Bob. Tovar va tovar siyosati tovar yoki xizmat ehtiyojni qondirish qurolidir

Taqsimlash tizimi omillari
Ко rsatkichlar tavsifi.
Mahsulot	Mahsulotning taxlanishi Transportirovka qilish Mahsulotni iste mol qilishning davriyligi, tezligi. Iste molchilaming tovar haqidagi fikrlari.
Ishlab chiqaruvchi korxona	Kichik, о rta, katta korxona Moliyaviy salohiyati Tajriba Imiji Shaxsiy tarqatish kanallari rivojlanganligi
Iste molchilar	Iste molchilr soni, guruhlar soni Hududiy taqsimlanganligi Xarid madaniyati, urf-odatlar Sotuv usullariga munosabalar Chakana va ulgurji savdo korxonalarida xarid
Raqobatchilar	Raqobatchilar soni Raqobatchini mahsulot turlari Taklfhing barqarorligi Sotuv shakllari
Huquqiy va ekologik	Sotuv shakllarining cheklanganligi Monopoliyadan himoya Tovar oqimlari ekologiyasi Shartnoma sharti buzilganda Yo qotishlami qoplash.

Shuningdek, sotish tizimining yuqorida keltirilganlardan tashqari:

1. 
   to plash; 2) nav (sort)larga ajratish 3) tovarlami joylashtirish;
   

4. 
   tovarlami yaxshi saqlanishini va himoyalanishini ta minlash; 5) xari­dor va sotuvchilar о rtasida munosabatlami tiklash, tijorat bitimlarini tuzish va h.k; 6) mulkchilik huquqini sotuvchidan xaridorga yetkazish;
   

7) tovarlami konsentratsiyalash (jamlash va tarqatish) kabi faoliyatlari ham mavjud.
Zamonaviy bozor sharoitida marketingning tijorat nuqtayi nazaridan ma nosi juda keng. Ishlab chiqaruvchini ishlab chiqargan yoki ishlab chiqarishi mumkin bo lgan mahsulotiga xaridomi topish bugungi kunda о z ma nosni yo qotdi. Marketingning asosiy maqsadi potensial xaridorlaming talabidan kelib chiqqan holda, ishlab chiqaruvchiga qanday mahsulotni qancha miqdor va qanday narxda ishlab chiqarish kerakligini asoslab berishdan iborat.
О zaro ta sir marketing konsepsiyasi ishlab chiqarish jarayoniga marketing tizimi ishtirokchilari (ishlab chiqaruvchi, taqsimlovchi, sotuvchi, iste molchi)ning barchasini faol jalb etishdan iborat.
Marketing konsepsiyasini qabul qilib faoliyat olib borish, firmaning ко zlangan maqsadiga yetishish usullarini о zgartiradi. Sotuv funksiyalarining miqyosi kengayib boradi. Bozor talablariga qarab ish tutgan firmalamig maqomi va sotuv apparatining ahamiyati oshib boradi. Sotish tarmog i oz ichiga quyidagi subyektlami olishi mumkin: ishlab chiqamvchi firmani taqsimlovchi organlari, sotuv (tijoratchi) vositachilar; tijoratchi hamkorlar. Tijoratchi hamkorlar bo lib, iqtisodiy va yuridik jihatdan mustaqil bo lgan ulgurji va chakana savdo korxonalari bo lishi mumkin. Bu korxonalar ishlab chiqamvchi firmalardan mustaqil ravishda taqsimlash va sotish siyosatini hamda tegishli chora-tadbirlami ishlab chiqadilar. Ishlab chiqamvchi firmaning sotuv bo limlarida bunday mustaqillik mavjud emas. Sotuv bo yicha hamkorlar (agentlar, ekspeditorlar, maklerlar) huquqiy mustaqil bo lib, ular qo llab-quvvatlovchi funksiyani bajaradilar. Ishlab chiqamvchi firmaning sotuv bilan shug ullanuvchi bo lim va tashkilotlami ishtirok etishiga, tijoratchi vositachilar va tijoratchi hamkorlaming birgalikda faoliyat olib borishiga qarab sotish tarmoqlari sodda va murakkab bo lishi mumkin. Sotish tarmog ining shartnomaviy va kommunikativ aloqalariga qarab ikki tushuncha: sotuv kanali va sotuv yo li muhim hisoblanadi.
Sotuv tizimida ichki va tashqi bo lim tashkilot о rtasidagi faoliyat- ning uzviy bo g liqligini nazorat qilishi, faoliyatni to g ri rejalashtirishi, muvofiqlashtirishi juda muhum.
Sotuv bo limi marketing xizmatchilari bilan uzviy bog liqlikda faoliyat ко rsatib, xaridorlar mijozlar haqida bilim, axborot, ma lumot- larga ega bo ladilar va alohida segmentlar talablarini bilish biznes kommunikatsiyasi samarasini oshiradi. Firma faoliyatida sotish jarayonini yaxshi tashkil etilganligi yoki uni qayta tashkil etish kerakligi juda muhim bo lib, firma faoliyatini boshqarish strukturasining bo g ini hisoblanadi. Sotuv bo limi rahbarlari foydasi shu munosabat bilan bir oz cheklanadi. Operativ majburiyatlar ham bo lsada, lekin sotuv xizmati- ning strategik vazifalari ulaming bajarilishi va nazorati ular zimmasida turadi. Tijoratchi, komissionerlaming mehnat jarayoni ulardan qattiq intizom va javobgarlikni talab etadi (o z -o zini nazorat grafigiga rioya qilish va h.k).
Tashkiliy intizom quyidagi tamoyillarga asoslanishi lozim:

• 
  Vakolatlaming uzatilishi mehnat texnologiyasining murakkab- lashuvi, ixtisoslashuvi, rivojlanishi, ba zi funksiyalar boshqa xodimlarga uzatilishini talab etadi.
  
