Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi

IK K I X O N A L I S O N N I N G X O N A B I R L I K L A R I
J a d v a ld a q a n d a y s o n la r ta s v irla n g a n ?
I
1
ta o ‘n lik
1. 1 2 , 1 4 , 1 6 , 1 8 , 2 0 s o n l a r i n i n g h a r b i r i n i m a n i b i l d i r a d i ?
ШИШИ
10
ta b irlik
148

---

0
‘n lik la r
B irlik la r
1
1
/
X
2
0
/ .......
x
У
X
0
‘n lik la r
B irlik la r
1
И
1
2
У
■ X
У
X
1. 12, 14, 16, 18, 2 0 s o n la m in g h a r b ir ra q a m i n im a n i b ild ira d i?
1 0 0 0 I C h lD A R A Q A M L A S h M E T O D I K A S I
1000
ic h id a s o n la m i ra q a m ­
la s h n i o ‘r g a n is h n a tija s id a
0
‘q u v - 
c h ila r q u y id a g i b ilim la r, m a la k a la r 
v a k o ‘n ik m a la m i e g a lla b o lis h la ri 
k e ra k :
1
. 
1000
ic h id a s o n la m in g n o m ­
la rin i b ilis h , s o n la r q a to rid a g i h a r b ir 
n a v b a td a g i s o n n in g q a n d a y h o sil 
b o ‘lis h in i, h a r b ir b e r ilg a n s o n b e v o s ita o ‘z id a n o ld in k e la d ig a n s o n ­
d a n q a n c h a k a tta lig in i v a o ‘z id a n b e v o s ita k e y in k e la d ig a n s o n d a n
q a n c h a k ic h ik lig in i tu sh u n ish i.
2. H a r b ir s o n n in g s o n la r q a to rid a g i o ‘m in i b ilish i.
3. R a q a m la m in g o ‘r in q iy m a tin i b ilg a n h o ld a s o n la m i o ‘q is h i v a
y o z a o lish i.
4 . S o n la m in g x o n a ta rk ib la rin i b ilg a n lik d a n fo y d a la n ib , ik k ita
s o n n i u la m in g s o n la r q a to rid a g i o lg a n o ‘rin la ri b o ‘y ic h a ta q q o s la y
o lish .
5 .S o n n i u n in g x o n a q u s h ilu v c h ila r in in g y ig ‘in d is i b ila n al- 
m a s h tir a o lis h i.
6
. S o n la m in g n a tu ra l k e tm a - k e tlig i v a o ‘n li ta rk ib in i b ilg a n lik
a s o s id a s o n la m i q o ‘s h is h i v a a y ira o lish i.
7. « U c h x o n a li s o n » , « u c h in c h i x o n a b irlik la ri» a ta m a la rin i 
b ilis h i lo z im .
149

