Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi

6. M a y d o n (Y u z a )
0
‘q u v c h ila rd a sh a k lla m in g y u z a si h aq id ag i ta sa v v u m i sh a k lla n ti­
rish m e to d ik a si m iq d o rla r h a q id a ta sa v v u m i sh a k lla n tirish u m u m iy m e ­
to d ik a si a s o sid a qurildi. Y u z a h aq id a g i tu sh u n c h a la r b o la la rd a h a r q a n ­
d a y fig u ra , k attam i, k ic h ik m i, b a rib ir te k islik d a m a ’lu m y u z a n i eg a lla sh i 
lo z im d eg a n o d d iy tu sh u n c h a g a ta y a n ib o lib borilad i.
K o ‘r ila y o tg a n tu s h u n c h a n i tu s h u n tiris h u c h u n sh a k ln in g n a m o y ­
ish q ilis h g a m o ‘lja lla n g a n y o k i y a k k a ta rtib d a g i m o d e lla rid a n fo y ­
d a la n ila d i.
LJ_3Z3ZJZJ
R a s m la rn i b ir-b iri u s tig a q o ‘y is h y o ‘li b ila n b o la la r ikki 
s h a k ln in g y u z a s i te n g e k a n lig ig a , t o ‘r tin c h is i e s a b e s h in c h id a n k i­
c h ik , b e s h in c h in in g ic h ig a s ig ‘a o lis h in i k o ‘r a d ila r. 
0
‘q u v c h i shakl- 
la rn i y u z a s i o s h ib b o ris h i ta rtib d a jo y la s h tir is h n i v a u la m i ra q a m la r 
b ila n b e lg ila s h n i t a k lif e ta d i. B u n d a y m a s h q la r ja r a y o n id a b o la la rn - 
in g y u z a h a q id a g i ta s a v v u rla rin i a n iq la s h tirila d i.
S h u n d a n s o ‘n g tu rli sh a k lla rn in g y u z a la rin i ta q q o s la s h n i t a k lif
e ta d i.
B u n in g u c h u n u sh b u sh a k ld a g i k a ta k la r s o n in i s a n a b c h iq is h
lo z im lig in i b o la la m in g o ‘z la ri a n g la b e ta d ila r. S h a k l y u z a s i q a n c h a
k a tta b o ‘lsa , k a ta k la r so n i h a m k o ‘p b o i a d i . B u n in g o q ib a tid a y a n a
b ir o i c h a m - u c h b u rc h a k n i h a m ta n la s h im k o n i t u g i l a d i .
Y u z a la r n i ta q q o s la s h d a b ir x il o i c h a m d a n fo y d a la n is h z a ru rli- 
g ig a b o la la r d iq q a tin i q a ra tis h lo z im . B u n in g u c h u n tu rli k v a d r a tla r g a
ta q s im la n g a n n a m o y is h sh a k lla rd a n fo y d a la n is h m u m k in .
B o la la r k e s m a u z u n lig i b ila n ta n is h is h d a v r id a b a ja rg a n m a s h - 
q la rd a n f o y d a la n is h m u m k in .
« U c h o ‘q u v c h i b ir m a y d o n y u z a s in i o M chadilar, 
u la rd a n b ir- 
in c h is in in g ja v o b i 
8
, ik k in c h is i 4 , u c h u n c h is i 2 ed i. N e g a b u n d a y
175

