Bozor narxining mohiyati, xususiyat va vazifalari

2.3 - rasm. Bozor narxining o’ziga xos xususiyatlari

Yettinchidan, bozor muvozanatini ta`minlash xossasi. Narxing bu xususiyati bozor muvozanati nazariyasidan kelib chiqadi. Mazkur nazariyaga ko’ra ishlab chiqaruvchi (sotuvchi) va iste`molchi (xaridor)larning bozordagi narx bilan hatti-harakatlari ikki xil funksiya sifatida namoyon bo’ladi:

1. Taklif funksiyasi - narxning o’sishi tovar ishlab chiqarish va sotishni rag’batlantiradi, shuning uchun bu funksiya o’sib boruvchi funksiyadir.
2. Talab funksiyasi - narxning o’sishi bilan tovarga bo’lgan talab kamayib boradi, shuning uchun bu funksiya kamayib boruvchidir.
Bu funksiyalarning egri chiziqlari 2.4-rasmda ifodalangan. Talab va taklif egri chiziqlarining tutashgan nuqtasi tik chiziqda muvozanatlashgan narxga va yotiq chiziqda muvozanatlashgan sotish hajmiga mos keladi. Ya`ni tovarga muvozanatlashgan narx o’rnatilganda tovar to’xtovsiz sotiladi, talab va taklif bir xil darajada bo’ladi, natijada bozorning muvozanat holati ta`minlanadi. Bozorning muvozanat holatini universitet qoshidagi kitob savdo do’konida ruchkalarga talab va taklifning narx bo’yicha o’zgarishi misolida (2.1-jadval) ko’rib chiqamiz.


Narx Taklif

M uvoza-

natlash- Talab
gan narx
Muvozanatlashgan Hajm
sotish hajmi


2.4-rasm. Bozor unsurlarining muvozanatli grafigi

Ruchkaning narxi yuqori - 250 so’m bo’lganda savdo do’konidagi ruchkalar soni ko’payib 1000 donani tashkil qiladi. Lekin ularni sotib olish keskin 200 donagacha kamayadi. Aksincha, ular narxining pasayishi - 160 so’mni tashkil qilishi bilan talab darajasi 1000 donagachà ko’payadi-da, lekin taklif esa 200 donagacha qisqaradi.

2.1-jadval

Savdo do’konida ruchkaga talab va taklif

Talab (dona)	Bir donasining narxi (so’m)	Taklif (dona)
1000	160	200
800	180	400
600	200	600
400	220	800
200	250	1000

Ruchkalarni 200 so’m narx bilan sotganda esa talab hajmi (600 dona) taklif hajmiga teppa-teng (600 dona) bo’ladiki, bu ruchkaning muvozanatlashgan narxi va sotish hajmidir.