Bosh muharrir Halim saidov

tinglab tushunish va gapirish, o‘qish, yozish, nutq

kompetensiyalarini rivojlantirishga samarali xizmat

qiladi. Amaliyotchi o‘qituvchi sifatida multimedia

ilovasidagi qo‘shiqlar va interfaol materiallar sonini

yanada ko‘paytirish taklifini bildirdim. Bu

o‘quvchilarning faolligini oshiradi, chet tilini tez va

oson o‘rganishiga yordam berdi. O‘ylaymanki, ushbu

darslik-majmualar ham tajriba-sinov jarayonidan so‘ng

takomillashtirilib, avvalgi darslik-majmualar kabi

samarali xizmat qiladi.

Tajriba-sinov natijalari o‘qituvchilarning bildirgan

turli taklif va mulohazalari o‘laroq,  4- sinf darslik-

majmualari mukammal holda chop etilib,

2016 — 2017- o‘quv yilida bolajonlarimiz uchun

yana bir foydali sovg‘a bo‘ladi, degan umiddamiz.

Xurshida ISAKDJANOVA,

Respublika ta’lim markazi

Xorijiy tillar bo‘limi boshlig‘i.

O‘quvchilar avvalgi sinflarda tajriba-sinov jarayonida egallagan

bilim va ko‘nikmalarini 4- sinfda takrorlagan holda, yangi mavzu va

topshiriqlarni dars jarayonida o‘rganib bordilar.

«Kids’ English 4» darslik-majmualari 14 bo‘lim, 42ta mavzu, 6ta

takrorlash darslari, 11ta loyiha, 7ta   «I can...» nazorat ishlari, ota-

onalar burchagi hamda lug‘at qismini o‘z ichiga olgan. Mavzular

kundalik vaziyatlarda chet tilini qo‘llash ko‘nikmalarini rivojlantirish

bilan birga, fanlararo uzviylikni ta’minlashga alohida e’tibor qaratilgan

holda tuzilgan. «We learn English», «My school day», «All about

Uzbekistan», «Professions», «At the market», «Sport», «At the doctor»,

«Travelling», «Great Britain», «The world of fairy tales» mavzulari

boshqa fanlar bilan uzviylikda berilgan. O‘quvchilarning yoshiga mos

foydali va qiziqarli ma’lumotlar bilan boyitilgan.

Har bir bo‘lim 4ta darsdan iborat bo‘lib, «project» — loyiha qismi

kiritilgan. Unda o‘quvchilar o‘tilgan mavzularga oid albomlar yaratish,

turli buyumlar yasash, taqdimotlar o‘tkazish kabi ijodiy topshiriqlarni

bajaradilar. Bu esa ularning nafaqat chet tilini o‘rganish, balki o‘z

ijodkorliklarini namoyish etish, tasavvurlarini shakllantirish, bilimlarini

amaliyotda samarali qo‘llashlarida katta yordam beradi.

4- sinf darslik-majmualarining avvalgilaridan farqli tomoni

matematik diagrammalar orqali tahlil etishga oid grafikli topshiriqlar,

tasvirli va jadvalli boshqotirmalar, rasmli xaritalarning berilganidadir.

Bu kabi ma’lumotlar va ularni mustahkamlashga oid topshiriqlar tajriba-

sinov jarayonida bolajonlar tomonidan katta ishtiyoq bilan qabul qilindi.

O‘quvchilar ushbu mavzularni o‘zlashtirish va topshiriqlarni bajarish

orqali kundalik hayotda foydalaniladigan yangi so‘zlar, jumlalar, joy

nomlari, Vatanimizning go‘zal tabiati, geografiyasi, boy  tarixi hamda

bugungi kundagi yutuqlari bilan yaqindan tanishishga muvaffaq

bo‘ldilar. Shu bilan birga, tili o‘rganilayotgan davlatlar, u yerdagi o‘z

28

Ê íàñòîÿùåìó âðåìåíè äåòñêèé áèëèíãâèçì îõâàòûâà-

åò ïî÷òè ïîëîâèíó äåòåé íà íàøåé ïëàíåòå.

Îñíîâíàÿ ðàáîòà ñ äåòüìè-áèëèíãâàìè  ñòðîèòñÿ â íà-

÷àëüíîé øêîëå. Ìëàäøèé øêîëüíûé âîçðàñò — îäèí èç

âàæíåéøèõ ýòàïîâ ñîöèàëèçàöèè è ôîðìèðîâàíèÿ ëè÷íî-

ñòè ðåáåíêà.

