Bob. Bo’lajak professional ta’lim o’qituvchilarida kasbiy kompetentlikni shakllantirishning pedagogik asoslari

ANKETA so’rovnomalari natijalariga ko’ra kasbiy kompetentligini shakllanganlik darajasi
3-jadval

3. 
   1-jadval
   

Savollar		Tajriba guruhi 1 T 24				Nazorat guruhi 2 N 23
		Tajriba yakunida				Tajriba yakunida
	Yuqori (%) xisobida	O’rta (%) xisobida	Past (%) xisobida		Yuqori (%) xisobida		O’rta (%) xisobida	Past (%) xisobida
1-savol	42	33	25		30		40	30
2-savol	43	39	18		32		36	32
3-savol	46	38	16		29		38	33
4-savol	45	40	15		33		33	34
5-savol	46	40	14		41		29	30
6-savol	44	32	24		27		32	41
7-savol	41	38	21		29		35	36
8-savol	40	32	28		40		36	24
9-savol	42	38	20		36		35	29
10-savol	40	39	21		32		44	24
Umumiy foiz	42,9%	36,9%	20,2%		32,9%		35,8%	31,3%

Tajriba sinov ishlarining yakunida talabalarni egallagan bilimlarini sinab ko’rish maqsadida yana bir bor test nazoratini o’tkazildi. (TEST savollari №4 jadval).
Talabalarning tajriba yakunida ― YOCHQBT metodikasi fani bo’yicha
TEST so’rovnomalari natijalariga ko’ra kasbiy kompetentligini shakllanganlik darajasi
4-jadval

Tajriba bosqichi va o’quv yili	Oliy ta’lim muassasasi	Talabalar soni			Daraja (o’zlashtirish)		Tajriba guruxida (%) xisobida		Nazorat guruxida (%) xisobida
		Tajriba guruxi	Nazorat guruxi
2013-2014 o’quv yili	TDPU	24	23	Yuqori (a’lo)		8 (34.4%)		4 (29.0%)
				O’rta (yaxshi)		10 (36.1%)		8 (35.9%)
				Past (qoniqarli)		6 (29.4%)		11 (35%)

4.1- jadval

Savollar		Tajriba guruhi 1 T 24					Nazorat guruhi 2 T 23
		Tajriba yakunida					Tajriba yakunida
	Yuqori (%) xisobida	O’rta (%) xisobida	Past (%) xisobida	Yuqori (%) xisobida		O’rta (%) xisobida		Past (%) xisobida
1-savol	38	34	28	26		46		28
2-savol	32	33	35	25		36		39
3-savol	41	36	23	29		46		25
4-savol	27	37	36	33		38		29
5-savol	38	37	25	29		38		33
6-savol	41	30	29	25		35		40
7-savol	39	38	23	30		34		36
8-savol	27	46	27	29		38		33
9-savol	38	30	32	34		32		34
10-savol	30	36	34	31		32		37
11-savol	32	36	32	28		31		41
12-savol	33	37	30	32		30		38
13-savol	31	35	34	31		39		30
14-savol	34	39	27	25		36		39
15-savol	35	38	27	29		28		43
Umumiy foiz	34,4 (%)	36,1 (%)	29,4 (%)	29,0 (%)		35,9 (%)		35 (%)

Guruhdagi talabalarning Davlat ta’lim standartlari talablariga javob berishi hisobga olindi. Tajriba-sinov asosida ― YOCHQBT metodikasi fanini yangi pedagogik texnologiyalar asosida o’qitishning samaradorligini aniqlash uchun talabalardan olingan yakuniy savollar, test va umumlashtiruvchi mashg’ulotlarning natijalari sifat hamda miqdor bo’yicha tahlil qilindi.
Quyidagi jadvalda yangi pedagogik texnologiyalar asosida o’qitish jaraѐnida talabalar bilim darajasi dinamikasining o’zgarishi (son va % hisobida) keltirilgan.

