Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy
-chizma. “Milliy daromad-yalpi sarflar”
Download 6.4 Mb. Pdf ko'rish
|
ЖУРАЕВ дарслик-2018 (2)
|
18.4-chizma. “Milliy daromad-yalpi sarflar” (Dj. Keyns muvozanatli) modeli
285 Dj.M. Keyns kishilar tasarrufidagi pul daromadi o‘sib borishi bilan iste‘molga keyingi moyillik tushib borish qoidasini ochib berdi. Bu daromadlar ortib borishi bilan jamg‘arma ulushi o‘sib borishini anglatadi. Agar olingan barcha daromad to‘liq sarflansa talab va taklif chiziqlari o‘zaro mos tushgan bo‘lardi. Keyns fikricha, rivojlangan bozor iqtisodiyotida monopoliyalar mavjudligi, ishlab chiqaruvchilar o‘rtasida uzoq muddatli shartnomalar amal qilishi, kasaba uyushmalarining ish haqi stavkasi barqaror bo‘lishiga harakatlari tufayli narx mexanizmi ishlamaydi. Shu sababli, narx emas sotish hajmi kamayadi va bu ishlab chiqarish hajmi qisqarishiga olib keladi. Mazkur qisqarish yuqori narxlar va ishsizlikning o‘sishi saqlanib qolganda ro‘y beradi. Demak, tadbirkorlar yalpi talabning narx va ish haqi pasayishi hisobiga emas, ishlab chiqarish hajmi qisqarishi va band bo‘lganlar bir qismining bo‘shatilishi hisobiga kamayishiga e‘tibor qaratadi. Shu tariqa, makroiqtisodiy muvozanatlik tiklanadi, biroq bunda ishsizlar saqlanib qoladi. Yalpi talabning tarkibiy qismlaridan biri investitsiyalar hisoblanadi. Keyns fikricha, investitsiyalar hajmining 100 birlikka kamayishi daromadlarining 400, 500 va undan ko‘p birlikka qisqarishiga olib kelishi mumkin va aksincha. Bunday holat iqtisodiy fanda multiplikator samarasi yoki ko‘paytiruvchi samara nomini olgan. Multiplikator samarasi asosida bir kishining sarflari tezlikda boshqalarning daromadi bo‘lib qolish mumkinligi g‘oyasi yotadi. Mulkdorlar o‘z daromadlarining bir qismini sarflaydi, boshqa qismni jamg‘aradi. Daromadni sarflab, ular o‘z pullarini ishlab chiqaruvchilarga uzatadi. Yalpi sarflarning bir qismidagi o‘zgarish milliy daromadning muvozanatli darajasi ko‘paytirilgan (multiplikativ) yo‘nalishida o‘zgarishiga olib keladi. Boshqacha aytganda iqtisodiyotga ―tashlangan‖ investitsiyalar milliy daromadning o‘sishi shaklidagi zanjirli reaktsiyasini keltirib chiqaradi. Multiplikator – daromadning o‘sishi va mazkur o‘sishni vujudga keltirgan investitsiyalar hajmi ortishi o‘rtasidagi nisbatni ifodalovchi koeffitsientdir. 286 Keynsning nazariy qarashlari mazmunan davlat makrodarajada barqarorlashtiruvchi siyosat yuritish zarur degan amaliy xulosa chiqarishga olib keladi. Bunda davlatning vazifasi, mos keluvchi siyosat yordamida muvozanatli darajani to‘liq bandlik darajasiga ―ko‘chirish‖dan iborat. Download 6.4 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|