• 
  Vazifalami tavsiflanishi majburiyatlar doirasida vazifalami guruhlash, bir turdagi lavozimda ishlayotganlar turli ishlami bajarishi va turli majburiyatlar doirasiga ega bo lishi mumkin.
  
• 
  Nazorat qilishni iyerarxik cheklanganligi, bo ysunuvchi xodimlar faoliyatini tekshirishni asoslash.
  

Sotuv bo limlari xodimlaming u yoki bu ulgurji sotib oluvchi firmalar faoliyati bilan ta sir munosabatlari model asosida tuzilishi mumkin.
Sotuv bo yicha agent -sotuvchi firma, xaridor firma va agent xaridor bevosita bog liqlikda faoliyat olib boradi. Bunday о zaro ta sir modellarini tuzish va tahlil qilish sotuvchi raqobatchilar, xaridor firmalar bilan munosabatlarga kirishganda juda samarali.
Sotuv jarayonini rejalashtirish vaqt va makonda barcha vazifalami о z vaqtida bajarish uchun xodimlar о rtasida to g ri taqsimlash bilan bevosita bog liq.
Sotuvni rejalashtirishning asosiy elementlari bo lib quyidagilar hisoblanadi: umumxo jalik va bozor konyunkturasi bo yicha istiqbolli ко rsatkichlami belgilash, firma sotuv hajmini tahliliy tayyorlash, sotuvning moliyaviy smetasini ishlab chiqish, savdo kommunikat- siyalarini tashkil qilish, tijorat faoliyati hisobotini tayyorlash, sotuv dinamikasini tahlil qilish, sotuv bo limlari xodimlarining faoliyatini rejalash va baholash, sotuv xizmati faoliyating tashqi buyurtmachilar va firmalar bilan muvofiqlashtirish va h.k.
Bozor konyunkturasi istiqboli marketing tadqiqotlari bo limi orqali amalga oshirilib, ma lum turdagi tovaming bozordagi holati, unga bo lgan talab uning dinamikasiga asoslanishi kerak. Iqtisodiy konyun­kturaning asosiy ко rsatkichlari narx-navo (tovar bahosi), talab hajmi, sotuv hajmi va boshqalardir. Konyunktura istiqboli qisqa muddatli (3- 12 oy), о rta muddatli (1-5 yil) va uzoq muddatli (5-20 yil) bo lishi mumkin.
Sotuvning moliyaviy smetasi har bir tovar bo yicha alohida hujjat bo lib, unda sotuv hajmi, savdo xarajatlari va sotuvdan tushgan foyda ко rsatiladi.
Moliyaviy smeta tarkibi quyidagi moddalami о z ichiga oladi: tovar realizatsiya aylanmasi, ishlab chiqarish xararatjatlari, muomala xarajat­lari, yangi daromad, reklama xarajatlari, sotuvni rag batlantirish, umumiy xarajatlar, sof foyda.
Umumiy smeta hamma tovarlar va tovarlar gumhining smetasi yig indisidan shakllanadi.Yangi tovarlami sotish bo yicha smetalar ко p hollarda realizatsiya qilishni va xarajatlami hisoblashga asoslanadi. Savdo vositachisi uchun sotuv hajmi normasi, umumiy sotuv hajmining ma lum qismi holida topshiriladi. Savdo tashkilotining salohiyati buyurt- machi kategoriyasi (taqsimot kanali shakli, raqobat muhiti) kabi omillarga bog liq. Sotuv normalari real hayotga mos kelishi kerak. Sotuv kanalini tanlash firmaning strategik qarori hisoblnadi. Bevosita yoki bilvosita kanalni tanlash ко p omillarga qarab belgilanadi. Sotuv kanallarining altemativ (muqobil) variantlari mavjud bo Iganda ulaming texnik iqtisodiy afzalliklari tahlil qilinadi va ma qul varianti tanla- nadi. Sotuv kanallarini tanlashda asosiy e tibor bozor hajmiga, unung yaqin uzoqligiga, xarid qilishning davriyligiga, transport xarajatlariga, zaxiralami saqlashga, tovar tarqatish va taqsimlashda raqobatchilar siyosatiga qaratilishi kerak. Tez buziluvchi tovarlar uchun realizatsiya- ning qisqa muddatli va qisqa masofali bozorlarga tarqatish kanali tanlansa, sanoat va iste molchi tovarlari uchun, ya ni uzoq muddat foydalanadigan tovarlar uchun boshqa maqsadli bozor va tarqatish kanali tanlanadi. Reklama vositalari va informatsiya texnologiyalaridan keng foydalanish juda muhim.