Íà ñåãîäíÿøíèé äåíü â íàøåé ðåñïóáëèêå íà÷àëüíîå

îáó÷åíèå ðóññêîìó ÿçûêó â øêîëàõ íàòàëêèâàåòñÿ íà íå-

êîòîðûå òðóäíîñòè, âûçûâàåìûå, ïðåæäå âñåãî, íåîäèíà-

êîâûì âëàäåíèåì øêîëüíèêîâ ÿçûêîì îáó÷åíèÿ.  ýòîì

îòíîøåíèè ó÷åíèêè-áèëèíãâû â ïîëèêóëüòóðíîé øêîëå ñ

ðóññêèì ÿçûêîì îáó÷åíèÿ èñïûòûâàþò äâîéíóþ íàãðóçêó,

ïîñêîëüêó èì ïðèõîäèòñÿ íà÷èíàòü ïðîöåññ îáó÷åíèÿ íà

íåðîäíîì äëÿ íèõ ÿçûêå, è óðîâåíü âëàäåíèÿ èì ìîæåò

áûòü ñîâåðøåííî ðàçíûì. Ïåðåä ó÷èòåëåì ñòîèò öåëûé

ðÿä çàäà÷, ðåøåíèå êîòîðûõ âëèÿåò íà óñïåøíîñòü ïðî-

öåññà îáó÷åíèÿ â öåëîì: ñ îäíîé ñòîðîíû, ñëåäóåò, îïè-

ðàÿñü íà èìåþùèåñÿ çíàíèÿ, ñôîðìèðîâàòü íîâûå â îáëà-

ñòè ðóññêîãî ÿçûêà ó ó÷àùèõñÿ, äëÿ êîòîðûõ ðóññêèé ÿçûê

íå ÿâëÿåòñÿ ðîäíûì; íàó÷èòü âèäàì ðå÷åâîé äåÿòåëüíîñòè

(÷òåíèþ, ãîâîðåíèþ, ïèñüìó), óñòðàíèòü èíòåðôåðåíöèþ â

ðå÷è, à ñ äðóãîé — ïðèâèâàòü èíòåðåñ ê ðóññêîìó ÿçûêó,

îñóùåñòâëÿòü «ðå÷åâîå âîñïèòàíèå».

Ó áîëüøèíñòâà äåòåé â ñîçíàíèè ñîñóùåñòâóþò ñèñòå-

ìû äâóõ ÿçûêîâ. Ïðè ýòîì çàêîíîìåðíîñòè ðóññêîãî ÿçûêà

ó÷åíèêè âîñïðèíèìàþò ÷åðåç ïðèçìó ðîäíîãî è ïåðåíî-

ñÿò ÿâëåíèÿ ðîäíîãî ÿçûêà â ðóññêóþ ðå÷ü, ÷òî ÷àñòî

ïðèâîäèò ê îøèáêàì. Òàêîé ïåðåíîñ íàçûâàåòñÿ èíòåðôå-

ðåíöèåé.

Òðóäíîñòè îáóñëîâëåíû ðàñõîæäåíèÿìè â ñèñòåìàõ ðîä-

íîãî è ðóññêîãî ÿçûêîâ, îòñóòñòâèåì íåêîòîðûõ ãðàììàòè-

÷åñêèõ êàòåãîðèé ðóññêîãî ÿçûêà â ðîäíîì ÿçûêå ó÷àùèõ-

ñÿ, íåñîâïàäåíèåì èõ ôóíêöèé â ðîäíîì è ðóññêîì ÿçûêàõ,

ðàñõîæäåíèÿìè â ñïîñîáàõ âûðàæåíèÿ òåõ èëè èíûõ ãðàì-

ìàòè÷åñêèõ çíà÷åíèé. À êðîìå òîãî, íåðåãóëÿðíîñòüþ ÿçû-

êîâûõ ÿâëåíèé â ñàìîì ðóññêîì ÿçûêå: ÷åì áîëüøå â ÿçû-

êå èñêëþ÷åíèé èç ïðàâèë, òåì òðóäíåå îí óñâàèâàåòñÿ.

Òàê, äëÿ âñåõ èçó÷àþùèõ ðóññêèé ÿçûê êàê íåðîäíîé,

îñîáóþ òðóäíîñòü ïðåäñòàâëÿþò: êàòåãîðèÿ ðîäà, êàòåãî-

ðèÿ îäóøåâëåííîñòè/íåîäóøåâëåííîñòè, ðóññêàÿ ïðåäëîæ-

íî-ïàäåæíàÿ è âèäîâðåìåííàÿ ñèñòåìû.

Ñòåïåíü òðóäíîñòè â ýòîì ñëó÷àå ìîæåò áûòü ðàçíîé, â

çàâèñèìîñòè îò ñòåïåíè áëèçîñòè ðîäíîãî è ðóññêîãî ÿçû-

êîâ. Ðóññêàÿ êàòåãîðèÿ ðîäà îõâàòûâàåò èìåíà ñóùåñòâè-

òåëüíûå, ïðèëàãàòåëüíûå, ìåñòîèìåíèÿ, ãëàãîëüíûå ôîð-

ìû (ïðîøåäøåå âðåìÿ, óñëîâíîå íàêëîíåíèå, ïðè÷àñ-

òèÿ), ïîýòîìó ïðàâèëüíîå óñâîåíèå ìíîãèõ ÿâëåíèé ãðàì-

ìàòèêè ðóññêîãî ÿçûêà (ñêëîíåíèå ñóùåñòâèòåëüíûõ, ñî-

ãëàñîâàíèå ïðèëàãàòåëüíûõ, ïîðÿäêîâûõ ÷èñëèòåëüíûõ è

ò.ï.) çàâèñèò îò ïðàâèëüíîãî îïðåäåëåíèÿ ðîäà. Êàæäûé

ÿçûê îáëàäàåò ñâîåé ñèñòåìîé ðàñïðåäåëåíèÿ ñóùåñòâè-

òåëüíûõ ïî ðîäàì — è òðóäíîñòè â óñâîåíèè ðóññêîé

êàòåãîðèè ðîäà îáúÿñíÿþòñÿ ñèñòåìíûìè ðàñõîæäåíèÿìè

ðîäíîãî è ðóññêîãî ÿçûêîâ. Íàïðèìåð, â ÿçûêàõ òþðêñêîé

ãðóïïû  îòñóòñòâóþò ôîíåìû — ù, ö, â, ô, à òàêæå êàòåãî-

ðèÿ ðîäà èìåí ñóùåñòâèòåëüíûõ, ïðèëàãàòåëüíûå íå èç-

ìåíÿþòñÿ ïî ÷èñëàì è ïàäåæàì.

