Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi

K I L O G R A M M
T a ro z i to s h la rin in g o g i r l i g i n i a y tin g :
3 . 1 0 - 9
8 + 1
7 + 2
9 - 2
8 - 4
6 + 4
7 + 3 
9 - 9
5 + 4
4 . T e z h iso b la n g :
168

---

4 . H a jm
H a jm tu sh u n c h a si v a u n in g oM chov b irligi 
litr
tu sh u n c h asi b ila n b o ­
la la r b irin c h i sin fd a ta n ish a d ilar. 
4 - sin fd a h a jm oM chov b irlig in in g
so d d a k o ‘rin ish la ri oM ganiladi. S h u n in g u ch u n h a m h ajm n i o ‘rg an ish d a 
b ir n o m li k o ‘rsatk ich d a n b o sh q a n o m li k o ‘rsa tk ic h g a oMish, ikki xil 
n o m d a g i h a jm m iq d o rin i q o ‘sh ish v a a y irish k a b i ja ra y o n la r boM m aydi.
H a jm v a u n in g oM chov b irlig i litr b ila n ta n is h is h ja r a y o n id a q u y ­
id a g i m u a m m o li h o la tla rd a n f o y d a la n is h m u m k in :
1. 0 ‘q itu v c h i s to lid a su v toM atilgan ik k i x il id is h tu rib d i. H a r 
ik k o v id a su v b ir x il toM atigan boM sa h a m id is h la rd a n b iri in g ic h k a , 
ik k in c h is i e s a y o ‘g ‘o n v a ik k i x il h a jm d a ik k ita s ta k a n ( u la m i 
1
v a
2 
d e b b e lg ila y m iz ) v a s u v n i q u y is h u c h u n is h la tila d ig a n y a n a b o s h q a
u c h in c h i id is h b o r.
0
‘q itu v c h i b irin c h i s ta k a n b ila n h a r ik k a la id is h d a g i s u v la r h a- 
jm i n i oM chashni to p s h ira d i. 0 ‘q u v c h ila r k a tta id is h d a 10 s ta k a n , k i- 
c h ik id is h d a 5 s ta k a n su v b o rlig in i a n iq la y d ila r. B u n d a n te g is h li x u ­
lo s a c h iq a rila d i.
K e y in ik k in c h i s ta k a n b ila n h a r ik k i id is h d a g i su v oM chanadi. 
B u h o la td a k a tta id is h d a g i s u v 4 s ta k a n , k ic h ik sta k a n d a g i s u v 2 s ta ­
k a n c h iq a d i. Y a ’n i x u lo s a q ilin a d i.
E n d i o ‘q itu v c h i k a tta id is h d a g i su v n i ik k in c h i s ta k a n b ila n , k i­
c h ik id is h d a g i su v n i b irin c h i s ta k a n b ila n oM chashni to p s h ira d i. Y a- 
k u n la rn i m u h o k a m a q ilis h o ‘q u v c h ila m i s h u n d a y x u lo s a la rg a o lib
k e la d ik i, id is h la rd a g i su v h a jm in i oM chash v a ta q q o s la s h u c h u n b itta
oM chov b ir lig id a n b itta s ta k a n d a n fo y d a la n is h z a m r e k a n . B u h o la td a
u z u n lik n i s a n tim e tr b ila n , m a s s a n i e s a k ilo g r a m la r b ila n oM chashni 
m is o l k e ltirib , h a jm n i oM chash u c h u n litrd a n oM chov b irlig i s ifa tid a
f o y d a la n is h n i tu s h u n tira d i.
2 . S u v li ik k i id is h d a n b iri k e n g ro q ik k in c h is i u z u n c h o q boM ib, 
ik k in c h is id a g i s u v n in g b a la n d lig i b irin c h is ig a n is b a ta n y u q o riro q . 
0 ‘q itu v c h i 
s a v o l 
b e ra d i: 
« B u
id is h la m in g q a y s i 
b ir id a su v
k o ‘p ro q ? » . J a v o b la r tu r lic h a boM adi. Q a y s i id is h d a su v k o ‘p ro q
e k a n lig in i h a l e tis h k e ra k . 
0
‘q u v c h ila m in g o ‘z la ri id is h la rd a g i su v n i 
oM chash u c h u n u c h in c h i id is h d a n fo y d a la n is h n i ta k lif e ta d i. B o la la r 
s u v n i oM chash j a ra y o n id a h a r ik k a la id is h d a h a m b ir x il h a jm d a g i b ir 
x il s u v b o r d e g a n fik rla r g a k e lis h la ri h a m m u m k in . 
0
‘q itu v c h i 
o M c h o v lar y a k u n i b p ‘y ic h a q o ‘y id a g ic h a x u lo s a g a k e la d i: tu rli h a jm li
169

