Boboqulova-nilufar pdf

Osmon ufqlarga separ kul rangin,
 Bulutlar chopadi, xorg’in beega
Havo nega muncha ma‘yus,
Havo nega muncha g’amgin:
 Oh, men sendan ajraldim nega...!
46
She‘r g’amgin, elegik ruh bilan yo g’rilgan, buning ilk misradayoq ifoda
ʻ
topgani o quvchini she‘rni qabul qilishga emotsional jihatdan tayyorlaydi.
ʻ
She‘rdagi kayfiyat asosini yo qotish iztirobi, aza ruhi tashkil qiladi. Agar
ʻ
o tmishda ayollarning azada boshlaridan kul sochish urfi bo lgani eslansa,
ʻ
ʻ
―osmon ufqlarga separ kul rangin metaforasining ildizlari ko zga tashlanadi.
‖
ʻ
Demak, ilk satrni o qigandayoq aza ruhini his qilishimiz bejiz emas, osmonning
ʻ
ufqlarga kul rangini sochishi bilan momolarning azada boshlariga kul sochishi
o rtasidagi analogiyalar buning asosidir. To g’ri, o quvchi bu tafsilotni bilmasligi
ʻ
ʻ
ʻ
ham mumkin, lekin anglanmagan tarzda ham o sha ruhni his qilaveradi. Zero,
ʻ
inson ongida suyak surib asrlardano tib keluvchi tarixiy xotira yashaydi va
ʻ
anglangan yo anglanmaganligidan qat‘i nazar, uning tafakkur tarziga ta‘sir qiladi.
Metafora mohiyatan yashirin o xshashtish bo lib, unga o xshatilayotgan narsa tilga
ʻ
ʻ
ʻ
olinmagani holda, uning ma‘nosini o xshatilayotgan narsa tilga olinmagani holda,
ʻ
uning ma‘nosini o xshayotgan narsa (ya‘ni uni ifodalayotgan so z) bildiradi.
ʻ
ʻ
Albatta, bu o rinda o xshatilayotgan narsa-hodisalarning aynan o xshashligi talab
ʻ
ʻ
ʻ
qilinmaydi, balki ikki narsa-hodisaga xos belgilardan birortasi asos uchun olinadi.
Adabiyot, she‘riyat obrazlilik bilan tirikdir. She‘riyatda samimiyat ham bo lishi
ʻ
kerak. Shundagina u bir umr esda qoladi . Shoir she‘riyat oldiga ikkita asosiy
‖
talabni qo yadi: obrazlilik va samimiylik. Bularning birinchisi poeziyaning tabiati
ʻ
46
Abdulla Oripov. Mitti yulduz she'riy to'plam.Toshkent. Adabiyot va san’at nashriyoti. 1965-yil.

---

bilan, ikkinchisi esa ijodkor shaxs – shoir tabiati bilan bog’liqdir. Badiiy obrazning
materiali bir tomondan real voqelik, ikkinchi tomondan ijodkor shaxsidir. Metafora
(hatto uning eng oddiy ko chim darajasidagi ko rinishi ham) obraz ekanligini
ʻ
ʻ
e‘tiborda tutsak, bu gap unga ham to la tegishli. Arastu yaxshi metafora yarata
ʻ
olish, o xshashlikni ko ra olish iste‘dodning belgisi deb bejiz aytmagan. Chunki
ʻ
ʻ
o xshashlik voqelikda mavjud bo lsa, uni ko ra olish ijodkor shaxsi bilan bog’liq,
ʻ
ʻ
ʻ
yaxshi metafora esa shu ikkisining hamjihatligi yaratiladi. A.Oripovning ilk
ijodidagi lirik qahramon –atrofga shoirona o tkir nigoh bilan boqib, undan hikmat
ʻ
uqayotgan odam. Shoir tabiat bilan inson, uning o y-hislari, quvonchtashvishlari,
ʻ
kayfiyati orasida o xshashliklar topadi va ular yordamida dilidagini izhor qilishga
ʻ
intiladi. U ilk mashqlaridanoq oddiygina izhor emas, poetik izhorga, obrazli
ifodaga harakat qiladi. Albatta, oilasida hukm surgan adabiyotga alohida mehr
uning shoir sifatida shakllanishida muhim omil bo lgan. Lekin, bizningcha,
ʻ
A.Oripovning ulkan so z san‘atkori bo lib yetishishida tug’ma iste‘dodi bilan birga
ʻ
ʻ
bolaligi o tgan joylar tabiatining ham ulkan xizmati bor. Shoir o zi aytgan gaplar,
ʻ
ʻ
bir qator she‘rlar (Yulduzlar, Bahor) tahlili orqali tabiat uning uchun obrazli
ifodaning birlamchi manbasi bo lib xizmat qilgan. A.Oripov: Tabiat ona bo lsa,
ʻ
ʻ
jamiyat otadir! Katta ma‘nodagi kurashlar, dolg’alar kishini tabiatning qo ynidan
ʻ
olib kelib, jamiyat orasiga tashlaydi, -deydi. Shunga mos ravishda she‘rlaridagi
tabiat bilan birlik hissi va uning go zalligidan tug’iluvchi zavq, yoshlik shavqi,
ʻ
ishq sururiyu hijron azoblari o rnini ijtimoiy dard egallaydi. Agar shoir ijodining
ʻ
ilk bosqichida ichki olami bilan tashqi olam (tabiat) orasidagi o xshashliklarga
ʻ
tayangan bo lsa, hayotga chuqurroq kirib borgani sari o xshashliklar doirasi ham
ʻ
ʻ
kengayib boradi. Zero, borliqda mohiyatan birbiriga o xshash nuqtalar o tmish –
ʻ
ʻ
hozir, tabiat –jamiyat, inson nabotot, inson –hayvonot, inson –hodisa kabi
juftliklarning hammasidan ham topilaveradi. Masalan, G’.G’ulom vafotining bir
yilligi munosabati bilan yozilgan Nutq she‘rida mana bunday misralar bor: