Bobomurodova Mohira Oliy o’quv yurtlariga kiruvchilar uchun qo’llanma

2-topshiriq:Berilgan gaplardagi fe’llarni izohlang. 
1.Hozircha muvaqqat sim tortib turaylik, doimiy simni Farhoddan elektr 
olganimizda tortamiz.2. Sovuq bo’shashgan hamon, ko’klam daragi kelmasdan, 
tag’in ayvonga ko’chib olar edi.3.Dadasining qo’lidan ushlab dikir-dikir sakrab, 
o’ynoqlab keta berdi. 4.Hozir men Toshkentdaman. Yodgor o’z yonimda. Ba’zan 
Mehrixonlar oilasiga borib-kelib turadi.5.Mirsodiq eshikni sekin ochdi-yu, sevinib 
ketdi.6.Sodiq o’tgan kuni qishloqqa borib keldi.7.Qiz boshidan o’tgan voqealarni 
kampirga yig’lab gapirdi. 
3-topshiriq:Berilgan fe’l+fe’l ko’rinishidagi birikmalardan gaplar tuzing va ularni 
izohlang.
 Ayta boshlamoq, olib kelmoq, yirtib tashlamoq, quvonib ketmoq,sotib 
olmoq,gapirib ketmoq, yurib ketmoq,aytib yubormoq, hayday boshlamoq, baqirib 
gapirmoq, yoza olmoq, kirib chiqmoq,quvonib aytmoq,ishlab chiqarmoq. 
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

---

70 
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
O’timli va o’timsiz fe’llar.Tushum kelishigidagi so’zlar bilan bog’lanadigan 
fe’llar o’timli fe’llar hisoblanadi. M: Kitobni o’qidi. Xatni yozdi. Ahmadni ko’rdi.
Tushum kelishigidagi so’zlarni boshqara olmaydigan fe’llar o’timsiz fe’llar 
hisoblanadi. M: Xabardan quvonmoq. Mashinadan tushmoq.
Ayrim fe’llarni gapda bog’langan so’zlari orqali o’timli yoki o’timsizligini bilib 
olish mumkin. M:Inshoni daftarga yozdim. Inshoni yozdim.
Fe’lning nisbat qo’shimchalari ham o’timli va o’timsizlikni almashtiradi.M: 
Kitobni o’qidi. Maqoladan o’qildi. 
Eslatma:O’timli va o’timsiz fe’llarni hosil qilishda o’zlik nisbat bilan orttirma 
nisbat shakllari o’zaro zidlanadi. 
4-topshiriq: Matn tarkibidagi fe’llarni o’timli yoki o’timsiz fe’llarga ajrating.
Sinfdoshlarim biram yaxshi,biram soda, biram dilkash.Qizlar ham, yigitlar ham 
– hammasi meni yaxshi ko’rishadi. Faqat bitta bola bor. Suyun. Laqabi “Burgut”. 
Hamma uni “Suyun burgut” deydi. O’ziyam juda g’alati. Bitta ko’k qashqa oti 
bor… Maktabgayam o’sha duldul otini o’ynatib, xurjuniga do’mbirasini solib 
keladi. Tanaffus bo’ldi deguncha do’mbirasini chalib, hammani o’ziga 
qaratadi:goh kuldiradi, goh yig’latadi. 
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
 
Fe’lning grammatik shakllari 5ta: nisbat, bo’lishli-bo’lishsizlik, mayl, zamon, 
shaxs-son.
Nisbat shakllari.  Bajaruvchining harakat va holat jarayoniga qay darajada 
ishtirok etishini bildiruvchi fe’l shakllari nisbat shakllari deyiladi.Nisbat harakat-
holatning shaxsga munosabatidir. Nisbat shakllari fe’lning asos qismidan keyin 
qo’shiladi. Fe’l 5 ta nisbat shakliga ega:
1. Aniq (bosh) 2.O’zlik 3.Majhul 4. Orttirma 5. Birgalik
1. Aniq nisbat shakli. Bajaruvchisi aniq bo’lgan harakat yoki holatni bildirgan fe’l 
shakli aniq nisbat deyiladi. Aniq nisbat nol shaklga ega. M: Ra’no ancha vaqt ko’z