---

boM di?. B o la la m in g q a y b iri y u z a n i t o ‘g ‘ri o M chadi? (sh a k l d a f ta rg a
c h iz ila d i) o ‘q u v c h ila r o ‘lc h o v v a q tid a u c h c h a la b o la o ‘z o M c h am id an
f o y d a la rg a n lig i tu fa y li u ch x il ja v o b o lin g a n in i tu s h u n ib y e ta d ila r. 
0 ‘q itu v c h i u c h c h a la o ‘lc h a m la m i tu rli r a n g la rg a b o ‘y a y d i. B u k a b i 
m a s h q la r o ‘q u v c h ila m i o ‘lc h o v u c h u n y a g o n a b ir lik - 
1
k v . s m ( h a r
to m o n i b ir k v .sm . o ‘lc h o v b irlig i) ni u m u m iy o ‘ lc h o v b irlig i s if a tid a
q a b u l q ilis h fik rig a o lib k e la d i. H a r b ir o ‘q u v c h id a n b ir k v .s m
o ‘lc h o v m o d e li b o ‘lishi k e ra k . M a y d o n y u z in i o ‘lc h a s h ja ra y o n in i 
o ‘q u v c h ila r to m o n id a n y a x s h i o ‘z la s h tiris h la ri u c h u n b o la la r g a tu rli 
x il g e o m e trik s h a k lla r b e rilib , u la m i 
1
k v . s m m o d e l b ila n o ‘lc h a sh
ta v s iy a e tila d i. B u to p s h iriq sh u to m o n i b ila n m a ’lu m k i, s h a k lla r 
y u z a s in i oM chash d a v o m id a u la r sh ak l m a y d o n i q a n c h a k v a d r a t sa n - 
tim e tr d a n ib o ra t e k a n in i b ilis h g a h a ra k a t q ila d ila r. O lq u v c h ila r
1
kv. 
sm o N c h a m m o d e ln i fig u ra y u z a s ig a jo y la s h tir ib , h is o b la b c h iq is h la ri 
q iy in . K v a d ra t to ‘r k a ta k la r c h iz ilg a n y u p q a q o g ‘o z d a n f o y d a la n is h
e s a a n c h a q u la y e k a n in i tu s h u n ib y e ta d ila r. S h u b ila n b o la ia r p a le t- 
k a d a n fo y d a la n is h n i o ‘rg a n ib , u n in g y o rd a m id a tu rli 
sh a k lla r 
y u z a s in i to p is h b o ‘y ic h a m a s h q la r b a ja ra d ila r.
T o ‘g ‘ri b u rc h a k li t o ‘rtb u rc h a k la r y u z a s in i a n iq la s h d a a m a liy
u s u lla rd a n fo y d a la n is h lo z im . B u u su l t o ‘g ‘ri t o ‘rtb u rc h a k d a n e c h ta
1 k v .s m m o d u l o ‘lc h a m i b o rlig in i k o ‘rsa ta d i. B u n i y a n a h a m q u la y - 
ro q y o ‘l b ila n , y a ’n i t o ‘rtb u rc h a k e n in i b o ‘y ig a k o ‘p a y tir is h b ila n
h a m to p is h m u m k in .
1-topshiriq.
Y u z a o ‘lc h o v
b irlik la r id a n k v a d r a t d e ts im e trn i 
k iritis h d a q u y id a g ic h a y o ‘l tu tis h m u m k in .
0
‘q itu v c h i d o s k a g a to ‘g ‘ri t o ‘r tb u rc h a k c h iz ib b o la la r g a ikki 
m o d e l: k v a d ra t s a n tim e tr v a k v a d r a t d e ts im e tr d a n f o y d a la n ib , u sh b u
y u z a n i oM chashni to p s h ira d i.
B u n d a y h o la td a b o la ia r s a n tim e tr m o d e lid a n f o y d a la n is h n o q u - 
lay e k a n lig in i s e z a d ila r. K v a d r a t d e ts im e tr m o d e lid a n fo y d a la n is h
a m a ld a q u la y lig in i se z a d ila r. H a r b ir b o la d a k v a d ra t s a n tim e tr la rg a
b o ‘lin a d ig a n k v a d ra t d e ts im e trla r m o d e li b o ‘ lis h i v a b u m o d e l 
o ‘r ta s id a g i m u n o s a b a t 
1
kv . d m =
100
k v . s m e k a n in i tu s h u n ib y e ta ­
d ila r.
K v a d ra t m e tr m o d e li b ila n ta n is h tiris h ja r a y o n id a k v a d ra t d e t- 
s im e trla rg a boM ingan k v a d ra t m e tr m o d e l boM ishi k e ra k . T u rli m a sh - 
q la rn i b a ja r is h d a v o m id a y u z a o ‘lc h o v b ir lik la r i o ‘r ta s id a g i m u n o s a ­
b a t x o tir a g a o ‘rn a s h ib q o la d i.
176

---

2-topshiriq.
M a te m a tik a d a r s lig id a n m a y d o n y u z a s in i oM chov 
b ir lig in i o ‘z a ro m u n o s a b a tig a o id m a s h q la r to p in g . B u m a s h q la rn i 
b a ja r is h v a q tid a o ‘q u v c h ila r n in g fik rla s h u v ig a im k o n b e rin g .
0 ‘q u v c h i l a r n i n g k u n t a r t i b i
1. 1 s u tk a d a n e c h a s o a t b o r? S iz s u tk a d a n e c h a s o a t u x la y s iz ?
O v q a tla n is h in g iz g a q a n c h a
v a q t k e ta d i? B ir s u tk a d a q a n c h a so a t 
m a k ta b d a o ‘q is h d a boM asiz? Q a n c h a v a q t o c h iq h a v o d a s a y r q ila s iz ?
2
. 
0
‘z in g iz n in g o ‘q is h g a b o ‘lg a n q iz iq is h in g iz n i q a n c h a s o a td a
q o n d ir a s iz ? K u n ig a n e c h a so a t o ‘q iy s iz ?
3. S iz b ir k u n lik ish r e ja n g iz n i tu z ib o lg a n m is iz ? K u n lik re ja g a
a m a l q ila s iz m i? K u n lik re ja n g iz n i ta rtib in i y o z ib c h iq in g .
4 . O lim la rim iz o ‘q u v c h ila m in g q u y id a g i is h k u n i ta rtib in i b e lg i- 
la b b e rg a n , siz u n g a a m a l q ilis h g a o ‘rg a n in g .