3. 
   2-jadval
   

Talabalarning tajriba yakunida ― YOCHQBT metodikasi fani bo’yicha ANKETA so’rovnomalari natijalariga ko’ra kasbiy kompetentligini shakllanganlik darajasi

Tajriba bosqichi va o’quv yili	Oliy ta’lim muassasasi	O’zlashtirish darajasi	Tajriba guruxlarida		Nazorat guruxlarida
			Tajriba boshida	Tajriba oxirida		Tajriba boshida	Tajriba oxirida
2012-2014 yillar	TDPU	Yuqori (a’lo)	5 (29.4%)	9 (42.9%)		3 (28.8%)	4 (32.9%)
		O’rta (yaxshi)	7 (33.5%)	10 (36.9%)		7 (38.5%)	9 (35.8%)
		Past (qoniqarli)	12 (37.1%)	5 (20.2%)		13 (32.7%)	10 (31.3%)

Talabalarning tajriba yakunida ― YOCHQBT metodikasi fani bo’yicha TEST so’rovnomalari natijalariga ko’ra kasbiy kompetentligini shakllanganlik darajasi

Tajriba bosqichi va o’quv yili	Oliy ta’lim muassasasi	O’zlashtirish darajasi	Tajriba guruxlarida		Nazorat guruxlarida
			Tajriba boshida	Tajriba oxirida		Tajriba boshida	Tajriba oxirida
2012-2014 yillar	TDPU	Yuqori (a’lo)	4 (26.1%)	8 (34.4%)		3 (25.2%)	4 (29.0%)
		O’rta (yaxshi)	8 (33.0%)	10 (36.1%)		6 (35.3%)	8 (35.9%)
		Past (qoniqarli)	12 (40.8%)	6 (29.4%)		14 (39.4%)	11 (35%)

Tadqiqot davrida, shuningdek, sinaluvchi-o’quvchilar tomonidan mavzu mohiyatini yorituvchi tayanch tushunchalarning o’zlashtirilishiga ham e’tibor qaratildi. Bunda talabalar tomonidan o’zlashtirilishi zarur bo’lgan quyidagi tayanch tushunchalar belgilandi: kasbiy kompetentlik, kasbiy mahorat, kasbiy layoqat, kompetentsiya.
Pedagogik yo’nalishda bajarilgan ilmiy izlanishlarning samarasi turli bosqichlarda tashkil etilgan tajriba-sinov ishlarining natijalarini umumlashtirish, o’zaro qiyoslash va tahlil qilish asosida belgilanadi. Shunga ko’ra tadqiqot yakunida asoslovchi va ta’kidlovchi tajriba davrida tajriba hamda nazorat guruhlarida qo’lga kiritilgan natijalarni umumlashtirish, o’zaro qiyosiy o’rganish va tahlil qilishga alohida e’tibor qaratildi.
Shakllantiruvchi tajriba davrida kafedraning malakaviy pedagogik amaliyotiga tatbiq etilgan maxsus dastur bo’yicha tashkil etilgan mavzuga doir o’quv mashg’ulotlari va o’quv tadbirlarning natijasini baholash maqsadida nazorat ishlari olib borildi.
Pedagogik tadqiqotlarda asoslovchi va ta’kidlovchi tajribalar natijalari, shuningdek, tajriba va nazorat guruhlarida bu bosqichlarda ro’y bergan o’zgarishlarni ifodalovchi ko’rsatkichlar o’rtasidagi farqni aniqlash hamda amaliyotga tatbiq etilgan maxsus dastur samaradorligini baholash maqsadida matematik-statistik tahlil amalga oshiriladi. Tadqiqotni olib borish davrida ana shu an’anaga amal qilgan holda matematik-statistik tahlil o’tkazildi. Tahlil uchun Styudent metodi tanlanib, formulaga solish uchun sinaluvchitalabalarning o’zlarida kasbiy kompetentlikni shakllanganligini namoyon eta olishlarini ifodalovchi ko’rsatkichlar (3.2.3-jadval) qabul qilindi.
Matematik-statistik metod yordamida haqqoniyligi tekshirilishi lozim bo’lgan ko’rsatgichlarni H₀ (boshlang’ich) hamda H₁ (muqobil) farazlarda ifoda etilgan g’oyalar asosida Styudent formulasiga tushirildi. Bunda H₀ va H₁ farazlar mazmunida quyidagi g’oyalar ilgari surildi: H₀ (boshlang’ich) faraz – tajriba va nazorat guruhlariga jalb etilgan sinaluvchi-talabalar tomonidan qo’lga kiritilgan ko’rsatgichlar bosh to’plami miqdorining matematik kutilishi ustma-ust (ya’ni, m_tqm_n) tushadi. Shunga ko’ra sinaluvchi-talabalar kasbiy kompetentlikni shakllanganlik darajasi past. H₁ (muqobil) faraz g’oyasi esa H₀ ni inkor etadi, uning mohiyati tajriba va nazorat guruhlariga jalb etilgan sinluvchi-talabalar tomonidan qo’lga kiritilgan ko’rsatgichlar bosh to’plami miqdorining matematik kutilishi ustma-ust (ya’ni, m_t > m_n) tushmaydi. Unga ko’ra sinaluvchi-talabalar kasbiy kompetentlikni shakllanganlik darajasi yuqori.
Ilgari surilgan farazlar asosida matematik-statistik tahlil amalga oshiriladi. Aytaylik, X (tajriba) va Y (nazorat) guruhlarda tashkil etilgan nazorat ishlari o’rtacha natijalarni bersin. Har ikki guruh tomonidan namoyon etilgan natijalar turlicha. Shu sababli quyidagi savol tug’iladi: agar _q0,05 ahamiyatlilik darajasida olinsa, u holda X (tajriba) va Y (nazorat) guruhlariga tegishli ko’rsatgichlar o’rtasidagi farq muhimmi yoki yo’qmi? Shu tarzda N₀ (boshlang’ich) faraz orqali ifoda etilgan m_tqm_n g’oyasi rad etiladimi?
Ilgari surilayotgan g’oyalar natijasi quyidagicha hal etiladi:
qiymatlarining ishonchlilik oralig’i:

