Bob. Propargil guruhi (uch bog') bo'lgan organik birikmalarning sintezi, kimyoviy xossalari va biologik faolligi

BOB. Propargil guruhi (uch bog') bo'lgan organik birikmalarning sintezi, kimyoviy xossalari va biologik faolligi (adabiyotlar sharhi)
Ma’lumki, molekulaga uch bog’ning C≡C kiritilishi moddaning biologik faolligini oshiradi va uning toksikligini kamaytiradi. Bundan tashqari, terminal alkinlarga olib keladigan ko'plab kimyoviy reaksiyalar mavjud (nuklearizatsiya, galogenlash, gidrogenlash, birikish, almashinish), bu ushbu moddaning kimyoviy xususiyatlarini chuqur o'rganish uchun keng imkoniyatlar yaratadi. Uch bog`li birikmalarning sintezi, ularning kimyoviy o`zgarishlari va biologik faolligi haqida juda ko`p ma`lumotlar mavjud. Ular orasida biz propargil yoki propinil guruhiga oid ba'zi adabiyotlar bilan tanishamiz.
§ 1.1 Propargil spirti va propargil bromid asosidagi N, S, O- alkillanish reaksiyalari
N-almashtirilgan aminokislotalarning propargil efirlari hind olimlari tomonidan sintez qilingan. Ular erituvchi DMF yordamida K₂CO₃ bilan 0°C da reaksiyaga kirishtirdi va yuqori rentabellikda propargil efir mahsuloti Boc-Gly-OH ni oldilar [1; 3-7 b.]

Vetnam olimlari 2,2,6-trimetil-1,3-dioksen-4 ni propargil spirti bilan alkillash orqali tegishli efirni sintez qilishdi. Alkillanish reaksiyasi tetragidrofuran-natriy gidrid bilan xona haroratida olib borildi va mahsulot 73% rentabellikda olindi. 5-siano-6-metilpiran-3-propargiloksikarboksilat hosilalari aldegid va molononitril ishtirokida sintez qilindi. [2; 156-160-betlar]

Quyidagi adabiyotlarda turli to‘yingan va to‘yinmagan kislotalarning propargil spirti bilan eterifikatsiya reaksiyasi asosida efirlar sintez qilingan va reaksiya sharoitlari to‘liq keltirilgan. Ayrim mualliflar efir sintezi bilan cheklanishgan, boshqalari esa kimyoviy modifikatsiyalar qilgan [3; 774-795, 4-betlar; 853-879-betlar, 5; 214-428-betlar].

Xitoylik Vu Chjan va boshqalar para-bis-fenoldan 4,4-dipropargiloksidifenil sintez qilishdi va uning kristall tuzilishini o'rganishdi. Hosil boʻlgan moddaning ayrim metallar bilan kompleks hosil boʻlish sharoitlari oʻrganilgan [6; 307-bet]



Bir guruh eron olimlari oʻrniga qoʻyilgan bis-fenollarni propargil bromid bilan alkillash yoʻli bilan tegishli propargil efirlarini tayyorladilar va ulardan kimyoda foydalanishdi. Propargillanish reaksiyasi bis-fenol: propargil bromid: kaliy aralashmasini 1:2,5:3 molyar nisbatda aseton eritmasida 16 soat qaynatish orqali amalga oshirildi, O-alkil mahsuloti esa 85-90% li ajratib olingan. [7; 1-8 b.]

