Бошқарув психологияси ўҚув қЎлланма

4.4. Ходимлар мотивациясини бошқариш 
Бошқарувда мотивация тушунчаси. Ходимларни мотивациялаш 
бошқарув психологиясида катта ўрин эгаллаган мавзулардан биридир. 
Афсуски, мотивация сўзининг ўзбек тилида тўғридан тўғри таржимаси 
мавжуд эмас ва бу сўз кундалик мулоқотда кам ишлатилади. Шу муносабат 
билан мотивация сўзининг психологик мазмуни ва бошқарув амалиётида 
қўлланиш имконияти ҳақида гаплашамиз. 
Мотивация мотив сўзидан келиб чиқади ва бирон ҳаракат сабаби 
маъносини англатади. Фаолият асоси сифатида аввал одамда у ёки бу эҳтиёж 
пайдо бўлади, шундан сўнг эҳтиёж қондирилиши учун ҳаракат амалга 
оширилади. Айнан шу ҳаракатга туртки бўлувчи ички куч мотив ва 
эҳтиёжни қондириш давомида ишга тушувчи қатор мотивлар мажмуаси 
мотивация деб, аталади. Бошқарув соҳасига оид мотивация - ходим ёки 
меҳнат жамоасини ташкилот мақсадлари сари фаолиятга ундаш маъносини 
англатади.
Мотивациянинг икки шакли фарқланади:
1. Ташқи мотивация – ходимларни ишга жалб этиш ва фаолиятга 
ундаш мақсадидаги ташкилот томонидан амалга оширилувчи 
тадбирлар.
2. Ички мотивация – одамнинг бирон йўналиш бўйича фаолиятини 
таъминловчи ўз хоҳиши, эҳтиёжи ва манфаатлари.
Албатта, 
самарали 
бошқарув 
амалиёти 
нуқтаи 
назаридан 
мотивациянинг иккинчи шакли анчагина унумли ва мақбул кўриниш касб 
этади. Ходимнинг бирон фаолиятни ўзи танлаши, бу фаолиятга фаолликни 
ўзи қабул қилиши ва мақсад сари йўналиши ҳар қандай раҳбар учун хавас 
қилишига арзигулик ташкилий масаладир.
Раҳбар ўз итоатидаги ходимни бирон ишга қандай жалб этиш, мақсад 
сари интилишини таъминлаш ва бошлаган ишини охиригача етказиш ҳақида 
ўйлар экан, бу йўналишда турли услубларга мурожаат этади. Кимдир 
ходимни мотивацияловчи омил сифатида пул, моддий маблағ деган тушунча 
билан яшаса, бошқа бир раҳбар ходимнинг лавозимда, мансабда ўсиши
асосий туртки деб қараши, яна бир раҳбар эса ходимни фаолликка ундаш 
асоси сифатида иш шарт-шароитини яхшилаш ва ходимга муносабатни 
ижобийлаштириш деб тушуниши мумкин. Албатта, ушбу санаб ўтилган 
омилларнинг ҳаммаси туртки берувчи куч сифатида иштирок этади.