Boshlang‘ich ta’lim boshqaruvi omillari

Boshlang‘ich ta’lim boshqaruvi samaradorligi tahlil indikatori. Boshlang‘ich ta’lim boshqaruvi samaradorligi tahlili har bir o‘quv yilining oxirida amalga oshiriladi. Bu masalada xorijiy mamlakatlar boshlang‘ich ta’lim bosqichlarida muayyan tajribalar tarkib topgan bo‘lsa-da, biroq mamlakatimizda boshlang‘ich ta’lim boshqaruvi samaradorligi tahlili indikatorlari ishlab chiqilgan emas. Shu jihatdan bizning yondashuvimizga ko‘ra, mazkur masalada quyidagi indikatorlar asosida yondashish maqsadga muvofiq bo‘ladi:
a) tashkiliy indikatior;
b) moliyaviy indikator;
v) ilmiy indikator.
Boshlang‘ich ta’lim samaradorligini tahlil qilishda tashkiliy indikatorga asoslanish muhim o‘rin tutadi. Unga ko‘ra, boshlang‘ich ta’lim boshqaruvi bir o‘quv yili davomida boshlang‘ich ta’lim va tarbiya jarayonini qanday omillar, vositalar, metodlar va texnologiyalarga asosan tashkil etganligi, boshlang‘ich ta’lim jarayoniga o‘qitishning qanday texnologiyalari joriy etilganligi va ularning samaradorlik darajasi kabi masalalarga asosiy e’tibor qaratiladi. Shu jihatdan agar boshlang‘ich ta’lim jarayonida to‘g‘ri tashkiliy tadbirlar amalga oshirilgan bo‘lsa, ular boshlang‘ich ta’lim boshqaruvi samaradorligining tahliliga asos bo‘ladi. Bunday tahlil natijasida boshlang‘ich ta’lim jarayonida hal etilgan muammolar majmui, bartaraf etilgan murakkabliklar xususiyatilari va hal etish imkoni bo‘lmagan masalalarning mavjudligiga e’tibor qaratilib, ularga tayangan holda boshlang‘ich ta’lim boshqaruvining tashkiliy faoliyati tahlil qilinadi. Bunday tahlil natijasida boshlang‘ich ta’lim boshqaruvining tashkiliy samaradorligi baholanadi.
Mamlakatimizda boshlang‘ich ta’lim samaradorligini tahlil qilishning muhim indikatorlaridan biri moliyaviy indikatordir. Unga ko‘ra, boshlang‘ich ta’lim jarayonining moliyalash manbalari va ulardan to‘g‘ri foydalanish omillari, qo‘shimcha moliyaviy ta’minotlarning to‘g‘ri jalb etilganligi hamda ulardan oqilona foydalanganligi masalalariga asosiy e’tibor qaratiladi. Aynan mana shu omillarga tayangan holda boshlang‘ich ta’lim boshqaruvining moliyaviy faoliyati baholanadi. Buning natijasida moliyaviy indikator boshlang‘ich ta’lim boshqaruvining samaradorlik darajasini tahlil qilishda asosiy manba vazifasini bajaradi. Chunki eslatib o‘tish joizki, boshlang‘ich ta’lim boshqaruvining uchta eng muhim faoliyat asoslari – tashkiliy, moliyaviy va samarali ko‘rsatkichlarga erishish omillari mavjud. Shu jihatdan moliyaviy indikator boshlang‘ich ta’lim boshqaruvi samaradorligini tahlil qilishdagi asosiy mezonlardan biri hisoblanadi. Eslatib o‘tish joizki, mazkur masalada bugungi kunda boshlang‘ich ta’lim jarayoniga homiylik mablag‘lari, grantlar kabi qo‘shimcha moliyalashtirish vositalarining qo‘llanishiga qarab boshlang‘ich ta’lim boshqaruvining samaradorligini moliyaviy jihatdan tahlil qilishga asosiy e’tibor qaratilmoqda. Bu masalalarni bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari tomonidan o‘zlashtirilishi dolzarb turibdi.
Boshlang‘ich ta’lim boshqaruvi samaradorligini tahlil qilishning navbatdagi indikatori bu – ilmiy indikatordir. Unga ko‘ra, boshlang‘ich ta’lim boshqaruvining tashkiliy, moliyaviy va amaliy faoliyati asoslari ilmiy jihatdan tahlil qilib ko‘riladi. Bunda ayniqsa, boshqaruv uslublarining zamonaviyligi, qulayligi va natijadorligiga asosiy e’tibor qaratiladi. Chunki jamiyatimizning innovasion va demokratik rivojlanishi sharoitida boshlang‘ich ta’lim boshqaruvida o‘ziga xos boshqaruvi asoslariga tayanish taqozo etilmoqda. Shu jihatdan boshlang‘ich ta’lim boshqaruvining tashkiliy, moliyaviy va amaliy faoliyat samaradorligi boshqaruv jarayonida qo‘llanilgan vositalarga tayangan holda tahlil qilinadi. Buning natijasida boshlang‘ich ta’lim samaradorligining bir o‘quv yilidagi ko‘rsatkichlari bo‘yicha asoslangan ma’lumotlarga ega bo‘linadi. Shu jihatdan bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining boshlang‘ich ta’lim boshqaruvi samaradorligi tahlili bo‘yicha ilmiylik indikatorini o‘zlashtirishi maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Diqqat qilinsa, boshlang‘ich ta’lim boshqaruvining samaradorligi tahlili indikatorlari tashkiliy indikator, moliyaviy indikator va ilmiy indikatordan iborat. Bu indikatorldar asosida erishilgan yutuqlar o‘rganilib, baholanadi.