Abdug‘ofurov va Madixonovlar 30 dan ortiq turli o‘rinbosar fenollarning propargillanish reaksiyalarini o‘tkazdilar va hosil bo‘lgan propargiloksifenol hosilalarining kimyoviy o‘zgarishlarini batafsil o‘rgandilar. [8; 56-138-betlar]

Rossiyalik olimlar Mixaylov va boshqalar 4-almashtirilgan-2-yodoanilindan 3-(gidroksimetil)-6-almashtirilgan sinnolin-4(1H)-birni sintez qilish uchun hamkorlik qildilar va DMF/NaHda propargillash reaksiyalarini amalga oshirdilar. Natijada N-propargil mahsulotlari yuqori hosilda (75-89%) olindi [9; 915–922-betlar]

Muzaffarov va Abdug‘ofurovlar 2-almashtirilgan xinozolin-4-onni propargil bromid bilan alkillashdi va hosil bo‘lgan propargil hosilalarini turli kimyoviy o‘zgarishlarni amalga oshirdilar. Qayd etilishicha, bu reaksiyada prototrop tautomeriya tufayli asosiy mahsulotdan tashqari oz miqdorda O-propargil mahsuloti ham hosil bo‘ladi. [10; 111-113 b.]



Benzimidazol-2-tion va uning gomologlarining propargil bromid bilan reaktsiyalari yaxshi o'rganilgan, alkillanish jarayoni bir qator tadqiqotchilar tomonidan batafsil tahlil qilingan. F. Laleh va boshqalarning propargilatsiya reaksiyalari 4% NaOH da olib borildi va yuqori rentabellik 51% ni tashkil etdi, M. Heravi va boshqalar tomonidan o'tkazilgan tadqiqotda etanol-NH₄OH tizimi qo'llanildi va yuqori rentabellik 79% ni tashkil etdi. Vorotnikova A.P. DMF-KOH tizimida ushbu propargilatsiya reaksiyasini amalga oshirdi va 85% hosil olishga muvaffaq bo'ldi. Aytish mumkinki, barcha tadqiqotlarda propargilatsiya mahsuloti C-2-propargiltiobenzimidazol olingan. Mualliflar tomonidan sintez qilingan propargiltio hosilalari oraliq mahsulot sifatida va keyingi tadqiqotlar uchun xom ashyo sifatida xizmat qildi.[11; 30–35, 12-betlar; 5747–5749, 13-betlar; 11-37 bet.]

Bir guruh braziliyalik olimlar mikroto'lqinli pechda turli aromatik aldegidlarning propargillanish reaksiyasini o'tkazdilar va C-propargil mahsulotlarini oldilar. Mualliflar allenilboron kislotasi pinakol esteridan (CH ₂ = C = CHBPin) propargilatsiya agenti sifatida foydalanganlar. Reaksiya natijasida propargil hosilasidan tashqari 2-3% allen birikmasini ham hosil qiladi. Mikroto'lqinli pechda 100°C haroratda 30 daqiqa davomida qayta ishlanganida eng yuqori rentabellikga erishildi. Mikroto'lqinli usulning klassiklarga nisbatan afzalliklari maqolada batafsil tavsiflangan. [14; 1-17 b.]

Hindistonlik Marjan, Madhavilata va boshqa olimlar POCl₃ etil 2-benzoilgidrazin karboksilatlari yordamida 2-okso-5-ariloksadiazollarni sintez qilishdi. Olingan mahsulot propargil bromid bilan propargilatsiya reaktsiyalariga kirishhdi. Reaksiya 1:1 nisbatda oksadiazol va propargil bromid aralashmasini tetragidrofuran/dimetilformamidda (1:1) NaH ishtirokida ikki soat davomida aralashtirish orqali amalga oshirildi. Qayd etilishicha, olingan propargil hosilalari keyingi sintez uchun istiqbolli sintez mahsulotidir. [15; 5960-5971, 16-betlar; 863-870 b.]

