Болалар ёшида учрайдиган тиш каттик
Bolalar yoshida profilaktika maqsadida ruhiy holatni
Download 7.66 Mb. Pdf ko'rish
|
|
1.3. Bolalar yoshida profilaktika maqsadida ruhiy holatni barqarorlashtiruvchi muolajalar. Bolalarda kuchli asab-hayajon holati ko`pincha og`riqsizlantiruvchi vositaning ta’sir kuchidan qat’iy nazar mo`ljallangan maqsadni va ruhiy barqarorlikni ta’minlashga anchagina halaqit beradi. Bunga sabab shuki, bolada shifokor xonasida paydo bo`lgan qo`rquv hissi natijasida bosh miya po`stloq qavatida joylashgan (jumladan emotsiya) markazlar kuchli qo`zg`aladi. Bu qo`zg`alishlar natijasida og`riqsizlantirish vositalarining ta’siri ikkinchi darajali bo`lib qoladi. Shularni nazarda tutgan holda, har qanday muolaja (ayniqsa og`riq bilan kechadigan) oldidan bolalarning ruhiy barqarorligiga erishish juda muhim ahamiyatga egadir. Kuchli asab qo`zgalishi holatiga qarab, ayniqsa maktab yoki bog`cha yoshidagi bolalarni uch xil guruhga ajratish mumkin. I gurux - bunday bolalarda asab qo`zg`alishi jarayoni kuchli namoyon bo`ladi. Ular o`ta faol (aktiv), agressiv va janjalkashliklari bilan ajralib turishadi. Tormozlanish jarayoni ularda kuchsiz namoyon bo`ladi. II gurux - bunday bolalarda tormozlanish jarayoni kuchliroq bo`lib, ular bo`shang, qo`rqoqlik hissiyotiga berilgan, bolalarga kamroq qo`shiladigan bo`ladi. Bunday bolalar ko`proqq o`rtoqlaridan ozor chekishadi. III gurux - ular ruhan muqimsizligi, qo`zg`alish va tormozlanish jarayonlarining muvofiqlashmaganligi bilan ajralib turishadi. Ularda qo`rqish hissiyoti sezilib turadi, xorg`inlik tezda namoyon bo`lib, fikrni bir nuqtaga jamlay olish qobiliyati sust bo`ladi. 20 Shifoxonada bolalarning o`zini tuta bilish qobiliyatiga qarab, ularda sodir bo`ladigan yengil, kuchli va o`ta kuchli namoyon bo`ladigan qo`rquv hissiyotlarini qo`zg`atish mumkin. Engil qo`rqish hissiyotini namoyon qiluvchi bolalar, odatda turli baxonalar («tishim endi og`rimayapti», «yaxshisi ertaga kelaman», «xozir o`zimni yomon xis qilayapman») bilan davolanishdan bosh tortmoqchi bo`lishadi. Ular atrofga qo`rquv va shubha bilan qarashadi. Shifokordan uning har bir hatti-harakatini tushuntirib berishni so`rashadi. Kuchli qo`rquv hissiyotiga ega bo`lgan bolalar davolanishdan qat’iy bosh tortishadi, davolanish o`rindig`iga o`tirishmaydi, yig`loqi bo`lishadi. Ba’zan ular agressiv holatlarni namoyon qilishadi. Bunday hollarda ular shifokorga tashlanib uni itarishadi, teskari o`tirib olishadi, unga hamla qilishadi (ba’zan tishlab olishlari ham mumkin). Bu hatti- harakatlar oqibatida ularning yurak urishi, nafas olishi tezlashadi, ko`z qorachigi torayadi, kuchli ter quyiladi. O`ta kuchli qo`rquv hissiyotiga ega bo`lgan bolalarni shifokor xonasiga olib kirishning o`zi ancha mushkullik tug`diradi. Ular ota- onalariga yopishib olishadi, baqirishadi, yig`lashadi. Asab sistemasining kuchli qo`zg`alishi oqibatida, ularda qattiq yo`talish, qusish, ixtiyorsiz siydik chiqarish hollarini ko`rish mumkin. Bunday bolalarni o`rindiqqa o`tqazish juda mushkul ishdir. Shuning uchun shifokor bolalarni davolash paytida ularning emotsional ruhiy holatini aniqlashi, davolash va og`riqsizlantirishdan oldin ularning