Bobomurodova Mohira Oliy o’quv yurtlariga kiruvchilar uchun qo’llanma

1-topshiriq: Matnda berilgan so’zlarni turkumlarga ajrating. 
Ilm-u irfon kasb etmagan insonlarda xavfga doya bo’lguchi ulkan sabablar 
quyidagilardir:birinchidan, badanni qat’iy intizomga bo’ysundirish va uning 
boqiyligiga umid qilish, yoxud insonning zaif bo’lmog’i, nimagadir erisishi va 
erisha olmasligi haqidagi doimoiy qayg’usi haqiqiy lazzat va rohat, e’tibor va 
saodatga xalal yetkazishi mumkin ekanligini o’ylamaslik; ikkinchidan, insonning 
salomatligiga zarar yetkazuvchi foydani hamda haqiqiy quvvatlarni zohir etguchi 
sabablarni anglamaslik. 
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

---

45 
__________________________________________________________________
_________________________________________________________________ 
MUSTAQIL SO’Z TURKUMLARI 
Atash ma’nosiga ham, grammatik ma’noga ham ega bo’lgan, gapda bir o’zi 
bitta so’roqqa javob bo’lib, bitta bo’lak vazifasida keladigan so’zlar mustaqil so’z 
turkumlari deyiladi. Ular 6ta: 1.Ot 2. Sifat 3.Son 4. Olmosh 5. Fe’l 6. Ravish 
OT 
Predmetning nomini bildirib, kim?, nima? , qayer? so’roqlaridan biriga javob 
bo’ladigan so’z turkumi otdir.
Otlarning morfologik xususiyatlari quyidagilar:
1. Otlar egalik, kelishik, son shakllariga, turli ma’no va vazifada qo’llaniluvchi 
vazifadosh shakllarga, o’ziga xos yasalish tizimiga ega.
2. Ot barcha mustaqil so’z turkumlari bilan birika oladi. M-n: tilla uzuk (ot), kitob 
o’qimoq (fe’l), beshinchi uy (son), oz ovqat (ravish), barcha otalar (olmosh), 
chiroyli qiz (sifat).
3.Otlar yasaladi: guldon, ishchi.
Otlarning sintaktik xususyatlari:
1. Ot gapda har qanday gap bo’lagi vazifasida kela oladi.M-n : Bu xabarni 
(to’ldiruvchi) eshitib, ukamning (aniqlovchi) ko’zlari (ega) ola-kula bo’ldi.
Tashabbuskor talabalar bizning faxrimiz (kesim). Bog’da (hol)qushlarning 
chug’ur-chug’uri eshitiladi. 
2.Ot gapda undalma vazifasida keladi: Bolam, non olib kelgin. 
1-topshiriq: Ot so’z turkumi ishtirokida gaplar tuzing va ularning gapdagi 
vazifasini aniqlang. 
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________ 
__________________________________________________________________   
Otlarning ma’no jihatdan turlari 2 xil: atoqli ot, turdosh ot.
Atoqli otlar. Bir xildagi predmetlarning birini ajratib ko’rsatuvchi yoki yakka 
shaxs, narsa, joy, mahsulot, tashkilot va muassasa nomlarini ifodalab kelgan otlar 
atoqli ot deyiladi. Atoqli otlar har doim bosh harf bilan yoziladi. Insonlarning 
ismi, otasining ismi, familyasi, taxallusini bildiruvchi otlar shaxs nomlari 
deyiladi. Atoqli otlarning ko’pchiligi turdosh otlardan, ma’lum qismi esa boshqa 
turkumga oid so’zlardan paydo bo’ladi:
Turdosh otlardan: Arslon, Bahora, Kumush, Yulduz, Malika, Nishon, Boltaboy 
Sifatlardan:Shirin, Aziz, Go’zal, Muqaddas, Ozoda, Nafisa, Sulton…

---

46 
Sonlardan: Oltmishboy, Yetmishboy, Saksonboy, To’qsonboy…
Fe’llardan: Ergash, Tirkash, Turdi, Sotiboldi, Xudoyberdi, Suyar, Sevara,