Book layout June 23: Biz Yevgeniy Zamyatin
Чексизликнинг чегараси. Фаришта
Download 7.28 Mb. Pdf ko'rish
|
Biz. Yevgeniy Zamyatin
|
Чексизликнинг чегараси. Фаришта.
Шеърият тўғрисида мулоҳазалар. Ҳ адеб яхши бўлиб қоламан, соғайиб кетишим мумкин деб ўйлаяпман. Осуда ухладим. Ҳеч қандай туш ёки бошқа оғриқли ҳодисаларсиз. Эртага менинг олдимга азизам О келади, барчаси – худди доира каби – жўн, тўғри ва чегараланган бўлади. Мен бу сўздан қўрқмайман – “чегараланганлик”: инсоннинг энг олий қисми, яъни онгининг фаолияти чексикликни узлуксиз чегаралаб, қ улай, енгил ҳ азм бўладиган қ исмларга – “дифференциалларга” бўлишга қаратилган. Менинг табиий қисмимнинг – математиканинг илоҳий гўзаллиги ҳ ам шундан иборат. Айнан ушбу гўзалликни англаш унга – I-330 га – етишмаяпти. Қолаверса, бу – тасодифий ўхшатиш. Буларнинг барчаси – ерости йўлининг бир маромдаги, метрик тарзда тақилловчи товушлари остида. Мен ғ илдиракларни – ва шеърларни (унинг кечаги китоби) – ҳ ижжалаб ўқияпман. Ҳис қиляпман: орқамда, елкам ортида, кимдир, эҳтиёткорлик билан эгилиб, очиқ саҳифага кўз ташлаяпти. Ўгирилмасдан, кўзимнинг қ ирраси билан: пушти, кенг қанот каби қулоқларни, икки букилган... уни кўряпман! У қандай қилиб буерга келиб қ олди – билмадим: вагонга кираётганимда – у гўё йўқ эди. Бу арзимас воқеа менга жуда ҳам ижобий таъсир қилди, тетиклантирди деган бўлардим. Сени заррача хатодан ҳ ам, энг кичик нотўғри қадамдан ҳам меҳрибонлик ила қ ўриқловчи ҳушёр нигоҳни ҳис қилиш нақадар ёқимли. Гапларим бироз ҳиссиётларга тўладек туйилар, аммо ҳ аёлимга яна ўша ўхшатиш келяпти: қадимгилар орзу 82 Биз қ илган қўриқчи-фаришталар. Улар орзу қилган нақадар кўп нарсалар бизнинг ҳаётимизда рўёга айланди. У он, орқамда қўриқчи-фариштани ҳис қилганимда, мен “Бахт” деб номланмиш сонетдан 28 роҳатланаётгандим. Менимча – у гўзаллиги ва маъноси бўйича нодир сонетлардан десам – янглишмаган бўламан. Мана биринчи тўрт мисра: *Абадий ошиқлар икки карра икки, Абадий жўшқин тўртда мутассил, Дунёда энг эҳтиросли ошиқлар - Айрилмас икки карра икки... Қ олган мисралар ҳам: кўпайтириш жадвалининг доно, абадий бахти тўғрисида. Ҳ ар қандай асл шоир – шубҳасиз Колумбдир. Америка Колумбдан олдин ҳам асрлар давомида мавжуд бўлган, аммо уни биргина Колумб топа олган. Кўпайтириш жадвали R-13 дан олдин ҳам асрлар давомида бор эди, бироқ биргина R-13 рақамларнинг маъсум чангалзорида янги Элдорадо 29 топа олди. Ростдан ҳам: бу ажойиб дунёдагидан кўра донороқ, софроқ бахт яна қаерда бор. Пўлат – занглайди; қадимги Худо – қадимги инсонни, яъни хато қилишга мойиллиги бўлган мавжудотни яратди – ва, бинобарин, ўзим ҳам хатога йўл қўйдим. Кўпайтириш жадвали қ адимги Худодан донороқ, бутунроқ: у – кўпайтириш жадвали – ҳеч қачон, тушуняпсизми, ҳеч қачон – адашмайди ва кўпайтириш жадвалининг изчил абадий қонунлари бўйича яшовчи рақамлардан бахтлироғи йўқ. Ҳеч қандай иккиланишлар, 29 Жанубий Америкадаги олтин ва қимматбаҳо тошларга бой афсонавий мамлакат 28 Адабиётда иккита 4 сатрли ва иккита 3 сатрли 14 мисрали шеър. Шекспир сонети – учта 4 сатрли ва битта 2 сатрли шеър Евгений Замятин 83 гумроҳликлар йўқ. Ҳақ – бирдир ва ҳақ йўл ҳам – бирдир; ҳ ақ – икки карра икки ва ҳақ йўл – тўрт. Бу бахтиёр, беками-кўст кўпайтирилган иккилар – аллақандай эркинлик ҳақида, яъни аниқ-ки – хато ҳақида – ўйласалар, бемаънилик