Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi

2 . U z u n lik oM chov b ir lig i
1 km 
1 m 
1 dm 
1 sm 
1 mm
1000 
10 
10 
10
D a s tla b k i b o s q ic h d a o ‘q itu v c h i (u s to z ) o ‘q u v c h ila r m a z k u r 
m iq d o r h a q id a q a n d a y ta s a v v u r g a e g a e k a n lig i b ila n q iz iq a d i. B u
m a q s a d g a ik k ita b ir x il ra n g li, a m m o tu r lic h a u z u n lik k a e g a boM gan 
q a la m la r o lib , o ‘q u v c h ila rg a u la m i t a ’rifla b b e ris h n i t a k l i f e ta d i. 
0
‘q itu v c h i b o la la m in g ja v o b in i y o ‘n a ltiru v c h i s a v o lla r b ila n u la m in g
d iq q a tin i a y n a n q a la m la m in g u z u n lig ig a q a r a ta d i, y a ’n i u la m in g b iri 
u z u n ro q , 
ik k in c h is i 
q is q a ro q
e k a n lig in i, 
q a la m la m i 
b ir -b irig a
ta q q o s la s h yoMi b ila n is b o tla s h g a e ris h a d i. 0 ‘q itu v c h i b u n d a y m a s h ­
q la rn i y a n a b o s h q a p r e d m e tla rd a , m o d e lla r, r a s m la r d a d a v o m e ttirib , 
o ‘q u v c h ila rd a h a r b ir p r e d m e t u c h u n z a r u riy boM gan s if a t - u z u n lik
boM ishini, u la m i b ir-b irig a ta q q o s la s h yoMi b ila n v a c h a m a la s h yoMi 
b ila n a n iq la s h m u m k in lig in i tu s h u n tira d i..
T u rli k e s m a la m i ta q q o s la s h u c h u n o M c h am lard an f o y d a la n is h
o ‘q u v c h ila m in g oM chash ja r a y o n i z a m r iy a tin i a n g la s h g a ta y y o rla y d i. 
M a s a la n : d o s k a d a u z u n lik la ri 9 0 s m v a 120 sm boM gan ik k i c h iz iq
to rtila d i. B u c h iz iq la m i s h u n d a y jo y la s h tir is h k e ra k k i, u la m in g q a y
b iri u z u n v a q is q a e k a n lig in i d a rh o l a s o s la b b e ris h ilo ji b o M m asin
( u la m i ta q q o s la s h ilo ji y o ‘q ). 0 ‘q itu v c h i o ‘q u v c h ig a u z u n lig i 3 0 sm
boM gan oM cham ni b e rib , u n in g y o r d a m id a c h iz iq la m i b ir - b ir ig a
ta q q o s la s h n i s o ‘ra y d i. E ris h ilg a n n a tija 3 < 4
tu fa y li s h u n d a y x u - 
lo s a g a k e lin a d ik i, c h iz iq la m in g b ir in c h is i ik k in c h is id a n q is q a ro q
e k a n . A y n a n , sh u n d a y m a sh q u z u n lig i 15 s m boM gan oM cham b ila n
h a m b a ja rila d i. N a tija
6<8
tu fa y li y a n a ilg a rig i y a k u n - b irin c h i 
c h iz iq ik k in c h is id a n q is q a ro q e k a n lig i t a ’k id la n a d i.
K e y in g i o ‘q u v c h ig a b irin c h i oM cham ni ik k in ch i c h iz iq q a k o ‘yib, 
ik k in c h i oM cham ni e s a b irin c h i c h iz iq q a q o ‘y ib oM chashni ta v siy a etadi.
160