Bir qator tadqiqotlar nodir metal katalizatorlari va yuqori biologik faollikka ega sintezlangan moddalardan foydalangan holda assimetrik markazda diasteroselektiv alkillanish reaktsiyalarini o'rgandi. D.F.Taber va boshqalar propargil- -gidroksinitril hosilalari bo'lgan C-C bog'ini o'z ichiga olgan yangi xiral markaz bilan moddalarni sintez qilishga muvaffaq bo'lishdi. Reaksiya propargil bromid va 4-gidroksi-2,5,5-trimetilgeksanitril aralashmasini 1:1 nisbatda etilmagniy bromid katalizatori ostida past haroratda inert atmosferada aralashtirish orqali amalga oshirildi(chiqish unumi 87%). Olingan xiral sintez mahsulotlari orasida faolligi yuqori bo'lgan mahsulotlar topildi. [17; 37-141-bet, 18;1141-1148-bet, 19; 4155–4159-betlar]

Bir guruh ispan olimlari propargil bromid bilan propargilyllashni sinab ko'rdilar. Va ular propargil guruhini saqlab qolgan holda tegishli efirni olishga muvaffaq bo'lishdi. Qizil Bengal - bu Rose Bengal tojidan olingan rang beruvchi modda bo'lib, u hozirda sintez yo'li bilan ko'p miqdorda ishlab chiqariladi va turli sohalarda rang beruvchi vosita sifatida ishlatiladi. Shunga qaramay, bu modda juda zaharli hisoblanadi. Olimlarning bu tajribalarni o‘tkazishdan maqsadi molekulaga propargil guruhini kiritish va hosil bo‘lgan mahsulotni kimyoviy sintezda qo‘llash edi. [20; 21-26-betlar]

Polisaxaridlar guruhiga kiruvchi dekstran pokistonlik olim Muhammad Tohir tomonidan propargillangan. Ana shu izlanishlar tufayli olim doktorlik dissertatsiyasini himoya qildi. Reaksiya dekstran va propargil bromidni DMSO eritmasida ishqoriy muhitda qizdirish orqali amalga oshirildi. Asos sifatida NaH, NaOH, katalizator sifatida dimizillitiy ishlatilgan. Aytish mumkinki, alkillanish propargil bromidning molyar miqdoriga qarab mono-, di- va tri-almashtirilgan mahsulotlar hosil qiladi. Dimizillitiy katalizatorisiz alkillanish amalda sodir bo'lmadi. Olingan propargildekstran polimeri keyinchalik yangi polimer moddalarni sintez qilish va yangi biopolimerlarni ishlab chiqarish uchun xom ashyo sifatida ishlatilgan. [21; 213-bet, 22; 1276–1283-betlar, 23; 141-143-betlar]

Quyidagi adabiyotlarda muallif pirolidon va xinazolonni propargilatlagan. Tegishli propargil hosilalarini olish uchun natriy gidrid va DMFda propargilatsiya amalga oshirildi. Ushbu propargil birikmalarini natriy etoksid va etanolda qizdirish orqali allen tipidagi birikmalar ajratilgan. O'z navbatida, allenotip moddalari assimetrik markazga ega stereoizomerlarni sintez qilish uchun xom ashyo bo'lib xizmat qildi. [24;111-224-betlar].
Vizer Svetlana va boshqalar turli xil izomer fenilendiaminlarni propargil bromid orqali alkillashtirib, N-propargilanilini hosil qildilar. Reaksiyalar turli erituvchilarda va turli vaqtlarda 60^oC haroratda amalga oshirildi. Katalizator sifatida kaliy va tetrabutilammoniy yodid (Butil4NI) ishlatilgan. Propargil bromidni ko'p miqdorda ishlab chiqarishda erituvchi turiga qarab mono-, di- va tri- o'rinbosar propargilamin hosilalari olinadi [25; 6-10, 26-betlar; 14-21b.] .



