Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

9.2-chizma. Talab bo’yicha narx egri chizig’i 
Bir vaqtning o‘zida monopoliya va monopsoniya hisoblanuvchi firma 
o‘zining daromadini «narxlar qaychisi» usuli orqali ahamiyatli darajada oshiradi. 
Bunda monopol yuqori va monopol past narxlardan foydalanilib, ular o‘rtasidagi 
farq xuddi qaychining ikkita kesuvchi tomoni bir-biridan uzoqlashgandagi singari 
kattalashib boradi. Narxlarning bunday harakati sanoatning qayta ishlovchi va
undirma sanoat tarmoqlari mahsulotlariga o‘rnatiladigan narxlarga xos. 
XX asrning ikkinchi yarmida AQSh, Frantsiya, Buyuk Britaniya va boshqa 
g‘arb mamlakatlarida agrobiznes sohasining kengayishi bilan narxlar qaychisi
yordamida yirik firmalar o‘rta va mayda fermerlarni qishloq xo‘jaligi ishlab 
chiqarishidan siqib chiqargan.
Oligopoliya sharoitida narxning shakllanishi. Oligopoliya sharoitida 
narxning shakllanishi tarmoqdagi tovar ishlab chiqaruvchilar tomonidan 
qo‘llaniluvchi «ergashish» hamda «inkor etish» xatti-harakatlari orqali izohlanadi. 
«Ergashish» holatida bir oligopolist tomonidan narx bo‘yicha qilingan 
o‘zgarish (narxning pasayishi yoki oshirilishi)ga qolgan oligopolistlar ham 
ergashadi. Odatda, bozorda o‘z tovarlariga narxni pasaytirish orqali iste‘molchilari 
soni hamda sotish hajmini oshirishga qaror qilgan oligopolist xatti-harakatiga 
javoban qolgan oligopolistlar ham narxlarni pasaytiradilar. Natijada narxning 

---

144 
umumiy pasayishi ro‘y berib, bozordagi ulush oldingi holda qoladi, ya‘ni oligo-
polistning xatti-harakati samara bermaydi.
«Inkor etish» holatida bir oligopolist tomonidan narx bo‘yicha qilingan 
o‘zgarishni qolgan oligopolistlar tomonidan inkor etilishi kuzatiladi. Ko‘pincha 
bunday holat oligopolist tomonidan o‘z tovariga narxni oshirgan chog‘ida ro‘y 
beradi, ya‘ni qolgan oligopolistlar tovarlari narxlarini oshirmaydilar. Natijada, 
narxni oshirgan oligopolist o‘z iste‘molchilarini yo‘qotib, bozordan siqib chiqa-
riladi. 
Yuqorida bayon etilgan holatlar natijasida oligopolist-firmaning talab egri 
chizig‘i «siniq egri chiziq» ko‘rinishini oladi. Bunday holatni birinchi bo‘lib XX 
asrning 40-yillarida Amerikalik iqtisodchi P.Suizi tavsiflab bergan.