Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

 
4. Kredit turlari va tamoyillari. Foiz stavkasi va unga ta’sir etuvchi 
omillar 
Kreditning tarixiy rivojlanish jarayonidagi turlari bu tovar (tijorat) va pul 
kreditlaridir. Tovar krediti – bu korxonalar, tadbirkorlar va boshqa xo‘jalik 
sub‘ektlarining bir-biriga tovar shaklida beradigan kreditdir. Ko‘pincha bunday 
kredit veksel (qarz majburiyatnomasi) bilan hujjatlashtiriladi. Kreditning mazkur 
shakli cheklangan va uni keng qo‘llashga quyidagilar to‘sqinlik qiladi: a) qarz 
beruvchining rezerv mablag‘i, zahira fondi cheklanganligi; b) tovar shaklidagi 
kreditni ishlatishning cheklanganligi.
Pul krediti nafaqat tovar muomalasiga balki kapital jamg‘arilishga ham 
xizmat qiladi. Pul shaklidagi kredit bitimlar hajmi, muddati, yo‘nalishi bo‘yicha 
cheklanmaganligi jihatidan tovar kreditidan farq qilishi, uni kreditning asosiy va 
ustun shakliga aylantiradi. 
Kredit har xil mezonlar asosida turkumlanadi. 
I. Qarz beruvchi va oluvchining asosiy toifalariga ko‘ra: xo‘jaliklararo, aholi 
va davlat kreditlari farqlanadi. 
Davlat krediti: Davlat bir tomondan qarz oluvchi, ikkinchi tomondan qarz 
beruvchi sifatida chiqishi natijasida davlat krediti paydo bo‘ladi. Davlat aholidan, 
firma, korxonalar, tashkilotlar, banklardan qarz olganda qarzni uzish va foiz 
to‘lashni kafolatlaydi. Qarz va uning foizi byudjet mablag‘i hisobidan qoplanadi. 
Davlat qarzni eng avvalo byudjet taqchilligini qoplash uchun oladi. Kredit 

---

402 
munosabatlarida davlat faqat qarzdor vazifasini o‘tamay, qarz beruvchi rolini ham 
bajaradi. Davlat o‘z mablag‘lari hisobidan qarz fondini tashkil etadi, xazinadan 
qarz beradi. Xazina qarzi davlat byudjetidan, korxona va tashkilotlarga ularning 
moliyaviy sog‘lomlashtirish uchun sarflanadi. 
Xo’jaliklararo pul krediti xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlarning bir-biriga bera-
digan krediti. Bunday holda kredit korxona, tashkilotlar tomonidan aktsiya, obli-
gatsiya, kredit kartochkalari va boshqa qimmatbaho qog‘ozlar chiqarish orqali 
beriladi. Bu operatsiyalar korxonalarning markazlashtirilmagan moliyalashtirish va 
kreditlash tizimi degan nom olgan.