---

1000
ic h id a s o n la m i ra q a m la s h n i o ‘rg a n is h d a o ‘q itu v c h in in g
a s o s iy v a z ifa s i o ‘q u v c h ila m i q o ‘y id a g ila rg a o ‘r g a tis h d a n ib o rat:
a ) p r e d m e tla m i b itta la b , o ‘n ta la b v a y u z ta la b g u r u h la r g a b ir- 
la s h tirib sa n a sh g a ;
b ) 
1000
ic h id a s o n la m i o ‘q is h v a y o z is h h a m d a u la m in g n a tu ra l 
q a to rd a k e lis h ta rtib in i b ilish g a ;
d ) s o n la m i y u z lik la rd a n , o ‘n lik la rd a n v a b irlik la rd a n h o s il q ilis h
( y a ’n i s o n la m in g o ‘n li ta rk ib in i b ilish )g a ;
e ) o ‘n g d a n c h a p g a h is o b la g a n d a b ir lik la r (I x o n a b irlik la ri), 
o ‘n lik la r (II x o n a b irlik la ri) v a y u z lik la r (III x o n a b ir lik la r i) q a y s i 
o ‘r in g a y o z ilis h in i a n iq la s h g a ;
f) so n n i (ik k i x o n a li v a u c h x o n a li) x o n a q o ‘s h ilu v c h ila rin in g
y ig ‘in d is i s h a k lid a ifo d a la s h v a b e rilg a n s o n d a is ta lg a n x o n a b ir lig in ­
in g u m u m iy so n in i to p ish g a .
1000
ic h id a 's o n la m i o g ‘z a k i ra q a m la s h g a d o ir m a s h q la m i b ir 
n e c h a b o s q ic h g a a jra tis h m u m k in .
1. T a y y o rg a r lik b o sq ic h i:
a) b u b o s q ic h n in g a s o s iy v a z ifa s i 
100
ic h id a r a q a m la s h ig a d o ir 
m a te r ia ld a n
1000
ic h id a s o n la m i ra q a m la s h g a y o rd a m b e r a d ig a n ish - 
la m i ta k ro rla s h d a n ib o ra t;
b ) a v v a lo o ‘q u v c h ila m i y a n g i sa n o q b irlig i - m in g lik b ila n ta n ­
is h tiris h k e ra k . B u ta n is h tiris h k o ‘rs a tm a li q o i l a n m a l a r y o r d a m id a
a m a lg a o s h irila d i;
d ) o g ‘z a k i ra q a m la s h n i o ‘rg a n is h d a n a v b a td a g i q a d a m
0
‘q u v - 
c h ila m i n a tu ra l q a to m in g
100
d a n
1000
g a c h a b o ‘lg a n s o n la r b ila n
ta n is h tiris h ;
e ) is h n in g n a v b a td a g i b o s q ic h id a u c h x o n a li s o n la m in g o ‘nli 
ta rk ib la rin i, y u z lik la rd a n , o ‘n lik la r d a n v a b ir lik la r d a n h o sil b o i i s h i n i
o ‘r g a tis h d a n ib o r a t boM adi;
g ) y ir ik b ir lik la r b ila n ifo d a la n g a n s o n la m i m a y d a ro q b ir lik la r
b ila n ifo d a la n g a n s o n la rg a a lm a s h tiris h (is m li s o n la r)
2. Y o z m a raq a m lash . Ik k i x o n ali y o z m a raq a m lash q ism a n ta k ro r- 
lan ib , u ch x o n ali so n la m i y o z m a ra q a m la s h g a o ‘tiladi. « S o n » v a
« ra q a m » a ta m a la rin in g m a ’n o la ri v a b u la r o rasid a g i farq lar; so n la m in g
y o z ilish id a ra q a m la m in g o ‘rin q iy m a ti, sh u n in g d e k , ikki x o n a li so n la m ­
in g x o n a ta rk ib i ta h lilig a o id b ir n e c h a m a sh q la r bajarilad i. 
0 ‘q u v c h ila rg a so n la r k assasid an 0, 3,4 , 10, 20 , 70 , 9 5 , 100, 2 0 0 , 5 00, 
90 0 , 9 9 9 so n la m i o lib , u la r n e c h a x o n ali ek a n lig i tahlil q ilin ad i. M a sa la n
150
>

