so’ng hujayrada yana sekret yigilish davom etaveradi. 

Bunday tip sekretsiyaga oshkozon osti bezi hujayralari misol bo’ladi.  

 

Shubnikova  (1967),  Salamatova  (1983)  lar  meroqrin  sekretsiyasini  uchga  bo’ladilar  a) 

ekkrin (monomolekulyar) sekretsiya aktiv ion nasosi orqali yuz beradi;  

b) granulokrin eksretsiyasida sekret membranalariga joylashgan holda yoki pufakchalarda bo’lib, u 

plazmolemma bilan ta’sirlashganda ajraladi; 

v) endoplazmatik tur siternlaridan to’g’ridan to’g’ri plazmolemma yuzasiga sekretni chiqishi. 

Apokrin sekretsiyasida  hujayraning erkin yuzasida (apikal) sitoplazmasida o’simtalar hosil 

bo’ladi,  ular  membranalar  bilan  uralgan  bo’lib,  bunda  sekret  yigiladi.  keyinchalik  bu  qismni 

hujayradan  o’ziladi,  natijada  hujayraning  balandligi  kamayadi.  Biroz dam olishdan so’ng sekretni 

yigilishi va ajralishi takrorlanadi.  

Bu  tip  sekretsiyaga  ter  bezlari,  sut  bezlari  va  kalkon-simon  bez  hujayralarining 

sekretsiyasini misol qilish mumkin. 

Golokrin  tip  sekretsiyada  hujayrani  hamma  qismi  sekretga  aylanadi.  Sitoplazmada  dastlab 

mayda,  so’ngra  barcha  sitoplazmani  to’ldiruvchi  yirik  sekret  granulalari  hosil  bo’ladi.  Yadro 

mitoxodriylar  va  boshqa  organoidlar  buzilishga  (degeneratsiyaga)  uchraydi.  Hujayrani  hayotiy 

faolligi  yukala  boshlaydi.  Ґujayra  sekret  tomchisidan  iborat  bo’lib  qoladi  va  uladi.  Golokrin 

sekretsiyaga misol qilib yog bezlarini hujayralarini keltirish mumkin.  

Sekretor  hujayralarni  ishlashida  ancha  turli-tumanlik  bor.  Golokrin  tip  sekretsiyasida 

sekretni hosil bo’lishi va ajralishi hujayrani hayotiy sikli bilan to’g’ri keladi, ya’ni sekret ajralishi 

hujayrani ulimi bilan to’g’ri keladi.  

O’simliklarni ildiz Yoilofidan shilimshikni ajralishini misol qilish mumkin. 

O’simliklarda  sekretsiyaga  uchrovchi  moddalarni  ikkita  katta gruppaga bo’lish mumkin. Birinchi 

gruppaga  sekretor  hujayralarga  ksilema  va  floema  orqali  olib  kelinadigan  suv,  mineral  tuz,  kand, 

aminokislotalar va boshqalar kiradi. 

---