Ó äåòåé ýòè îñîáåííîñòè ïðîÿâëÿþòñÿ â îøèáêàõ ñî-

ãëàñîâàíèÿ ïðèëàãàòåëüíûõ, ÷èñëèòåëüíûõ è ïðèòÿæàòåëü-

íûõ ìåñòîèìåíèé ñ ñóùåñòâèòåëüíûìè («íîâûé ðó÷êà»,

«îäèí ñòðî÷êà», «ìîé ìàìà»); â íàðóøåíèè ñîãëàñîâàíèÿ

ñóùåñòâèòåëüíîãî ñ ãëàãîëîì åäèíñòâåííîãî ÷èñëà ïðî-

øåäøåãî âðåìåíè («äåâî÷êà óïàë», «ïàëüòî âèñåë»); â íà-

ðóøåíèè óïðàâëåíèÿ è ñâÿçàííûì ñ íèì íåâåðíûì óïîò-

ðåáëåíèåì ïðåäëîãîâ («ìÿ÷ âçÿëè ïîä ñòîë» — âìåñòî èç-

ïîä ñòîëà).

Ðàáîòà ñ òàêèìè ó÷àùèìèñÿ áóäåò ýôôåêòèâíà ëèøü â

ñëó÷àå, åñëè íàðÿäó ñ êîððåêöèåé è ðàçâèòèåì ðàçëè÷íûõ

ñòîðîí ðå÷è áóäóò îñóùåñòâëÿòüñÿ ïðåäóïðåæäåíèå è óñò-

ðàíåíèå îøèáîê, îáóñëîâëåííûõ èíòåðôåðåíöèåé;

îáîãàùàòü è óòî÷íÿòü ñëîâàðíûé çàïàñ äåòåé;

ôîðìèðîâàòü íàâûêè ñëîâîîáðàçîâàíèÿ è ñëîâîèçìå-

íåíèÿ;

ó÷èòü ïðîèçíîñèòü ñëîâà ðàçëè÷íîé ñëîãîâîé ñëîæíî-

ñòè; îáó÷àòü ïðàâèëüíîìó ñîãëàñîâàíèþ ðàçëè÷íûõ ÷àñòåé

ðå÷è;

îòðàáàòûâàòü ïîíèìàíèå ïðîñòðàíñòâåííîãî çíà÷åíèÿ

ïðåäëîãîâ;

îáó÷àòü ïðàâèëüíîìó ãðàììàòè÷åñêîìó îôîðìëåíèþ

ïðåäëîæåíèé;

ó÷èòü ñâîáîäíî ïîëüçîâàòüñÿ ïðèîáðåòåííûìè íàâûêà-

ìè â ñàìîñòîÿòåëüíîé ðå÷è;

âîñïèòûâàòü òåðïèìîñòü è âçàèìîóâàæåíèå â óñëîâèÿõ

ìåæíàöèîíàëüíîãî îáùåíèÿ.

Âèäû óïðàæíåíèé íà óðîêàõ

«Ïÿòü ñëîâ». Ó÷èòåëü äèêòóåò ñëîâî, ñîñòîÿùåå èç 3—

4 áóêâ. Ó÷åíèêè  çàïèñûâàþò â ñòðîêó, äàëåêî îòñòàâëÿÿ

îäíó áóêâó îò äðóãîé. Çàäà÷à èãðàþùèõ — êàê ìîæíî

ñêîðåå ïîäîáðàòü ïî 5 ñëîâ, íà÷èíàþùèõñÿ ñ áóêâ, âõîäÿ-

ùèõ â ýòî ñëîâî.

«Îòíèìè ñëîã, îòíèìè áóêâó». Âàðèàíò 1. Ó÷èòåëü

ïðåäëàãàåò ïåðå÷åíü ñëîâ, íàïðèìåð, çàÿâèòü, ãîâîðèò,

ïîêà è äð. Íåîáõîäèìî ïîëó÷èòü íîâîå ñëîâî, îòíÿâ 1

ñëîã. Âàðèàíò 2. Îòíèìè áóêâó, ïîëó÷è íîâîå ñëîâî: ñóì-

ìà, óñòðîèòü, ãîðäèòüñÿ è ò.ä.

Òàêæå ìîæíî èñïîëüçîâàòü òàêèå äèäàêòè÷åñêèå èãðû,

êàê «Ïîèñêè ñèíîíèìîâ», «Ïðîòèâîïîëîæíûå çíà÷åíèÿ»,

«Ïîèñêè îìîíèìîâ», è ìíîãèå äðóãèå. Âñå îíè ñïîñîá-

ñòâóþò îáîãàùåíèþ ñëîâàðíîãî çàïàñà øêîëüíèêà, à ñëå-

äîâàòåëüíî, ðàçâèâàþò ðå÷ü ó÷àùèõñÿ.