бўлмайдими? Мен учун – R-13 энг асосийсини чангаллай олгани – аксиома… У он – энсамнинг ўнг тарафида, сўнгра чап қулоғимда – қ ўриқчи-фариштанинг енгил, майин нафасини ҳис қ илдим. У, китоб аллақачон тизамга қўйилганини, – ёпилганини ва ҳаёлларим олисда эканлигини – пайқаб қ олди шекилли. Хўш, мен унинг қаршисида ақлимнинг саҳифаларини ҳозироқ очишга тайёрман: бу жуда ҳам сокин, севинчли туйғу. Эсимда: у ҳаттоки ўгирилди, мен унинг кўзларига сабот билан тикилдим, аммо у тушунмади – балки тушунгиси келмагандир – у мендан ҳ еч нимани сўрамади... Менинг биргина йўлим бор: сизга, менинг нотаниш ўқувчим, айтиб бериш (ҳозир сизлар мен учун, худди у ўша онда бўлгани каби, ҳам яқин, ҳам олисдасиз). Менинг йўлим: қисмдан бутунга; қисм – R-13, улуғвор бутун – бизнинг Шоирлар ва Ёзувчилар Давлат Институти. Қизиқ: қандай қилиб қадимгилар ўзларининг адабиёти ва шеъриятининг бемаънилигини сезмаган эканлар. Санъатнинг улкан кучи – мутлақо беҳуда ишлатилаётганди. Шунчаки кулгили: ҳар ким – истагани ҳ ақида ёзган. Яна бир кулгили ва маъносиз ҳолат: денгиз қ адимгиларда, шунчаки, соҳилга келиб урилар ва тўлқинларда яширинган миллионлаб киллограммометрлар севишганларнинг туйғуларини жўшқинлантиргани ҳизмат қилар эди. Биз мавжнинг ошиқ шивирлашидан – электр токи олдик, пуркаётган қ утурган ҳайвон кўпигидан – уй ҳайвони яратдик: ва худди шу каби шеъриятнинг ёввойи офати қўлга ўргатилган ва эгарланган. Эндиликда шеърият – ортиқ 84 Биз ориятсиз булбул хониши эмас: шеърият – давлат хизмати, шеърият – фойдалилик. Бизнинг машҳур: “Математик Нонналар”: биз уларсиз – арифметиканинг тўрт қонунини мактабда бу қадар самимий сева олармидик? “Тиканлар” бўлса – классик сиймо: Қўриқчилар – нафис Давлат Гулини қўпол қ ўллардан қ ўриқловчи, атиргулнинг тиканлари... Кимларнингдир тош қалби – “Баттол болакай қўли билан атиргулни ушлаб олди. Аммо пўлат каби тиканлар игнасини санчиди, шумтака – оҳ, оҳ – уйга чопди” ва ҳ оказони дуо қилиб, ғувранаётган маъсум болакайни кўрганда, бефарқ қолади. “Валинеъматга Кундалик Қ асидалар”ничи? Уни ўқиган ким Рақамларнинг Рақамининг фидокор меҳнати олдида чин ихлос билан бош эгмайди? Дахшатли қизил “Суд ҳуқмларининг гуллари”ничи? Боқий фожеа “Ишга кеч қолган”ничи? Энг керакли бўлган “Жинсий гигиена станслари” китобиничи? Бутун ҳаёт ўзининг бутун мураккаблиги ва гўзаллиги билан сўзларнинг олтинида абадий муҳирланган. Бизнинг шоирларимиз ортиқ эмпиреяларда 30 учмай қ ўйган: улар ерга тушган; улар Мусиқий Заводнинг жиддий механик маршида биз билан биргаликда қадам ташлайди; уларнинг илҳом париси – электрик тиш чўткаларининг тонгдаги шивирлаши, Валинеъмат Машинаси учқунларининг дахшатли тарақлаши, Ягона Давлат Мадҳиясининг ҳайбатли акси, биллур каби ялтировчи тунги кўранинг интим жарангги, тушаётган пардаларнинг ҳаяжонлантирувчи шитирлаши, янги ошпазлик китобининг хушнуд овози ва кўчадаги мембраналарнинг эшитилар-эшитилмас пичирлаши. 30 Юнонлар тасаввурида: осмоннинг худолар турадиган энг юқори қисми Евгений Замятин 85 Бизнинг худоларимиз – буерда, биз билан – Бюрода, ошхонада, устахонада, ҳожатхонада; худолар биз каби бўлди: эрго – биз худолар каби бўлдик. Сизларнинг олдингизга, менинг нотаниш бошқа оламдаги ўқувчиларим, сизларнинг олдингизга ҳ аётингизни, бизники каби, илоҳий даражада онгли ва аниқ қилиш учун борамиз… |