---

5 4 7 so n in i h o sil q ilish u c h u n 5 0 0 so n i y o zilg an v a 4 0 so n i y o z ilg a n , 7 
so n i y o z ilg a n k o ‘rg a z m a la r q a to r q ilib d o sk a g a tiz ib q o ‘y ila d i v a
so n la rd a g i n o lla r b e k itilib u stig a 4 0 soni, b u so n d a g i n o ln i b e k itib 7 soni 
q o ‘y ila d i, n a tija d a 54 7 soni h o sil boM ishi tu sh u n tirilad i.
0 ‘q u v c h ila r b ila n s o n la r x o n a la ri ta k ro rla n ib , « B irin c h i x o n a
b ir lik la ri» , « Ik k in c h i x o n a b irlik la ri» tu s h u n c h a la r ig a a s o s la n ib , 
y a n g i tu s h u n c h a « U c h u n c h i x o n a b irlik la ri» , y a ’n i u c h x o n a li so n la r 
b ila n ta n is h tirila d i. 
0
‘q u v c h ila m in g o ld in o lg a n b ilim la ri a s o s id a
« S o n » v a « ra q a m » a ta m a la ri q a n d a y tu s h u n ilg a n lig i ta h lil q ilin a d i. 
S o n la m in g y o z ilis h id a n o ld a n fo y d a la n is h g a a lo h id a e ’tib o r b e rila d i. 
K u z a tis h la rg a a s o s la n ib q u y id a g i x u lo s a c h iq a rila d i: o ‘n g d a n c h a p g a
q a ra b h is o b la g a n d a b ir lik la r b irin c h i o ‘rin g a ( u la r b irin c h i x o n a b ir ­
lik la ri d e b a ta la d i), o ‘n lik la r ik k in c h i o ‘rin g a ( u la r ik k in c h i x o n a b ir ­
lik la ri d e b a ta la d i), y u z lik la r u c h u n c h i o ‘r in g a y o z ila d i. 
1000
so n in i 
q a n d a y y o z ilis h i k o lrsa tila d i.
Q u y id a g i m a s h q la rn i b a ja ris h y o z m a r a q a m la s h g a o id b ilim la m i 
m u s ta h k a m la y d i:
1. S o n la r q a to rin i y o z in g : 192, 3 6 5 , 4 4 9 , 8 5 2 , 9 7 3 , 10 0 0 , 4 3 , 
1 00, 1 3 5 , 2 9 9 , ...............
2. U c h y u z o ‘n v a u c h y u z y ig ir m a o lti so n i q a n d a y y o z ilis h in i 
tu s h u n tirin g .
3. 8 6 5 v a 9 4 3 o ra s id a y o tu v c h i s o n la m i h a m m a s in i y o z in g .
4. 3 ,6 ,9 ra q a m la ri y o r d a m id a h o s il q ilis h m u m k in b o ‘lg a n b a r- 
c h a u c h x o n a li s o n la m i y o z in g .
5. Q u y id a g i s o n la rn in g y o z ilis h id a 9 ra q a m i n im a n i b ild ira d i?
9 2 3 , 9 9 5 , 2 9 3 , 9 0 6 , 6 0 9 , 5 9 0 , 5 5 9 , ...............
6
. U c h ta y u z lik v a o ltita b irlik : 4 ta o ‘n lik v a 2 ta b irlik : o ltita
y u z lik v a
6
ta o ‘n lik d a n ib o ra t so n n i y o z in g .
O g ‘z a k i r a q a m la s h n i, s o ‘n g ra y o z m a ra q a m la s h n i o ‘rg a n is h d a
s o n la m i x o n a q o ‘s h ilu v c h ila rig a a jra tis h g a k e ltirila d ig a n q o ‘s h is h v a
a y iris h h o lla ri q a ra la d i. M a s a la n , 10+ 7, 1 8-10, 15-5 n i y e c h in g .
100
ic h id a g i s o n la m i r a q a m la s h d a r s id a s o n la m in g n a tu ra l q a to ri 
b ila n tiz im li ish b a ja rib tu rilis h i k e ra k . P re d m e tla m i b itta la b q o ‘sh ib
s a n a s h v a a jra tib s a n a s h g a d o ir 1 4 - 1 , 17+1 k a b i m is o lla m i y e c h is h , 
ta q q o s la s h g a d o ir 1 6 < 1 7 , 18> 15 m is o lla m i k o ‘rs a tis h lo zim .
T u sh u n tirish d a c h o ‘p la r b o g ‘lam i, d o irac h ala r, a b a k v a b o sh q a
k o ‘rg a z m a li v o sitala rd a n fo y d alan ilad i. 
1
x o n ali v a
2
x o n ali so n tu sh u n - 
c h a la ri kiritiladi. Q u y id a g i k o ‘rin ish d a g i m a sh q la rn i b e rish m u m k in .
151

---

1. O ld in 1 x o n a li, k e y in 2 x o n a li s o n la m i ta rtib b ila n y o z in g . 2, 
13, 15, 12, 
8
, 11, 17, 14.
2. 4 ta ix tiy o riy b ir x o n a li s o n y o z in g v a b a r b irin i 10 ta o rtti-
rin g .
3. 1 v a 2 ra q a m i b ila n o ld in 1 x o n a li, k e y in 2 x o n a li s o n y o z in g . 
B u n d a n k e y in 21 d a n 100 g a c h a b o N g an s o n la m i ra q a m la s h g a
q u y id a g i ta rz d a o ‘tila d i:
1. 0 ‘n lik la r s a n o g ‘i, 10, 2 0 , 3 0 , . . . h o sil b o i i s h i v a a ta lis h i.
2. S o n la m in g o ‘n lik la rd a n v a b ir lik la rd a n h o s il boM ishi.
3. Ik k i x o n a li s o n la m i y o z m a ra q a m la s h , y o z is h v a o ‘q is h , 1- v a
2
-x o n a b irlik la ri.