29

Ýòè è ïîäîáíûå èãðû çíà÷èòåëüíî ðàçíîîáðàçÿò ïðî-

öåññ îáó÷åíèÿ, ïîâûøàþò ïîçíàâàòåëüíóþ àêòèâíîñòü äå-

òåé, âûçûâàþò ó ó÷àùèõñÿ èíòåðåñ ê ðóññêîìó ÿçûêó. Öåí-

íîñòü äèäàêòè÷åñêèõ èãð, íà íàø âçãëÿä, çàêëþ÷åíà â òîì,

÷òî èõ ïîòåíöèàë â ïîëíîé ìåðå ñïîñîáåí ðåàëèçîâàòü

âîñïèòûâàþùåå è ðàçâèâàþùåå îáó÷åíèå íà íà÷àëüíîì

ýòàïå â ïîëèêóëüòóðíîé øêîëå.

Âàæíîå ìåñòî âî âñåé ñèñòåìå ôîðìèðîâàíèÿ ëåêñè-

êî-ãðàììàòè÷åñêèõ ñðåäñòâ ÿçûêà çàíèìàåò ðàáîòà íàä

ïðåäëîæåíèåì. Â õîäå çàíÿòèé ôîðìèðóåòñÿ óìåíèå êîí-

ñòðóèðîâàòü ïðåäëîæåíèÿ ïî çàäàííîìó ñëîâó, ãðóïïå ñëîâ,

èäåò çàêðåïëåíèå óìåíèÿ ïðàâèëüíî óñòàíàâëèâàòü ñâÿçü

ìåæäó ñëîâàìè: äîïîëíÿòü ïðîïóùåííûå ñëîâà â ïðåäëî-

æåíèè, ïðîïóùåííûå îêîí÷àíèÿ â ñëîâàõ, âîññòàíàâëè-

âàòü äåôîðìèðîâàííûå ïðåäëîæåíèÿ (ñëîâà äàþòñÿ â èñ-

õîäíîé ôîðìå). Ñëåäóåò ÷àùå äàâàòü çàäàíèÿ íà ðåêîíñò-

ðóêöèþ ïðåäëîæåíèé, ò. å. ó÷èòü ðàñïðîñòðàíÿòü èëè ñî-

êðàùàòü èõ. Äëÿ ýôôåêòèâíîãî óñâîåíèÿ äåòüìè-áèëèíã-

âàìè ó÷åáíîãî ìàòåðèàëà â õîäå êàæäîãî çàíÿòèÿ íåîáõî-

äèìî  äåëàòü ïðîèçíîñèòåëüíûé àêöåíò íà èçó÷àåìîé ãðàì-

ìàòè÷åñêîé ôîðìå, ò. å. âûäåëÿòü ãîëîñîì ïðåäëîã, îêîí-

÷àíèÿ ñóùåñòâèòåëüíûõ, ïðèëàãàòåëüíûõ ìóæñêîãî è æåí-

ñêîãî ðîäà è ò. ï.

Îñîáîå âíèìàíèå íóæíî óäåëèòü èçó÷åíèþ äåòüìè-

áèëèíãâàìè êàòåãîðèè ðîäà. Îñâîåíèå êàòåãîðèè ðîäà —

îäíà èç ïðîñòûõ çàäà÷ äëÿ ðóññêîãîâîðÿùåãî ðåáåíêà è

îäíà èç äîñòàòî÷íî ñëîæíûõ äëÿ ðåáåíêà ñ áèëèíãâèç-

ìîì.

Îáÿçàòåëüíûì óñëîâèåì ÿâëÿåòñÿ íåîäíîêðàòíîå âû-

ïîëíåíèå çàäàíèé îïðåäåëåííîé ëåêñèêî-ãðàììàòè÷åñ-

êîé íàïðàâëåííîñòè, èìåþùèõ ðàçíîîáðàçíîå îôîðìëå-

íèå. Íàëè÷èå äëÿ êàæäîãî ýòàïà çàíÿòèé èíäèâèäóàëüíîãî

íàãëÿäíîãî ìàòåðèàëà (ïðåäìåòíûõ è ñþæåòíûõ êàðòèíîê,

ëîòî, èãðóøåê, ìóëÿæåé, ôèøåê, ðàçíîîáðàçíûõ ñõåì,

êàðòî÷åê, óñëîâíûõ îáîçíà÷åíèé è ïð.) îáÿçàòåëüíî. Ýòî

ïîçâîëÿåò ñîçäàòü óñëîâèÿ äëÿ îáó÷åíèÿ, ñïîñîáñòâóþ-

ùèå ôîðìèðîâàíèþ âíóòðåííåé è âíåøíåé àêòèâíîñòè

äåòåé, îáåñïå÷èòü ïîëíûé êîíòðîëü  çà  óñâîåíèåì çíà-

íèé è íàâûêîâ, áîëåå ýêîíîìíî èñïîëüçîâàòü ó÷åáíîå

âðåìÿ.

Íà çàíÿòèÿõ ìîæíî îòìåòèòü â ðå÷è äåòåé-áèëèíãâîâ

õàðàêòåðíûå îøèáêè â âèäå àãðàììàòèçìîâ. Êàê èñïðàâ-

ëÿòü èõ, ÷òîáû íå ñíèçèòü ðå÷åâóþ àêòèâíîñòü ðåáåíêà?

Íè â êîåì ñëó÷àå íåëüçÿ ïîâòîðÿòü îøèáêè çà ðåáåíêîì.

Íàäî êîðîòêî óêàçàòü: «Íåâåðíî», «Íåïðàâèëüíî». Ïðà-

âèëüíûé âàðèàíò îòâåòà ñíà÷àëà ñëåäóåò èñêàòü ñ ïîìî-

ùüþ ñàìèõ ó÷åíèêîâ, à ïðè çàòðóäíåíèè ó äåòåé åãî ïðî-

èçíîñèò ñàì ó÷èòåëü. Ïîëåçíî èñïîëüçîâàòü ïðîãîâàðèâà-

íèå ïðàâèëüíîãî âàðèàíòà õîðîì.