t SnT21  SnH22 Х Yt SnT21  SnH22 ni belgilab
olinadi.
3.2.3-jadvalda qayd etilgan ko’rsatgichlar yuqorida qayd etilgan formulaga solinganda quyidagi natijalar olinadi:
Tajriba guruhlari uchun:
O’rtacha qiymat: ^{Х   4,07}
O’rtacha kvadratik qiymat: ^2^16,25
O’rtacha kvadratik qiymat: ^{Х 17,03}
2
S 17,0316,25  0,47
Dispertsiya: n
2 0,47
S   0,008
Miqdor: n1 24
Nazorat guruhlari uchun:
Y_ 327 417511 _ 3,70
O’rtacha qiymat: 24
O’rtacha kvadratik qiymat: ^2<sup>13,69

</sup>
O’rtacha kvadratik qiymat: ^2 927162417 2511 ^14,36
2
Dispertsiya: S n14,36 13,69  0,67
2 0,67

Miqdor: Sn1  55  0,012
3.2.3-jadvalga asosan t miqdor _q0.05 dan topiladi: t 1,96 . U holda ishonchlilik oralig’i quyidagi natijaga ega bo’ladi:

1,96 0,007; 1,96 0,007 0,16;0,16
Demak, XY 0,470,67 0,20 ayirma ishonchlilik _oralig’iga tushmaydi. Matematik-statistik metod yordamida amalga oshirilgan tahlil natijalariga ko’ra quyidagi xulosaga kelishimiz mumkin: olingan natijalarga ko’ra N₀ (boshlang’ich) faraz rad etildi va unga muqobil (N₁) faraz, ya’ni, X > U g’oyasining haqqoniyligi isbotlandi. Shunday qilib, Bo’lajak harbiy ta’lim o’qituvchilarida kasbiy kompetentligini oshirish muammosi bo’yicha olib borilgan tajriba-sinov ishlarining samaradorligi ta’minlandi. Unga ko’ra tajriba guruhlariga biriktirilgan sinaluvchi-talabalarda kasbiy kompetentlikni nazorat guruhlaridagi tengdoshlaridan farqli ravishda sezilarli darajada shakllantirishga erishildi.
Quyida ushbu ma’lumotlarga asoslanib, har bir bosqich uchun hisob ishlari va ularning qiyosiy tahlili jadval orqali keltiriladi.
Ushbu tadqiqot davomida talabalarning tajriba-sinov ishlari natijalarining boshlang’ich holati va tajriba oxirida esa fanning jami mavzulari bo’yicha yozma va og’zaki baholash orqali hamda talabalarning kasbiy kompetentligini shakllanganlik darajalari aniqlandi.
«YOCHQBT metodikasi» fani bo’yicha tajriba natijalarining qiyosiy tahlili: Biz quyida ushbu ma’lumotlarga asoslanib, har bir bosqich uchun hisob ishlarini olib boramiz va ularni qiyosiy tahlilini jadval orqali keltiramiz.
Tajriba natijalarining qiyosiy tahlili:
I BOSQICH:
Bu yerda:
Nazorat guruhidagi talabalar soni - n q23; Tajriba–sinov guruhidagi talabalar soni - m q24.
b – tajriba boshida olingan ma’lumot; o – tajriba oxirida olingan ma’lumot;


