Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi

0
1
2
3
4
 
5
6
7
8
9
1
0
165
78

---

Topshiriq 4.
Ik k i x il n o m d a g i u z u n lik la m i q o ‘sh ish v a a y irish , 
sh u n in g d e k , u la m i k o ‘p a y tirish v a b o ‘lishni o ‘z lash tirish m a s h g ‘u- 
lo tla rid a q a n d a y u su l v a u slu b la rd a n fo y d ala n ish n i m a q sa d g a m u v o fiq
m a s h g ‘u lo tlard a k o ‘rsatilg a n to p sh iriq la r b o ‘y ic h a ish o lib bo rish .
3 . M a s s a ( v a z n , o g M rlik )
I t
I s
1 kg 
1 g
10 
100 
1000
B u b oM im da o ‘q u v c h ila r m a s s a (v a z n , ogM rlik) tu s h u n c h a s i va 
u n in g o i c h o v b irlig i - 
«kilogramm»
b ila n ta n is h a d ila r. B u m a v z u n i 
o ‘r g a n is h d a g i a ta m a la rg a a lo h id a e h tiy o tk o rlik b ila n y o n d a s h is h
k e ra k . S a b a b i, s o ‘n g g i v a q tla rg a c h a m a s s a n i o d d iy ta ro z id a to rtib , 
u n in g k o ‘r s a tk ic h la rin i « o g ‘irlib > , d e b a ta r e d ila r. V a h o la n k i, m a s s a
v a o g i r l i k b ir x il n a rs a e m a s. O g i r l i k - m a s s a n in g te z la n is h g a
k o ‘p a y tm a s id a n ib o ra t b o i g a n k u c h d ir. S h u n in g u c h u n b o la la r g a
s a v o l b e rilg a n d a « u s h b u p r e d m e tn in g o g i r l i g i q a n c h a ? » d e b e m a s , 
« u s h b u p r e d m e tn in g m a s s a s i q a n c h a ? » d e b s o ‘ra s h j o i z b o i a d i .
S a v o ln in g b u n d a y s h a k ld a q o ‘y ilis h i b irin c h i s in f d a n o q j o r i y e tilg a n .
M a s s a h a q id a ta s a v v u m i s h a k lla n tir is h m e to d ik a s id a q u y id a g i 
b o s q ic h la m i a jra tis h m u m k in .
B o la la rd a m a s s a h a q id a q a n d a y tu s h u n c h a b o rlig in i a n iq la b o lis h
k e ra k . B u n in g u c h u n o ‘q itu v c h i s h u n d a y v a z iy a td a n fo y d a la n is h
m u m k in :
S to lg a ik k ita b ir xil ran g li v a o ic h a m l i ik k ita k u b ik n i q o ‘y ish lo z im
( u la m in g b irin i y o g ‘o ch d a n , ik k in c h isin i k arto n d a n y a s a sh m u m k in . 
U la m in g tash q i to m o n d a n farqi b o im a s li g i k era k ). 0 ‘q itu v c h i b u ik k a la 
k u b ik b ir xil b o i s a ham , u la m in g o ‘rta sid a farq la r b o rlig in i tu sh u n tirish i 
k era k . S h u n d a b o la la rd a bu fa rq n im a d a ek a n lig ig a q iz iq ish u y g ‘o nadi. 
B a ’zi b o la la r e s a k u b ik la m i y a q in d a n v a h atto k o ‘ta rib k o ‘rish g a h a ra k a t 
q ilish ad i. S h u n d a o ‘q itu v c h i « o g ir r o q » v a « y e n g ilro q » p re d m e tn in g
m a ssa si b ila n b o g i i q
sifati ek a n in i tu sh in tirad i. 
M a te m a tik a d a
« o g ir r o q » v a « e n g ilro q » s o ‘z lari o ‘m ig a « U sh b u p re d m e tn in g m a ssa si 
k o ‘p (y o k i k am )» d e g a n ib o ra la r ishlatiladi. S o ‘n g o ‘q itu v c h i h a r b ir 
o ‘q u v c h ig a (m a ssa sig a k o ‘r a b ir-b irid a n farq q ilu v c h i) ik k ita k ito b n i ikki 
q o i i g a olib, u la rd a n q ay b iri o g ‘iriroq ek a n in i s o ‘ray d i. Ja v o b tu rlic h a
166