Íà çàíÿòèÿõ íåîáõîäèìî ïðèìåíÿòü ðàçíûå âèäû ðà-

áîòû: ôðîíòàëüíàÿ ñ íàãëÿäíî-ïðàêòè÷åñêèì ìàòåðèàëîì,

â ïàðàõ, ïî öåïî÷êå, âûïîëíåíèå äåéñòâèé ïî èíñòðóêöèè

è íàçûâàíèå èõ, ðîëåâîå ìîäåëèðîâàíèå ñèòóàöèé, áåñå-

äû. Êàæäîå çàíÿòèå äîëæíî ïðîâîäèòüñÿ ñ èñïîëüçîâàíè-

åì äèäàêòè÷åñêèõ èãð, èãðîâûõ óïðàæíåíèé, çàíèìàòåëü-

íûõ çàäàíèé.

Îñíîâíûå òðåáîâàíèÿ îáó÷åíèÿ äåòåé ðàáîòå ñ òåê-

ñòîì â íà÷àëüíûé ïåðèîä.

Îáÿçàòåëüíî ïðè ðàáîòå ñ òåêñòàìè íåîáõîäèìî íà-

ó÷èòü äåòåé ñòàâèòü ïåðåä ñîáîé ñåðèþ âîïðîñîâ.

1. Âîïðîñû ó÷èòåëÿ ïåðåä ÷òåíèåì:

«Î ÷åì òû ìíå ðàññêàæåøü?»

«Õî÷åøü ëè òû ïðî÷èòàòü ýòîò ðàññêàç (ñêàçêó, ñòèõîò-

âîðåíèå)?»

2. Ïðè ÷òåíèè âîïðîñû äëÿ ñàìîïðîâåðêè ðåáåíêà:

«ß ïîíèìàþ, ÷òî ÷èòàþ?»

«Òðóäíî ìíå ÷èòàòü èëè ëåãêî? Ïî÷åìó?»

«Çà÷åì ìíå íóæíî ïðî÷èòàòü ýòîò òåêñò?»

«×òî ÿ óçíàþ èç íåãî íîâîãî?»

3. Ïîñëå ÷òåíèÿ âîïðîñû äëÿ ñàìîïðîâåðêè ðåáåíêà

ïîíèìàíèÿ äàííîãî òåêñòà:

«Î ÷åì æå âñå-òàêè ÿ ïðî÷èòàë?»

«Çà÷åì ïèñàòåëü èìåííî òàê ìíå îá ýòîì ðàññêàçàë?»

«Õî÷ó ëè ÿ åùå ÷òî-íèáóäü óçíàòü è ðàññêàçàòü îá ýòîì

äðóãèì äåòÿì èëè ó÷èòåëþ?»

«Êàê ìíå îá ýòîì èíòåðåñíåå è ïîíÿòíåå ðàññêàçàòü

äðóãèì è äîáàâèòü äðóãóþ ïîëåçíóþ èíôîðìàöèþ?»

«Äëÿ ÷åãî è â êàêèõ ñëó÷àÿõ ìíå ïîìîæåò (ïðèãîäèòñÿ)

ïðî÷èòàííûé òåêñò?»

Äëÿ îáó÷åíèÿ ðàáîòå ñ òåêñòàìè íóæíî ñîáëþäàòü íå-

êîòîðûå óñëîâèÿ:

1. Äëÿ ðàçâèòèÿ óìåíèÿ íàõîäèòü èíôîðìàöèþ æåëà-

òåëüíî èñïîëüçîâàòü òåêñòû íå òîëüêî õóäîæåñòâåííî-ëè-

òåðàòóðíûå, íî è íàó÷íî-ïîçíàâàòåëüíîãî õàðàêòåðà, ñî-

îòâåòñòâóþùåãî âîçðàñòó ó÷àùèõñÿ (èç äåòñêèõ ýíöèêëî-

ïåäèé, ïðèðîäîâåä÷åñêîãî ñîäåðæàíèÿ), æèçíåííûå èñ-

òîðèè, ÑÌÈ.

2. Äëÿ òîãî ÷òîáû äåòè ó÷èëèñü èíòåðïðåòèðîâàòü ïî-

ëó÷åííóþ èíôîðìàöèþ, íåîáõîäèìî òåêñòû ïîäáèðàòü ðàç-

íûõ ñòèëåé, íî ñõîæèõ ïî ñîäåðæàíèþ.

3. Ïîïóòíî äîëæíà âåñòèñü ðàáîòà íàä ðàçâèòèåì ðå÷è

ó÷àùèõñÿ (ïåðåñêàçû, ñîçäàíèå ñîáñòâåííûõ âûñêàçûâà-

íèé, ñëîâàðíûé çàïàñ ðå÷è, åå ýìîöèîíàëüíîñòü, ïðà-

âèëüíîñòü, òî÷íîñòü è âûðàçèòåëüíîñòü).

4. Ïðè ðàáîòå ñ òåêñòàìè íåîáõîäèìî ó÷èòûâàòü ìîòè-

âàöèþ ó÷àùèõñÿ è èõ ñïîñîáíîñòü áûòü ÷èòàòåëåì.