Rus olimlari N.Vladimir va bir qator olimlar oʻz ishlarida 4-okso1,4-digidrotsinolinlarning propargil bromid bilan propargillanishi natijasida turli asoslar ishtirokida sinolinonning N-1 atomi regioselektiv hosil boʻlishini kuzatdilar. TGF va DMF turli erituvchilardan N-propargilsinolinlar va benzil azidning siklo yuklanish reaksiyasida erituvchi sifatida olingan. DMF dan erituvchi sifatida foydalanilganda reaksiya natijasida olingan mahsulot unumi yuqori bo'ladi. [27; 915–922-betlar]

Ushbu tadqiqotda propargil bromidning spirtlar bilan reaksiyaga kirishishi natijasida hosil bo'lgan spirtlarning propargil efirini olish mumkin edi. Xususan, erituvchi sifatida DMF natriy gidroksid ishtirokida n-butanol va n-pentanol ishtirokida 1,3-dipolyar siklo yuklanish orqali bir qancha yangi 1,2,3-triazol hosilalarini olish imkonini beradi. [28; 540-544-betlar]

Regadia Aissaoui va bir qator olimlar kaliy karbonat va aseton bilan alkilgalogenidlar ishtirokida b-ketoesterlarning alkillanishini amalga oshirdilar. U b-ketoesterning a-karbonilga alkillanishidan iborat. [29; 24-32-betlar]

Fenollarni propargillash usuli Pablo Moran-Poladura va boshqalar tomonidan ishlab chiqilgan bo'lib, unda kaliy karbonat, so'ngra propargil eritmasi tegishli fenol suspenziyasi yoki DMF erituvchidagi eritmasiga qo'shiladi va xona haroratida isitiladi. Reaksiyaning borishi YuQX da kuzatildi. Olingan mahsulot yuqori mahsuldorlikda olinadi. [30; 2120–2128-betlar]

Eronlik musulmon Mansur Lakuraj kabi bir qator olimlar bisfenolning bispropargil efirlarini sintez qila oldilar. Ular bisfenolni kaliy karbonat va propargil bromid bilan quruq asetonda aralashtirib, qayta oqim kondensatoriga ulangan dumaloq tubli kolbada qizdirib, bir kechada 80°C haroratda ushlab turdilar va 90% mahsulot olishdi[31;1217-1229-betlar,32;814–820-betlar].
Mannix reaksiyasi bo'yicha quyidagi adabiyotlarda N-propargilin bilan N-metilpiperazin reaksiyasi propargilaminoalkinil triterpenoidni hosil qiladi, uning tuzilishi NMR spektroskopiyasi yordamida aniqlangan. [33; m1065-m1069 pp.]


Bir qator ukrainalik olimlar NaH borligida THF/DMF (1:1) da propargil bromid bilan 5-aril-1,3,4-oksadiazol-2(3H)-onni olishdi. ) Yuqori hosilda propargil efirini oldi. [34; 5960 – 5971 betlar]

Edinburg tadqiqot instituti olimlari tomonidan labil palladiy biologik mahsuloti sintez qilindi va biologik skrining o'tkazildi. Nukleozid analogi floxuridin kimyoviy sintez orqali propargilangan va palladiy kompleksi N-propargil hosilasi orqali saraton hujayralariga kiritilgan. Tadqiqot natijasida saraton hujayralarining o'sishi sezilarli darajada to'xtatildi. [35; 9329-9337]

Sxemada ko'rsatilganidek, 2-gidroksi-naftalin-1,4-dionepropiril bromid va natriy yodid quruq asetonda xona haroratida 30 daqiqa davomida yopiq holatda aralashtirildi va 24 soat davomida lavazon va izopropiletilamin qo'shildi. Natijada 2-gidroksi-3-(metil-propen1-il)naftalin-1,4-dion olindi, uning tuzilishi YaMR tahlili bilan tasdiqlangan. [36; 1319–1321]

Ushbu sxemada bispropargil aromatik efirlari Sanjeyevani va boshqalar tomonidan tasvirlangan. Tegishli dikarboksil yoki digidroksibenzolni propargil bromid bilan kaliy karbonat ishtirokida reaksiyaga kiritish natijasida olingan mahsulotlarni yuqori hosil olish imkoniga ega boʻldilar. Olingan birikmalarning tuzilishi va tozaligi IQ va YaMR spektral tahlillari bilan tasdiqlangan [37; 1-19 sahifalar].