x_^xⁱnⁱ ; y_^yimi (1) n m
x_б    3,18.
y_б  3,18
Samaradorlik koyeffitsienti
 _bq x_b : u _b Q 3,18 : 3,18q 1
S²_x   (6(5-3,18)²  23(4-3,18)² 50(3-3,18)²) 
 (61,82² 230,82² 50(-0,82)²)   (13,815,233)   0,84
Standart og‘ish kattaligini (4) formula bo‘yicha hisoblaymiz:

S_xq S²_x  0,84  0,91

S²_y  (4(5-3,18)²  26(4-3,18)²  44(3-3,18)² )  (41,82²  260,82²  44(-0,82)² 
  (9,2417,16 29,04)   0,74
S_y  S_y²  0,74  0,86
O‘rtacha qiymatlar aniqlanish ko‘rsatkichlari:
S^x 0,91 91 3,22%
C_x    
233,18100% 8,883,18100% 28,3
S^{y 0,86 86}
C_y     3,15%
243,18100% 8,63,18100% 27,3
Bosh to‘plamning noma’lum o‘rta qiymatlari uchun ishonch oraliqlari quyidagicha aniqlandi:
a_x [3,18( )0,9]  2,98 a_x [3,18( )0,91]  3,38
a_x [3,18( )0,86]  3,0 a_x [3,18( )0,86]  3,36
Ushbu hisoblarni tajriba oxirida qanday natijalarga ega ekanligini qarab chiqamiz:
1
x_o   (185 244 323) 1:24(909696)   3,81 24
y   (55 234 493) 1:23(2592147)   3,42
x^б 3,81
_б    1,12 nisbiy o‘sish.
у_б 3,42
Demak, tajriba guruhi nazorat guruhiga nisbatan tajriba oxirida 1,12 barobar (12 %) yuqori ko‘rsatkichga ega bo‘ldilar.
Agar tajriba boshiga nisbatan taqqoslaydigan bo‘lsak: Tajriba guruhida

x^o 3,81 1,19 samaradorlikka erishildi. _m   
у_б 3,18
Nazorat guruhida

x^o 3,42 1,07 samaradorlikka erishilgan. _n    у_б 3,18
S²_x   (18(5-3,81)² 24(4-3,81)² 23(3-3,81)²) 
 (181,41 240,03 230,65)  (25,380,72 20,8)   0,63

S_s  S_x²  0,63  0,79
S²_y   (5(5-3,42)²  23(4-3,42)²  49(3-3,42)²) 
 (182,49 240,33 230,17)  (44,827,925,44)   0,78
S_y  S_y²  0,78  0,88
O‘rtacha qiymatlar aniqlanish ko‘rsatkichlari:
S^x 0,79 79 2,88%
C_x    
773,18100% 8,603,18100% 27,34
S^{y 0,88 88}
C_y  _{  } 2,93%
773,42100% 8,773,42100% 29,99
a_y [3,81( )0,82]  3,32 a_y [3,81( )0,82]  4,30
a_y [3,42( )0,77]  2,93 a_y [3,42( )0,77]  3,91
Endi ushbu natijalarni styudent statistikasi formulasi orqali tekshirib, xulosalar chiqaramiz.
_{T }