ruhiy barqarorligini baxolashi lozimdir. Bolalarda juda kuchsiz namoyon bo`ladigan qo`rquv hissiyotlarini aniqlashning o`zi ularda og`riqsizlantirish muolajalarini ruhiy holatni barqarorlashtiruvchi muolajalar bilan birgalikda olib brrishni talab qiladi. Bu esa o`z navbatida og`riqsizlantirishning mahalliy usulini kuchaytirishning bir yo`nalishidir. Shu bilan bir qatorda shifokor-pediatrlarning bolalar bilan til topisha bilishi, ular bilan o`z bolasidek mehribonlik bilan muloqotda bo`lishi, shirin gapirib, o`ziga rom qila bilishi ham bolalardagi qo`rquv hissiyotlarini pasaytiradi va o`zlariga bo`lgan ishonchni kuchaytiradi. Bu 21 esa o`z navbatida amalda qo`llanishi zarur bo`lgan muolajalarning ijobiy ta’sirini oshirishda yordam beradi. Yuqorida bayon qilingan og`riqsizlantirish usullaridan foydalanish mobaynida ularning ta’sir kuchini yanada oshirish va bolalarning (ayniqsa, kuchli qo`rquv hissiyotiga ega bo`lgan) ruhiy holatini barqarorlashtirish maqsadida bugungi kunda qator tadbirlar ishlab chiqilgan. Bular og`riqsizlantirishdan oldin o`tkaziladigan dori darmonli muolajalar - premedikatsiyadir. YA’ni bolalarni bevosita amalga oshirilishi lozim bo`lgan davolash tadbirlariga tayyorlashdir. Bu maqsadda qator dorivor preparatlaridan foydalanish mumkin. Bu moddalar asosan bolalarning ruhiy holatiga ijobiy ta’sir ko`rsatib, ularning ruhiy holatini barqarorlashtiradi. Shundan so`ng bolalar shifokorning davolovchi va og`riqsizlantiruvchi muolajalariga nisbatan bir muncha befarq bo`lib qolishadi. Yuqorida zikr etilgan maqsadlar uchun markaziy asab sistemasini tinchlantiruvchi vositalardan foydalaniladi. Bular trankvilizatorlar va uyqu dorilaridir. Tinchlantiruvchi preparatlardan amizil, elenium, oksilidin, seduksen, trioksazin, geksorbarbital va boshqalar bolalarning yoshiga qarab buyuriladi (3 yashar bolaga kattalarga mo`ljallangan miqdorning 1/3 qismi, 7 yasharga 1/2 qismi, 10-12 yashar bolalarga esa 2/3 qismi). Bularni muolajadan 30-40 minut oldin bir marotaba berish mumkin yoki bo`lmasa 5-7 kun mobaynida kuniga bir marta ichirib, bolalarni shu yo`sinda tayyorlash ham qulaydir. Tinchlantiruvchi vositalardan aralashma tayyorlab foydalanish ham yaxshi natijalar beradi. Moskva markaziy stomatologiya ilmiy- tekshirish instituti (TSNIIS) xodimlari bu maqsadda quyidagilarni taklif qilishadi: 1) oksilidin-analgin-amizil aralashmasi; 2) meprobamat-amizil-amidopirin-diprazin; 3) meprobamat-fenobarbital-aminazin-atsetilsalitsil kislotasi- tavegil; 4) diazepam-nitrozepam-mefenamin kislotasi-tavegil va boshqalar. 22 Ba’zi bir hollarda yuqorida ko`rsatilgan qator tadbirlarga qaramasdan ayrim bolalarda mo`ljallangan natijaga erishilmaslik hollari ham uchrab turadi. Bolalarga tinchlantiruvchi vositalar va og`riqsizlantiruvchi muolajalar ham ayrim hollarda ta’sir ko`rsata olmaydi. Bunday bolalarda qo`rquv hissiyoti o`ta kuchli rivojlangan yoki bulmasa, dorivor vositalariga nisbatan tana sezgirligi yuqori bo`lishi mumkin. Bularni shifokor, albatta hisobga olmog`i zarur. Oz miqdorda uchrashi mumkin bo`lgan bunday hollarda davolash tadbirlari bolalarda umumiy og`riqsizlantirish (narkoz) yo`li bilan amalga oshirilmog`i lozimdir. |
