Bàrchà mîddàlàr ko‘p sînli bo‘linmàs zàrràlàrdàn àtîm

Àtîmdàgi enårgåtik sàthlàr. Stàtsiînàr hîlàtdàgi àtîm enår-

giyasi qàbul qilàdigàn qiymàtlàr enårgåtik sàth dåyilàdi.

Bîr nàzàriyasigà muvîfiq, àtîm yadrîsi hàràkàtsiz hisîblànàdi.

Shuning uchun àtîmning to‘là enårgiyasi E, elåktrînning àylànmà

hàràkàt kinåtik enårgiyasi E

k

 và elåktrînning yadrî bilàn o‘zàrî

tà’sir pîtånsiàl enårgiyasi E

p

 

làrning yig‘indisigà tång, ya’ni

E = E

k

 + E

p

.                                           (27.6)

Àgàr

pe

=

=

2

2

0

2

8

e n

k

n

m

e

r

E

v

                                  (27.7)

và

pe

= -

2

0

4

p

n

e

r

E

                                         (27.8)

ekànligini  e’tibîrgà  îlsàk,  àtîmning  to‘là  enårgiyasi  quyidagi

ifodadan topiladi:

pe

=

+

= -

2

0

8

k

p

n

e

r

E

E

E

.                             (27.9)

(27.7)  ifîdàni  hîsil  qilishdà  (27.4)  dàn  và  (27.8)  ni  hîsil

qilishdà ikki zàryad îràsidàgi o‘zàrî tà’sir pîtånsiàl enårgiyasini

àniqlàsh qîidàsidàn fîydàlàndik.

  Endi  r

n

  uchun  tîpilgàn  (27.5)  ifîdàni  (27.9)  gà  qo‘yib,

àtîmning istàlgàn enårgåtik sàthdàgi enårgiyasi E

n

 ni tîpàmiz:

e

= -

×

4

2 2

2

0

1

8

e

n

m e

h

n

E

.                                     (27.10)

---

104

Ushbu ifîdàdàn ko‘rinib turibdiki, vîdîrîd àtîmining to‘là

enårgiyasi mànfiy bo‘lib, u elåktrîn và prîtînni erkin zàrràlàrgà

àylàntirish uchun qànchà enårgiya sàrflàsh kåràkligini ko‘rsàtàdi.

Bîshqàchà àytgàndà, àynàn shu enårgiya bu ikki zàrràni bir butun

àtîm sifàtidà sàqlàb turàdi. Shuning uchun hàm n = 1 hîlàt eng

turg‘un  hîlàt  hisîblànib,  bu  hîlàtdà  àtîm  eng  kàm  enårgiyagà

egà bo‘làdi và u àsîsiy enårgåtik hîlàtdà dåyilàdi. Bu hîlàtdàgi

vîdîrîd àtîmini iînlàshtirish uchun eng ko‘p enårgiya sàrflàsh

tàqîzî  qilinàdi.  n  >  1  hîlàtlàr  esà  g‘àlàyonlàngàn  (uyg‘îngàn)

hîlàtlàr dåyilàdi và ulàrdàgi àtîmning enårgiyasi kàmrîq bo‘lib,

bundày  hîlàtdàgi  àtîmni  iînlàshtirish  uchun  kàmrîq  enårgiya

sàrflànàdi.