Ïðè èçó÷åíèè ðóññêîãî ÿçûêà âàæíî îâëàäåòü åãî ñëî-

âàðåì. Ïðè îïðåäåëåíèè íîðìû ñëîâ äëÿ àêòèâíîãî óñâî-

åíèÿ ó÷åáíîãî ìàòåðèàëà â êàæäîì êëàññå èñõîäèì èç

òîãî, ÷òî îâëàäåíèå ýòèì êîëè÷åñòâîì ëåêñè÷åñêèõ åäè-

íèö äàåò âîçìîæíîñòü øêîëüíèêàì îáùàòüñÿ â ñôåðå ïî-

âñåäíåâíîé ó÷åáíîé äåÿòåëüíîñòè.

Ñëîâàðíûé çàïàñ ó÷àùèõñÿ íà÷àëüíûõ êëàññîâ ñîñòàâ-

ëÿåò îêîëî 3000 ñëîâ, èç íèõ 600 ñëîâ àêòèâíî óñâàèâàåò-

ñÿ â 1-ì êëàññå, 700 — âî 2-ì, 800 — â 3-ì, 850 — â 4-ì

êëàññå. Ïî ñâîåìó óñìîòðåíèþ ó÷èòåëü ìîæåò äîïîëíè-

òåëüíî âêëþ÷èòü 50—70 ñëîâ (â êàæäîì êëàññå), òàê êàê

íåëüçÿ â îäíîì ñëîâàðå ïðåäóñìîòðåòü ëåêñèêó, îòðàæà-

þùóþ ïðèðîäíî-ãåîãðàôè÷åñêèå óñëîâèÿ è áûò íàðîäà.

Àêòèâíîå óñâîåíèå ñëîâàðÿ ïðåäïîëàãàåò ïðàêòè÷åñ-

êîå îçíàêîìëåíèå äåòåé ñ ëåêñè÷åñêèì çíà÷åíèåì ñëîâ,

ñ èõ ìíîãîçíà÷íîñòüþ, ñ îìîíèìàìè, ñèíîíèìàìè, àíòî-

íèìàìè, ñ îáðàçîâàíèåì íîâûõ ñëîâ îäíîãî êîðíÿ ïðè

ïîìîùè ïðèñòàâîê è ñóôôèêñîâ.

Ó÷àùèåñÿ çíàêîìÿòñÿ ñ ôîíåòè÷åñêèì è ìîðôîëîãè-

÷åñêèì ñîñòàâîì ñëîâà, èçó÷àþò îñíîâíûå ÷àñòè ðå÷è è èõ

âàæíåéøèå ãðàììàòè÷åñêèå êàòåãîðèè, ñèíòàêñè÷åñêóþ

ðîëü â ïðåäëîæåíèè. Óñâîåíèå ñëîâ â ëåêñè÷åñêîì è

ãðàììàòè÷åñêîì ïëàíå ïðîäîëæàåòñÿ ÷åòûðå ãîäà.

Ãðàììàòè÷åñêèé è îðôîãðàôè÷åñêèé ìàòåðèàë ââåäåí

ïî ïðèíöèïó êîíöåíòðèçìà, ò. å. îäíà è òà æå òåìà â

êàæäîì ïîñëåäóþùåì êëàññå èçó÷àåòñÿ ãëóáæå è øèðå,

÷åì â ïðåäûäóùåì.

Êîìïëåêñíîå îáó÷åíèå âñåì óðîâíÿì ÿçûêà è âèäàì

ðå÷åâîé äåÿòåëüíîñòè ñòðîèòñÿ íà ìàòåðèàëå çàíèìàòåëü-

íûõ òåêñòîâ äëÿ ÷òåíèÿ, óïðàæíåíèé ïî ðàçâèòèþ ðå÷è.

Âåäóùåå ìåñòî çàíèìàåò ðàáîòà ïî ôîðìèðîâàíèþ è

ðàçâèòèþ óìåíèé è íàâûêîâ îáùåíèÿ. Ðàçâèòèå óñòíîé

ðå÷è äîëæíî áûòü â öåíòðå âíèìàíèÿ ó÷àùèõñÿ ïðè îáó-

÷åíèè êàê ÷òåíèþ, òàê è ïèñüìó, ïðè ñîîáùåíèè ñâåäåíèé

ïî ãðàììàòèêå, ïðè âûïîëíåíèè óïðàæíåíèé íà ïîñòðîå-

íèå ñâÿçíûõ òåêñòîâ.

Íà êàæäîì óðîêå äåòè äîëæíû êàê ìîæíî áîëüøå ãî-

âîðèòü: çàäàâàòü âîïðîñû è îòâå÷àòü íà íèõ, ðàññêàçûâàòü

î ñåáå, ðàçãîâàðèâàòü äðóã ñ äðóãîì, ñ ó÷èòåëåì ïî çà-

äàííîé èíòåíöèè (íàïðèìåð, êàê ïîçíàêîìèòüñÿ ñî ñâåð-

ñòíèêîì), ïåðåñêàçûâàòü ñîäåðæàíèå ïðî÷èòàííîãî.

Âàæíà ñèñòåìàòè÷åñêàÿ ðàáîòà íàä ñëîâîì, åãî çíà÷å-

íèåì, ïðîèçíîøåíèåì è ïðàâîïèñàíèåì. Íåîáõîäèìî

ó÷èòü äåòåé ñòðîèòü ïîâåñòâîâàòåëüíûå, ïîáóäèòåëüíûå,

âîïðîñèòåëüíûå ïðåäëîæåíèÿ, ñîñòàâëÿòü òåêñòû, äèàëî-

ãè ïî çàäàííîìó îáðàçöó è ñàìîñòîÿòåëüíî íà ïðåäëî-

æåííóþ òåìó, ïî êàðòèíå, îá îêðóæàþùåé äåéñòâèòåëü-

íîñòè íà îñíîâå íàáëþäåíèÿ èëè ïî êàäðàì ôèëüìà.