---

b o 'lis h i m u m k in . S h u n d a o 'q itu v c h i p re d m e tla r m a ssa sin i q o 'lg a o lib
c h a m a la sh m u sh k u l ek a n lig in i uqtiradi. B u n d a y h o lla rd a e n g o d d iy p al- 
lali ta ro z ila rd a n fo y d a la n ish m u m k in lig in i tu sh in tirad i v a p re d m e tla r 
m a ssa sin i ta q q o sla sh ja ra y o n id a u n d a n fo y d a la n ish y o 'lla rin i tu s h u n ti­
radi. Z a ru riy ta jrib ag a e s a am aliy m a sh q la r d a v o m id a erishiladi. 
0
‘q u v c h ila m in g d iq q a tin i ta ro z i p allalari b o 's h v a q tid a k o 'rs a tk ic h til- 
la m in g h o la tig a , s o ‘n g ra e s a , p a lla la rg a h a r xil b u y u m q o ‘y ilg a n d a n
k e y in g i h o la tg a q aratiladi.
0
‘q itu v c h i b o la la r g a , u z u n lik n i o 'lc h a s h d a q o M la n ilg a n i k a b i, 
m a s s a n i oM chash u c h u n oM chov b irlig i z a m r lig in i m aM um q ila d i. 
B u n d a y oM chov b irlig i s if a tid a « k ilo g ra m m » q a b u l q ilin g a n .
0 ‘q itu v c h i 1 k g , 2 k g , 5 k g li ta ro z to s h la rin i n a m o y is h e ta d i. 
0 ‘q u v c h ila r to s h la rin i 
oM chash 
( to rtis h )
b o 'y ic h a
m a s h q la rn i 
o M k a za d ilar. B u n in g o q ib a tid a u la r m iq d o r la r h a q id a ta s a v v u m i k e n - 
g a y tiris h oM chov b ila n b o s h q a m a v z u la m i k e n g ro q a n g la s h , h is o b - 
k ito b b o 'y ic h a k o 'n ik m a la r in i m u k a m m a lla s h tir a d ila r .
M a s s a la r n in g y igM ndisi, a y irm a s i y o k i qoldigM ni to p is h b ila n
bogM iq m a s a la la m i y e c h is h ja r a y o n id a
0
‘q u v c h ila r b ir x il n o m d a g i 
b ir lik la r d a ifo d a la n g a n m iq d o rla m i q o 's h is h v a a y iris h g a o id v a z ifa - 
la m i b a ja ra d ila r.
1-topshiriq.
D a rs lik la rd a n b ir x il n o m d a g i m a s s a m iq d o rla rin i q o 's h is h va 
a y iris h g a o id m a s a la la m i to p is h .
0 ‘q u v c h ila r g r a m m oM chov b ir lig i v a u n in g b o s h q a m a s s a
o M chov b irlik la ri b ila n m u n o s a b a ti t o ‘g ‘ris id a m aM u m o tg a e g a
b oM adilar.
1
k g =
1000
gr.
3 - s in f d a e s a - s e n tn e r v a to n n a oM chov b irlik la ri v a u la r 
o 'r ta s id a g i m u n o s a b a tla m i o 'rg a n a d ila r .
M a s a la n : 1 t = 1000 k g 1 t = 10 s 1 s = 100 k g
B u n d a y m u n o s a b a tla r q u y id a g i m a s h q la rn i b a ja ris h ja r a y o n id a
0
‘q u v c h ila r o n g id a o 'm a s h i b q o la d i.
a) k ilo g ra m m a la r d a ifo d a la n g : 
2
t. 0 0 6 k g
8 0 0 0 gr.
b ) g r a m m a la rd a ifo d a la n g : 
1 k g - 0 ,2 5 g r 
2 k g 0 5 0 gr.
d ) s e n tn e r la rd a ifo d a la n g : 
9 t - 
6
s 
8 0 0 0 kg .
T a q q o s la n g (y u ld u z c h a la m i < , > , = b e lg ila r b ila n a lm a s h tirin g ):
12t • 12 0 0 k g ; 3 2 g • 32 k g ; 4 t 
8
s • 4 8 0 k g ; 2 2 0 s • 2 0
1
2 s.
167

---

2-topshiriq.
D a rs lik d a n m a s s a la m i q o ‘s h is h v a a y iris h g a o id m a s h q la rn i to p ­
in g (M a s s a n i o d d iy r a q a m li s o n la rg a b o ‘lis h v a k o ‘p a y tiris h ).
M a s h g ‘u lo tla r n in g q a n d a y u s u l v a u s lu b la r id a n fo y d a la n is h
m a q s a d g a m u v o f iq d e b h is o b la y s iz ?
R a s m g a q a r a b tu z n in g v a u n n in g
o g ‘ irlig in i a y tin g .
2. 
Q o v o q n in g o g ‘irlig i 9 k g , ta rv u z n in g o g i r l i g i e s a u n d a n 2 k g
k a m . T a r v u z n in g o g i r l i g i q a n c h a ?