Bob. Tovar va tovar siyosati tovar yoki xizmat ehtiyojni qondirish qurolidir

Omborga joylashtirish. Ishlab chiqaruvchining sikli va iste mol bir biri bilan kamdan kam mos tushadi va tovarlami saqlashga to g ri keladi. Shaxobchalaming soni haqidagi qarorlami, iste molchilar uchun servis darajalari va taqsimlash bo yicha xarajatlar muomalalarini о zaro bog lab, qabul qilish kerak. Firma xususiy omborlariga ega bo ladi yoki umumiy foydalanish omborlaridan ijaraga joy olishi mumkin. Zamo- naviy omborlar yuklami qayta ishlashning mukammal tizimi bilan jihozlangan bo lib, markaziy EHM nazorati ostida ishlaydi. Bunday omborlarda ishlab chiqarish jarohatlari, ish kuchiga haq to lash xarajatlari, tovarlami talon taroj qilish va ishdan chiqarish holatlari kam, zaxiralami boshqarish tizimi ancha mukammallashgan.
Tovar moddiy zaxiralar. Tovar moddiy zaxiralar darajasi haqidagi qarorlar xaridorlar talablarini qondirishga ta sir etuvchi tovarlar harakati sohasidagi yana bitta qaror. Bozor ishtirokchisi firma mijozlarining hamma buyurtmalarini bajarish uchun yetarli tovar zaxiralariga ega bo lishni xohlaydi. Biroq firma uchun bunchalik ко p zaxirani saqlash rentabelli emas. Mijozlar uchun servis darajasini oshirish davomida tovar moddiy zaxiralarini saqlash xarajatlari jiddiy о sadi. Rahbariyat, tovar zaxiralarini ortishini oqlash uchun savdo va daromadlar yetarlicha о sish о smasligini bilishi kerak bo ladi. Faqat shundan keyin qo shimcha partiya tovarlami qanchalik darajada buyurtma qilish masalasi hal qilinishi mumkin bo ladi. Masalan, Toyota firmasi mahsulotlari tannarxini pasaytirish omillaridan biri butun dunyoga mashhur jit (just in time - aniq о z vaqtida) tizimini qo llashdir. Bu ishlab chiqarishning ombordan foydalanmaydigan, uncha katta partiyalarda bo lmagan kanban signali bo yicha tizimi. Jit bu komplektlovchi mahsulotlar omborlarini bartaraf qilish uchun kurash va ishlab chiqaruvchi hamda yetkazib beruvchilar tomonidan ideal darajada qo yilgan ta minot. Toyota omborining chidamlilik zaxirasi о rtacha 2-3 soat, tarmoqlar qatoriga ко ra sal yuqoriroq maksimum 0,5 kun. Tartibsiz omborga joylashtirish va istagancha saqlab turish, bu tashlab yuborilgan pullar, vaqt va oqilona foydalanilmagan maydon. Toyota ning prinsipi ana shunday.
Sotuv tizimini tashkil etish va nazorat qilish (kontrolling)
Tijorat kommunikatsiyada ishtirok etuvchi korxona, tashkilot va shaxslar tovar sotish tizimida quyidagi vazifalami bajaradi:

• 
  Tovar va xizmatlami tarqatishda strategik va taktik rejalami tuzish, ulami marketing tadqiqotlari va axborotlarini to plash.
  
• 
  Sotuvni rag batlantirish.
  
• 
  Potensial iste molchilarga о zaro ta sir.
  
• 
  Iste molchilar talabini о rganish, ulaming talablariga tovami moslashtirish.
  
• 
  Mahsulotlaming potensial iste molchilarini о rganishda aloqa- lami tashkil etish.
  
• 
  Tovar harakatini tashkil etish va rejalashtirish (transport, saqlash, nazorat).
  
• 
  Tanlangan taqsimlash kanali bo yicha tovar oqimi harakati uchun moliyalashtirish.
  
• 
  Bo lishi mumkin bo lgan xavflami oldini olish va kafolatlash.
  

Yuqorida sanab о tilgan funksiyalar ishlab chiqaruvchi firma yoki
vositachi sotuvchi tashkilot orqali ham bajarilishi mumkin. Tovarlami tarqatish kanallarini tanlash muhim bo lib, ко p jihatdan samaradorlik shu omillarga bo g liq. Sotish kanallari samaradorligi u yoki bu kanaldan foydalanganda kutilishi mumkin bo lgan samarani bu kanalni tashkil qilish va eksplutatsiya qilishga sarf qilingan xarajatlarga nisbati bilan aniqlanadi.
Tovarlami sotish jarayonida qarorlami qabul qilish juda murakkab jarayon hisoblanadi. Taqsimlash qismining dastlabki muhim ко rsat­kichlari quyidagilar hisoblanadi:

1. 
   iste molchilar xatti-harakati;
   
2. 
   mahsulot xususiyatlari (saqlash, muddati, sinish-sinmasligi, haj­mi va h.k);
   
3. 
   raqobatchilaming xususiyatlari (kuchli, kuchsiz tomonlari);
   
4. 
   ishlab chiqaruvchi korxonaning ко rsatkichlari;
   
5. 
   huquqiy ekologik omillar tahlili. (11.1 .-jadval) va b.
   

11.1-jadval
Sotish tizimini tavsiflovchi ко rsatkichlar