---

id is h la rd a tu rli m iq d o rd a su v boM ishi m u m k in v a u la m i y u z a k i 
c h a m a la s h m u m k in e m a s lig in i, oM chov yoMi b ila n a n iq n a tija g a e r ­
ish ish m u m k in lig in i tu s h u n tira d i. H a jm n in g oM chov b irlig i k iritil- 
g a n id a n s o ‘n g tu rli a m a liy m a s h q la r b a ja rila d i. M a s a la n : « B ir id is h d a
5 1 su v b o r , ik k in c h is id a 3 1 su v b o r. H a r ik k a la id is h d a g i s u v la r h a - 
jm i te n g boM ishi u c h u n n im a q ilis h i k e ra k ? » . (B irin c h i id is h d a n ik- 
k in c h is ig a su v q u y ils a u n d a ik k a la id is h d a 4 litrd a n su v boM adi, y o k i 
b irin c h i id is h d a g i 
2
1
s u v t o ‘k ib ta s h la n s a , 
h a r ik k a la id is h d a g i 
s u v n in g h a jm i te n g boM adi). « B ir id is h d a 3 1. s u v b o r. I k k in c h is id a
e s a 2 1. k o ‘p ro q . N im a q ils a k , ik k in c h i id is h d a b irin c h i id is h g a n is ­
b a ta n 1 1 su v k o ‘p ro q boM adi?».
B irin c h i m a s a la k a b i, b u h a m b o la la rd a fik rla s h h a q iq iy ja v o b n i 
to p is h d a v o m id a a q liy h a ra k a tn i y u z a g a k e ltira d i. M a s a la n , b o la la r, 
b irin c h i id is h g a
1
1
su v q o ‘s h im c h a q u y is h n i, y o k i b irin c h is ig a
2
1
, 
ik k in c h is ig a 1 1 su v y a n a q u y is h n i ta k lif e tis h la ri m u m k in . B u ta k - 
lifla rn in g h a m m a s i a m a ld a b a ja r ilib k o ‘r ilis h i k e ra k , y a ’n i, h a jm n i 
oM chash b o ‘y ic h a m a s h q la rg a a y la n is h i k e ra k . Y u q o rid a k e ltirilg a n
v a z if a la r b o la la rd a o d d iy h o la t - id is h d a g i su v n i s ta k a n b ila n
o M ch ash g a n is b a ta n k o ‘p ro q q iz iq is h u y g ‘o tis h m u m k in .
5. V a q t .
I asr 
1 yil 
I oy 
1 kun 
1 soat 
1 min. 
1 sek.
100 
12 
30 yoki 31 
24 
60 
60
M a v ju d d a s tu r b o ‘y ic h a v a q t m iq d o ri v a u n in g oM chov b irlik la ri 
b ila n ta n is h u v 2 -s in fd a a m a lg a o s h irila d i. V a q t h a q id a g i tu s h u n c h a n i 
s h a k lla n tir is h ja r a y o n id a g i m u r a k k a b lik n i n a z a rd a tu tib , b u s o h a d a g i 
ish la rn i b irin c h i s in fd a n o q b o s h la m o q lo zim .
0
‘q u v c h ila m in g k u n la r v a o y la rin i y o z ib b o r is h i, o y v a h a fta
ic h id a k u n la r so n i q a n c h a e k a n lig in i a n iq la s h , d a rs v a ta n a f fu s la r
d a v o m i k a b i a m a liy is h la r b irin c h i s in fd a n o q v a q t h a q id a g i tu s h u n ­
c h a la r b e r ib b o rila d i.
170

---

V a q tg a o id ta s a v v u r la m i ta rk ib to p tiris h , v a q t o M ch o v lav rin i 
o ‘rg a n is h h a m d a te g is h li m a la k a v a k o ‘n ik m a la m i ta rk ib to p tiris h
m e to d ik a s i.
2 -s in fd a “ V a q t o ‘lc h o v la r i" m a v z u s in i o ‘r g a tis h d a b o la la r v aq t 
o M c h o v in in g a s o s iy b irlik la ri h a q id a k o n k re t ta s a v v u rg a e g a b o ‘lish - 
la ri k e ra k . B u la r y il, h a fta , s u tk a , so a t, m in u t.
0
‘q itu v c h in in g v a z ifa s i o ‘q u v c h ila m i v a q tn i a n iq la s h la r id a
s o a td a n a m a ld a fo y d a la n is h g a , s h u n in g d e k , h o d is a n in g q a n c h a
d a v o m e tg a n lig in i, b o s h la n is h i v a o x irin i a n iq la s h b ila n bogM iq 
boM gan h a r x il m a s a la la m i y e c h is h d a la b e l k a le n d a rd a n fo y d a la n ­
is h g a o ‘r g a tis h d a n ib o rat.
M a M u m k i, v a q t o M c h o v la ri, o M c h o v la rn in g m e tr ik tiz im id a n
f a r q li o M a ro q b e v o s ita o M c h ash im k o n iy a tin i b e r m a y d i. B u h o i 
tu r li 
k o ‘r s a tm a li 
q o M la n m a la rd a n
f o y d a la n is h
k e r a k lig in i 
k o ‘r s a ta d i.
1.