---

B irin c h i g a ld a 4, ik k in c h i g a ld a
6
raq a m i ch iq ad i, y a ’n i 4 < 6 . 0 ‘q itu v ch i 
« b irin c h i c h iz iq ik k in c h isid an u zu n ro q c h iq a y a p tim i? » , « E h tim o l b iz
n o to ‘g ‘ri o ‘y la g a n d irm iz ? » d eb s o ‘raydi. Y u z a g a k e lg a n v a z iy a t 
o ‘q liv c h ila rd a oM chov ja ra y o n id a b u xil oM cham lardan fo y d a la n ish za- 
ru riy a tin i tu sh u n ib y etish g a x iz m a t qiladi. B u h o la t e s a m iq d o rla m in g
ra q a m li ifo d asi oM chov b irlig i b ila n bogM iqligini tu sh u n ish g a o lib k e- 
ladi. B u tu sh u n c h a n i an g la b e tish turli m a sh q la r orqali erishiladi. G u ru h
( sin f)lard a, m a salan q u y id a g i sh a k ld a a m a liy ishni oM kazish m u m k in . 
H a r b ir p a rta g a z a n g o ri rangli oM cham m o d e li va ik k ita oM chov k e sm a si 
(biri q iz il, ik k in c h isi yash il ran g la r) q o ‘yiladi.
0 ‘q itu v c h i s in fg a q a ra b c h a p to m o n g a oM irg an lar q iz il oM cham
b ila n , o ‘n g to m o n g a o M irg an lar « y a s h il oM cham b ila n o M c h ay d ilar»
d e y d i. 
O M chov 
d a v o m id a tu r lic h a ra q a m la r c h iq a d i. 
S h u n d a
o ‘q itu v c h i b o la la r d iq q a tin i to r tib ,» B ir n a rs a o ‘lc h a n s a -y u ,tu r lic h a
n a tija c h iq is h i m u m k in m i? » d e b sa v o l b e ra d i. 
0
‘q u v c h ila r b u
ja r a y o n d a v o m id a tu rlic h a oM chov b irlik la ri b ila n o M c h ag a n larin i tu - 
s h in ib e tis h la ri k e ra k .
M a n a s h u n d a y to p s h iriq la m i h a m b e ris h m u m k in : 
« U c h
o ‘q u v c h i b i r oM cham ni o M c h ad ilar (k e s m a a v v a l d a fta rg a c h iz ib b e r i­
la d i) b o la la r d a n b ir in in g n a tija s i 
8
, ik k in c h is i 4 , u c h in c h is id a 2 
c h iq d i. « X o ‘sh , n e g a b u n d a y c h iq d i? U la m in g q a y s i b iri t o ‘g ‘ri? » . 
0 ‘q u v c h ila r e s a , oM chov o lib b o r g a n b o la la m in g b ir in c h is i oM chov 
b irlig i s ifa tid a b ir k a ta k n i, ik k in c h is i ik k i k a ta k n i, u c h in c h is i t o ‘r t k a- 
ta k n i o lg a n in i a n g la b o lis h la ri z a r u r b o ‘la d i.» A n iq oM chov o lib b o r ­
g a n b o la la r oM chov b irlig in i a n iq b e lg ila b o lib , k o M satib o M ganida 
b a r c h a s i h a q boM ar e d i.» - d e g a n h u lo s a g a k e lis h la ri lo z im . S h u n d a n
s o ‘n g o ‘q itu v c h i d o s k a d a g i q u y id a g i s h a rtli y o z u v la m i k o M sa tad i. 
8 
..,4 ..,2 ...,.
A n a sh u k a b i a m a liy m a s h g ‘u lo tla rd a n s o ‘n g o ‘q u v c h ila r 
u z u n lik n i oM chash u c h u n oM chov b irlig i - s a n tim e tm i qoM lash z a r u r ­
lig i h a q id a g i x u lo s a g a o lib k e lin a d i. 0 ‘q itu v c h i b o la la m i chizgM ch 
(lin e y k a )
b ila n
ta n is h tirib , 
chizgM ch 
y o r d a m id a
k e s m a la m in g
u z u n lig in i oM chash q o id a la ri tu s h u n tirila d i. 0 ‘q u v c h ila r b ir n o m d a g i 
o M c h a m la rd a b e r ilg a n u z u n lik la m i q o ‘s h is h v a a y iris h , k e s m a la rin i 
u z a y tir is h v a q is q a rtir is h , u la m i ta q q o s la s h , u z u n lik la r u m u m iy
yig M n d isi ( ja m la m a s i) n i to p is h k a b i m a s h q la rn i b a ja ra d ila r.