Bàrchà mîddàlàr ko‘p sînli bo‘linmàs zàrràlàrdàn àtîm

Vîdîrîd àtîmi uchun Bîr nàzàriyasi

Ì à z m u n i :  Bîr pîstulàtlàri; birinchi Bîr ràdiusi; àtîmdàgi

enårgåtik sàthlàr; chiziqli spåktrlàr; Ridbårg dîimiysi; Frànk–Gårs

tàjribàlàri; Bîr nàzàriyasining kamchiliklàri.

27-§.

---

101

Bîr pîstulàtlàri. Yig‘ilib qîlgàn muàm-

mîlàrni  yechà  îluvchi  nàzàriyani  yaràtish

yigirmànchi àsrning eng buyuk fiziklàridàn biri

dàniyalik N . B î r gà nàsib etdi. Uning àsîsiy

màqsàdi  chiziqli  spåktrlàrning  tàjribàlàr

àsîsidà  tîpilgàn  qînuniyatlàrini  Råzårfîrd-

ning yadrîviy mîdåli àsîsidà tushuntirishdàn

ibîràt edi. Buni yaõshi tushungàn Bîr àtîm-

ning nurlànishi yoki yorug‘lik yutishi kvànt-

làrdàn ibîràt bo‘làdi, dågàn g‘îyani ilgàri surdi.

Shundày  qilib,  1913- yildà  Råzårfîrdning

yadrîviy  mîdåligà  kvànt  nàzàriyasi  tàtbiq

etilib, tàjribà nàtijàlàrini to‘là tushuntirib bårà îlàdigàn vîdîrîd

àtîmi nàzàriyasi yaràtildi. Umumàn îlgàndà, kàttàliklàrning istàlgàn

emàs,  bàlki  mà’lum  qîidàgà  bo‘ysunuvchi  tànlàngàn  qiymàtlàrni

qàbul qilishi kvàntlànish dåyilàdi. Êvàntlànish àsîsidà yaràtilgàn

nàzàriyagà esà kvànt nàzàriyasi dåyilàdi.

Bîr nàzàriyasining àsîsini quyidàgi ikkità pîstulàt tàshkil qilàdi.

Bu  pîstulàtlàrdàn  hàr  biri  biz  yuqîridà  qàyd  etgàn  Råzårfîrd

mîdålining ikkità kàmchiligini bàrtàràf etishgà qàràtilgàn.

1.  Stàtsiînàr  (turg‘un)  hîlàtlàr  hàqidàgi  pîstulàt:  àtîmdà

stàtsiînàr  hîlàtlàr  màvjud  bo‘lib,  bu  hîlàtlàrgà  elåktrînlàrning

stàtsiînàr îrbitàlàri mîs kålàdi.

Elåktrînlàr  fàqàt  shu  stàtsiînàr  îrbitàlàrdà  bo‘lib,  hàttîki

tåzlànish bilàn hàràkàtlàngànlàridà hàm nurlànish chiqàrmàydilàr.

Stàtsiînàr îrbitàdàgi elåktrînning hàràkàt miqdîri mîmånti

(impuls mîmånti) kvàntlàngàn bo‘lib, quyidàgi shàrt bilàn àniq-

lànàdi:

m

e

v

n

r

n

 = n

h,                                           (27.1)

bu yerdà m

e

 – elåktrînning màssàsi; r

n

 – n- îrbitàning ràdiusi;

v

n

 – elåktrînning shu îrbitàdàgi tåzligi; m

e

v

n

r

n

 – elåktrînning

shu îrbitàdàgi impuls mîmånti; n – nîlgà tång bo‘lmàgàn (n ¹ 0)

butun  sîn,  ungà  bîsh  kvànt  sîni  dåyilàdi; 

p

=

h

h

2

  (h  –  Plànk

dîimiysi).

Dåmàk, Bîrning birinchi pîstulàtigà ko‘ra, àtîmdàgi elåktrîn

istàlgàn îrbità bo‘ylàb emàs, bàlki stàtsiînàr orbita dåb ataluvchi

mà’lum  îrbitàlàr  bo‘ylàb  hàràkàtlànishi  mumkin.  Bu  hàràkàt

dàvîmidà u o‘zidàn nurlànish chiqàrmàydi, ya’ni enårgiyasi kà-