Bobomurodova Mohira Oliy o’quv yurtlariga kiruvchilar uchun qo’llanma

sokin. Qushlar, baliqlar – bizniki, - dedilar. 4. Bahor keldi. Ariqlarda suvlar to’lib, 
sharqirab oqa boshladi.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________ 
5-topshiriq: -lar qo’shimchasi ishtirokida gaplar tuzing va qanday ma’no 
anglatayotganligini aniqlang. 
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________ 

---

49 
Egalik shakllari 
Nutqimizda 3 ta shaxs bor: 1-shaxs so’zlovchi; 2-shaxs tinglovchi, 3-shaxs o’zga. 
Otlarning uchala shaxsdan biriga qarashli ekanligini bildirgan qo’shimchalar 
egalik qo’shimchalari deyiladi.Ot va otlashgan so’zlarning egalik qo’shimchalari 
bilan shaxs va sonda o’zgarishi turlanish deyiladi.
Birlik Ko’plik
I shaxs –m, -im -miz, -imiz
IIshaxs -ng, -ing -ngiz, -ingiz
IIIshaxs -si, -i -(lar)i
Eslatma:Egalik qo’shimchasining II shaxs ko’plik shaklida 3 ta morfologik 
varianti mavjud: uyingiz, uylaring, uyinglar.
Ba’zi so’zlarda egalik qo’shimchasi ketma-ket tarzda qo’shillishi mumkin. Bu III 
shaxs egalik qo’shimchasini qo’shganda yuz beradi: yarim+i+si=yarmisi, singlisi.
Egalik qo’shimchalarining III shaxsi birlik va ko’plik uchun umumiydir: uning uyi 
– ularning uyi.
Egalik qo’shimchalari ayrim otlarga qo’shilsa, quyidagicha o’zgarish bo’ladi:
-tovush tushishi: zahri, burni, qorni.
–tovush almashishi: elagi, qishlog’i.
Ko’p bo’g’inli o’zlashma so’zlarga, bir bo’g’inli ko’pchilik so’zlarga egalik 
qo’shimchalari qo’shilganda k,q tovushi aslicha aytiladi va yoziladi: huquqi, erki, 
ishtiroki, idrokim.
–tovush ortilishi, o,o’,u,e unlilari bilan tugaydigan so’zlarga egalik 
qo’shimchalari quyidagicha qo’shiladi:
a)ko’pchilik so’zlarga egalik qo’shimchalari tovush orttirmay qo’shiladi: bobong, 
bobosi, bobongiz, orzum, orzung, orzumiz.
b) parvo, obro’, mavqe, mavzu, avzo so’zlarga I,II shaxs egalik qo’shimchalari 
qo’shilganda bir y tovushi qo’shib aytiladi va shunday yoziladi: parvoyim, 
parvoyingiz, obro’yim, obro’ying, mavqeyim, mavqeyingiz, mavzuyimiz, 
mavzuyingiz, avzoyingiz III shaxs egalik qo’shimchasi parvo, avzo,obro’ mavqe 
so’zlariga -yi shaklida,xudo, mavzu so’zlariga esa -si shaklida qo’shiladi: parvoyi, 
avzoyi,obro’yi, mavqeyi mavzusi, xudosi.
Eslatma.Egalik qo’shimchalarining I-II shaxs ko’pligi ba’zan belgisiz (qo’shimcha 
tushib qoladi) qo’llanishi mumkin: bizning litseyimiz – bizning litsey, sizning 
uyingiz – sizning uy.
Egalik shakllari quyidagi ma’nolarni bildiradi:
1. Qarashlilik ma’nosini: Kitobing juda qiziqarli ekan.
2. Xoslik, umumdan ajratilganlik ma’nosini: Bobur bog’i, Orol dengizi.
3. Harakat bajaruvchining shaxs va sonini bildiradi. Bunda egalik qo’shimchasi 
sifatdosh yoki harakat nomiga qo’shiladi: O’qiganlarim bekorga ketmadi