Â.ÀÌÈÐÎÂÀ,

ó÷èòåëü íà÷àëüíûõ êëàññîâ øêîëû ¹ 9

ãîðîäà ×èð÷èêà Òàøêåíòñêîé îáëàñòè.

30

Èãðà-äðàìàòèçàöèÿ íà

èíîñòðàííîì ÿçûêå äàåò

âîçìîæíîñòü äåòÿì óñâîèòü

íåîáõîäèìûå ñëîâà è âûðà-

æåíèÿ, îòðàáîòàòü èíòîíàöèþ,

ïîçâîëÿåò ðàçâèòü îáðàçíóþ,

âûðàçèòåëüíóþ ðå÷ü ðåáåíêà.

 îñíîâå  èãðû ëåæèò ñêàçêà

«Êðàñíàÿ Øàïî÷êà»

Act I

Íà ñöåíå åëî÷êè è äâà äîìèêà (â

ðàçíûõ ñòîðîíàõ ñöåíû). Îäèí äîìèê

(áàáóøêè) ðàñïîëîæåí òàê, ÷òî âèäíà

êðîâàòü, ñäåëàííàÿ èç äâóõ ñîåäèíåííûõ

âìåñòå ñòóëüåâ.

Íà ñöåíó âûõîäèò Êðàñíàÿ Øàïî÷êà: — Good morning,

children. My name is Little Red Riding Hood.

Mother: — Little Red Riding Hood! Take a cake to your grandmother.

Little Red Riding Hood: — All right, dear Mummy.

Äåâî÷êà ñ êîðçèíêîé èäåò ïî ëåñó, íàïåâàÿ ïåñåíêó íà àíãëèéñ-

êîì  ÿçûêå è òàíöóÿ â òàêò ìóçûêè.

Act II

Èç-çà êóñòîâ âûõîäèò âîëê.

The wolf (ñ óäèâëåíèåì): — A girl?

Little Red Riding Hood: — Yes, my name is Little Red Riding Hood.

The wolf: — I am hungry. I’ll eat you.

Little Red Riding Hood: — No, no. I am taking a cake to my grandmother.

The wolf: — Is it far from here?

Little Red Riding Hood: — No, it is not.

The wolf: — Good-bye, Little Red Riding Hood.

Act III.

Âîëê ñòó÷èòñÿ  â äâåðü  áàáóøêèíîãî äîìèêà.

Grandmother: — Who is there?

The wolf (èçìåíèâ ãîëîñ): — Little Red Riding Hood.

Grandmother: — Come in, darling!

Âîëê âáåãàåò è áðîñàåòñÿ íà áàáóøêó. Åé óäàåòñÿ âûðâàòüñÿ è óáåæàòü ê

îõîòíèêàì.

31

Act IV.

Âîëê íàäåâà-

åò áàáóøêèíó

îäåæäó è ëîæèòñÿ

â åå ïîñòåëü. Â

äâåðü ñòó÷èòñÿ Êðàñ-

íàÿ Øàïî÷êà.

The wolf: — Is it Little

Red Riding Hood?

Little Red Riding Hood: — Yes, it’s me.

The wolf: — Come in, dear!

Little Red Riding Hood: — How are you grandmother?

The wolf: — Not bad. And you, my girl?

Êðàñíàÿ Øàïî÷êà ïîäõîäèò è öåëóåò áàáóøêó.

Little Red Riding Hood: — What big ears you have!

The wolf: — All the better to hear you with, my dear.

Little Red Riding Hood: — What big eyes you have!

The wolf: — All the better to see you with, my dear.

Little Red Riding Hood: — What big teeth you have!

The wolf: — All the better to eat you with, my dear.

Âîëê âíåçàïíî âûáåãàåò è õî÷åò ñúåñòü Êðàñíóþ Øàïî÷êó, íî â ýòîò ìî-

ìåíò ðàçäàåòñÿ âûñòðåë, âîëê ïàäàåò. Ýòî áàáóøêà ïðèâåëà îõîòíèêîâ.

Êðàñíàÿ Øàïî÷êà è áàáóøêà áëàãîäàðÿò îõîòíèêîâ: «Thank you very much!»

Îõîòíèêè óõîäÿò. Áàáóøêà è âíó÷êà îáíèìàþòñÿ:

Little Red Riding Hood: — Grandmother!

Grandmother: — My dear girl!

Âíó÷êà ïðîòÿãèâàåò áàáóøêå êîðçèíêó ñ ãîñòèíöàìè: «Take the cake, Grandmother».

Grandmother: — Thank you, darling.

Ïîäãîòîâèëà Èðèíà ÐÎÇÓÌÁÅÒÎÂÀ,

ó÷èòåëü àíãëèéñêîãî ÿçûêà øêîëû ¹ 30

Òóðòêóëüñêîãî ðàéîíà Ðåñïóáëèêè Êàðàêàëïàêñòàí.

32

Gulshoda bilan Akbarshohga ingliz

tilidan ranglarning nomlanishini yodlash

vazifa qilib  berilgan. Ammo dars qilishni

boshlashi bilan Gulshoda chalg‘ib

ketavergani uchun oyisi vazifalarni nazorat

qilishni bolalarning amakisi Shamshoddan

iltimos qildi.  Chunki u ingliz tilini yaxshi bilardi.

