Бола – одоби билан азиз (Фарзанд тарбиялашда ота-оналарга маслаҳатлар) Нашрга тайёрловчи: Зиёвуддин Раҳим

Foydali maslahat
1. Beshikdan to qabrgacha ilm va tarbiya olishga 
imkoni etsa ham, lekin bolalikdan shunga ko‘nikma 
hosil qildirish foydali va muhimdir.
2. Bolani tarbiya qilish uni jismonan, fikran 
va xulqan kamolga etkazib, saodatga erishishga 
yordam berishdan iborat.
3. Befoyda so‘zni ko‘p gapirma va foydali so‘zni ko‘p eshitishdan 
qaytma.
4. Kam gapir, oz egin va kam uxla.
Odobli va odobsiz bola
elinglar, odobli va odobsiz bola qanday bo‘lishi haqida 
suhbatlashaylik. Odobli bola uyqudan erta turib, 
darhol yuz-qo‘lini yuvadi. Hatto badantarbiya mashqlarini 
bajarib, badanini chiniqtiradi. Badani va kiyimlari doim toza va 
ozoda bo‘lishiga e’tibor beradi. U ko‘p kitob o‘qish barobarida 
darslarini o‘z vaqtida bajarib qo‘yishni yaxshi ko‘radi. Ota-
onasi va ustozlaridan eshitgan nasihat va o‘gitlardan aslo bo‘yin 
tovlamaydi. Odobli bola har doim a’lo baholarga o‘qiydi. Agar 
yaxshi va xushmuomala kishini ko‘rsa, darhol undan ibrat olib, 
unga amal qilishga intiladi. Bunday bolani tarbiyali yoki xulqi 
chiroyli ekan, deb maqtaladi. Odobli bola iloji boricha odamlarga 
yaxshilik qilish haqida o‘ylaydi. Kichik yoshidan boshlab ko‘chada 

---

– 189 –
yoki biron joyda qariyalarni ko‘rganda salom berib, qo‘lida yuki 
bo‘lsa, uni ko‘tarib uyigacha eltib beradi. Qo‘ni-qo‘shnilar tomiga 
tosh otib o‘ynamaydi, mushuk va shunga o‘xshash jonzotlarga 
ozor bermaydi.
Ammo bolalar ichida odobsizlari ham uchrab turadi. Bunday 
bola erta o‘ringa yotib, uyqudan kech uyg‘onadi. Uyqudan 
turganida yuz-qo‘lini chala yuvadi, badantarbiya mashqlarini 
bajarishni yoqtirmaydi. Usti-boshi kir-chir va iflos bo‘lib yuradi. 
U qo‘liga kitob ushlamaydi va darslarini tayyorlashga hafsala 
qilmaydi. Ota-onasi bir ishni buyursa, uni labbay deb, bajarmaydi, 
balki erinchoqlik qilib, orqaga suradi. Ustozlari bergan uy 
vazifalarini qilmagani uchun maktabga borganda gap eshitib, 
sinfdoshlari oldida mulzam bo‘ladi, yomon bahoga o‘qiydi, yaxshi 
odob va xulq haqidagi nasihatlarga quloq solmaydi. Odobsiz 
bolani hech kim yoqtirmaydi. Chunki u aqlini kam ishlatadi-
da. Shu bois odamlar uni xulqi yomon bola ekan yoki ota-onasi 
yaxshi tarbiya bermabdi, deb aytishadi. Tarbiyasiz bola qanday 
salomlashishni ham bilmaydi. Odobsiz bo‘lgani uchun uning 
atrofida do‘stlari kam. Tarbiya va odobi yo‘qligi uchun bolalar 
undan uzoqroq yurishga harakat qiladi, chunki u dilozorlik qilib, 
ko‘pchilik ko‘nglini qoldiradi. Shu bois bironta bola u bilan 
do‘stlashishni istamaydi. Demak, odobsiz bola bir o‘zi yakkalanib, 
do‘stlaridan ajrab qoladi.
Xo‘sh, odobsiz bola qanday qilib yaxshi bo‘ladi, deb savol 
berarsan. Buning uchun har qanday odobsiz bolaga ham 
yaxshi tarbiya berilsa, u o‘z aybini tushunib, undan voz kechish 
haqida o‘ylaydi. Yaxshi bolalar odobsiz bolaga chiroyli nasihat 
qilib, uni to‘g‘ri yo‘lga boshlaydi. Ayniqsa, ko‘chaga chiqqanda 
kompyuterxonada har xil bo‘lmag‘ur kompyuter o‘yinlariga berilib 
vaqtini zoe ketkizayotgani va yomon bolaga aylanib borayotganini 
bildiradi. Odobsiz bolaning odobli bolaga aylanishi oson emas. 
Agar u aqlini to‘g‘ri ishlata olsa, asta-sekin yaxshi bolalar safiga 
qo‘shilib oladi. Buning foydasini yoshi ulg‘aygandan keyin biladi. 
Faqat u yaxshi va odobli bola bo‘lishga harakat qilishi kerak. Bir 
donishmand: «O‘g‘ling etti yoshgacha rayhoningdir, yana etti 

---

– 190 –
yosh qo‘shilguncha dastyoring va yana etti yosh qo‘shilganda 
vaziring va keyin esa u do‘sting yoki dushmaningdir», debdi. 
Shundan bilamizki, itoatli va odobli farzand har doim ota-ona 
yonida bo‘lib, ularning ko‘zini quvontiradi va ishlarida ko‘mak 
beradi. Itoatsiz va odobsiz bola esa ota-ona gapini olmasligi va 
aytganiga yurmasligi bilan xuddi ota-onasi undan judo bo‘lgandek 
taassurot qoldirar ekan.