Boshlang‘ich ta’lim boshqaruvi samaradorligining natija indikatori. Boshlang‘ich ta’lim jarayonining bir o‘quv yili yoki to‘rt yildagi erishgan yutuqlari bo‘yicha samaradorligini baholash uchun mazkur ta’lim bosqichi boshqaruvi natijalarini baholash amalga oshiriladi. Buning uchun quyidagi indikatorlarga asoslaniladi:
a) bir o‘quv yili natijalari indikatori;
b) to‘rt o‘quv yili natijalari indikatori;
v) muddatli o‘quv yili natijalari indikatori.
Bir o‘quv yili indikatori har bir o‘quv yilining yakunida amalga oshiriladi va uning natijalari asosida boshlang‘ich ta’lim boshqaruvi erishgan yutuqlar baholanadi. Bunda asosiy e’tibor boshlang‘ich ta’lim va tarbiya jarayonining oqilona tashkil etilganligi, yetarli darajada moliyaviy ta’minlanganligi va munosib ta’lim muhiti yaratilganligi masalalarini o‘rganishga qaratiladi. Buning natijasida boshlang‘ich ta’limning bir o‘quv yilida erishgan natijalari asosida ushbu ta’lim bosqichining faoliyat samaradorligi tahlil qilinib, ularga baho beriladi. Eslatib o‘tish joizki, bu indikator vositasida 1-4-sinflar o‘quv yillari yakunlari asosida boshlang‘ich ta’lim samaradorligi natijalari baholanadi.
Boshlang‘ich ta’lim boshqaruvi samaradorligining natijalarini baholashda boshlang‘ich ta’lim yakuni, ya’ni, 4-sinfning tuguallanishidagi amalga oshiriladigan tahlillar asosiy o‘rin tutadi. Bunda boshlang‘ich ta’lim boshqaruvining to‘rt yil davomida amalga oshirilgan faoliyati o‘rganilib baholanadi. Aynan mana shunday indikator asosida to‘rt yil davomida boshlang‘ich ta’li mjarayonining qanday tashkil etilganligi va rivojlanganligi, uning ko‘rsatkichlari va yutuqlari sinflar (1-4-sinflar) kesimida o‘rganilib baholanadi. Buning natijasida boshlang‘ich ta’lim boshqaruvining to‘rt yillik faoliyat samaradorligi tahlil qilinib, uning strategik boshqaruv usullariga baho beriladi. Agar to‘rt yil davomida boshqaruv jarayoni kutilgan samaralarni bergan bo‘lsa, boshlang‘ich ta’lim boshqaruvchilari faoliyatda davom etadi. Aks holda boshlang‘ich ta’lim boshqaruvchilari tarkibi yetmish foizgacha o‘zgartiladi yoki boshlang‘ich ta’lim boshqaruvining stratgeik asoslari butunlay yangilanadi. Chunki bu hol boshlang‘ich ta’limning muayyan bir bosqichidagi yakunlari hosilasidir. Shu sababli boshlang‘ich ta’lim boshqaruvi natijalarining to‘rt yillik indikator tahlili mazkur masalalarda muhim o‘rin tutadi.
Boshlang‘ich ta’lim boshqaruvi samaradorligi natijalarini o‘rganishning navbatdagi indikatori muddatli indikatordir. Unga ko‘ra, boshlang‘ich ta’lim boshqaruvi samaradorligi natijalari 1-2-sinflar va 3-4-sinflar kesimida o‘rganilib, tashkiliy, moliyaviy va ilmiy indikatorldar asosida baholanadi. Chunki boshlang‘ich ta’limning mazkur ikki bosqichi o‘ziga xos yakunlovchi xususiyatga ega bo‘lib, ularning erishgan natijalari bo‘yicha boshlang‘ich ta’lim boshqaruvi samaradorligi baholanadi. Misol uchun, 1-2-sinflarda boshlang‘ich ta’lim jarayonida o‘quv va tarbiya asosiy o‘rin tutgan bo‘lsa, 3-4-sinflarda esa o‘zlashtirish va faoliyatga tayyorlash vazifalari ustuvor hisoblanadi. Mazkur masalalarni to‘g‘ri tashkil etish va yo‘naltirish ishlari aynan boshlang‘ich ta’lim boshqaruvi tomonidan amalga oshiriladi. Shu sababli bu muddatli indikatorning ta’mir omillarini to‘g‘ri baholash taqozo etiladi.
E’tibor berilsa, boshlang‘ich ta’limi boshqaruvining samaradorligi natijalari bir o‘quv yili yakuni, to‘rt yil o‘quv yili yakuni va muddatli o‘quv yili yakuni indikatorldari asosida tahlil qilinib, erishilgan yutuqlarning samaradorligi baholanadi.
Shunday qilib, boshlang‘ich ta’lim boshqaruvi samaradorligini aniqlashda ana shu o‘rganilish, tahlil va natija indikatorlariga asoslanish maqsadga muvofiq bo‘ladi. E’tibor bering:

Бошланғич таълим бошқаруви самарадорлиги индикаторлари




Натижани аниқлаш индикатори

Таҳлил қилиш индикатори

Ўрганиш индикатори







Малакали бошланғич синф ўқитувчиси