Ammo Gulshodaga ham, Akbarshohga ham

ingliz tilidan ko‘ra, tashqarida bo‘layotgan voqealar

qiziqroq tuyulardi. Nega deysizmi? Chunki yon

qo‘shnisinikida bayram. Yangi chaqaloq kelgani

munosabati bilan yo‘lakka kiraverish tantanali

bezatilgan, hamma yoqqa sharlar osilgan. Ular

300tacha bordir, balki undan ham ko‘p. Gulshoda

faqat yuzgacha sanashni bilgani uchun ukasi bilan

tashqariga chiqib, hamma sharlarni sanashga

qancha urinmasin, baribir sanog‘iga yeta olmadi. Sharlar

ham turli rangda: qizil, sariq, yashil, oq, ko‘k, zangori,

binafsharang, kulrang, zarrang, eh-hey.

Eng quvonarlisi esa sharlar ko‘chada biroz osilib

turgach, Sarvar aka ularning barchasini Gulshoda bilan

Akbarshohga olib kirib berdi. Tasavvur qiling, xonada 100ta

yoki 300ta shar. Xullas, juda ko‘p. Bolalar kun bo‘yi vaqtini

sharlarni goh u yoq, goh bu yoqqa osib, xonani bezatishga,

u n i

tepaga otishga, shar bilan voleybol,

futbol o‘ynab ko‘rishga sarflashdi. Ularni

qo‘shni bolalarga ham ko‘rsatib, keyin

birgalikda o‘ynashdi. Ularga bitta-bitta shar

sovg‘a qilishdi. Ammo sharlar baribir juda

ko‘p edi.

Kechqurun amakisi kelib, bolalardan ranglarni

inglizcha nomlarini so‘radi. Ular ranglarning qanday

nomlanishini o‘qishgandi, ammo yod olishga ulgura

olmagandi.

Atrofda ilingan, yerda yotgan sharlarga qarab: — «Qani,

ranglarning inglizcha nomini ayting-chi?» — deb  so‘roqni

boshladi amakisi.

Xayriyat, qizildan

boshladi. Chunki bu rang

haqidagi she’rni bir paytlar yodlagan edi.

— Red! — dedi Gulshoda.

— Xo‘sh, yaxshi! Sariq?!

— ...

— Yashil?!

— ...

Gulshoda bilan Akbarshoh amakisining

savollariga javob bera olmadi.

Amakisi bolalarga, berilgan vazifalarni o‘z

vaqtida bajarish kerakligini, bo‘lmasa, kelgusida

yaxshi natijalarga erisha olmasliklarini tushuntirdi.

Shunday qilib, ular birgalikda ranglarni ingliz tilida

qanday nomlanishini yodlay boshladi. Bunda ular

sharlardan foydalanishdi. Amakisi qo‘liga oq rangli

sharni olib, white [uayt]  deya Gulshodaga, u esa ukasiga

uzatdi. Boshqalarni ham shu tartibda takrorlashdi. So‘ng

amakisi ularning xotirasini yana bir bor tekshirish uchun

sharlarni birin-ketin ularga uzata boshladi. Faqat

bu safar ranglarni o‘zbek tilida aytdi. Opa-ukalar

esa o‘z qo‘liga yetib kelgan sharlarning rangini ingliz

tilida aytishi kerak edi. [Oq-uayt (white), yashil-grin

(green), ko‘k-blu (blue), sariq-yellou (yellow),

jigarrang-braun (brown)].

Oxirgi shar — kulrang Akbarshohga yetib keldi.

Ammo u ingliz tilida qanday nomlanishini eslay

olmadi. U braun-jigarrang, red-qizil, yellou- sariq,

kulrang nima ediya? — deb biroz o‘ylanib qoldi. Shunda

Gulshoda ukasiga yordam berib «grey»-kulrang degani-

ku, dedi. Ukasi esa uning ortidan yana takrorladi.

Ularga amakisi bilan dars tayyorlash juda yoqdi va

keyingi vazifalarni opa-uka birgalikda bir-biriga yordam

bergan holda bajaradigan bo‘ldi.

Kavsar TURDIYEVA.

OLAPAR

Olaparga bir qarang,

Rangi-ro‘yi somonday.

Hansiraydi issiqda,

Ahvoli ham yomonday.

Ochiqqanda qaramay,

Nedir yutgan shoshilib.

Hatto turar og‘zidan,

Bir parchasi osilib.

QUSHLAR BOG‘CHASI

Chumchuq, To‘rg‘ay,

                  Popishak,

Ildam-ildam chopishsak.

Ko‘klam sozin chalaylik,

Bog‘chaga yo‘l olaylik.

Unda bog‘cha opamiz,

Kutar Zag‘cha opamiz!

TUYA

Yurishlari noz bilan,

Bellashadi yoz bilan.

Suv ichmaydi haftalab,

Hech qilmaydi naf talab.

Bir qondirsa chanqoqni,

Yeyaverar yantoqni!

CHUVALCHANGGA

Yomg‘ir yog‘ar xo‘p ezib,

Chiq chuvalchang, yer qazib.

Cho‘zil ko‘chada yayrab,

Baqalar bersin sayrab.

Qo‘rqma endi sovuqdan,

Hazir bo‘lgin tovuqdan!

Nurulloh OSTON.