Bàrchà mîddàlàr ko‘p sînli bo‘linmàs zàrràlàrdàn àtîm

Êvànt måõànikàsi elåmåntlàri

Ì à z m u n i :  kvànt måõànikàsi hàqidà tushunchà; nîàniqlik

munîsàbàtlàri;  elåktrîn  buluti;  kvànt  sînlàri;  Pàuli  prinsi pi;

Ìåndålåyev elåmåntlàr dàvriy siståmàsining tàlqini.

29-§.

---

112

Êvànt  måõànikàsi  hàqidà  tushunchà.

Shundày  qilib,  Bîr  nàzàriyasi  mikrîdunyo-

dàgi judà ko‘p jàràyonlàrni, jumlàdàn, ko‘p

elåktrînli  àtîmlàr  và  mîlåkulàlàrning  tuzi-

lishi,  kimyoviy  bîg‘lànishlàr  và  hîkàzîlàrni

tushuntirishgà îjizlik qildi. Lui då Brîylning

zàrràlàrning to‘lqin õususiyatigà egàligi hàqi-

dàgi nàzàriyasi esà ulàrning bu õususiyatlàrini

hisîbgà îlib yangi nàzàriya yaràtishgà turtki

bo‘ldi. Bundày nàzàriyaning àsîsiy qismi 1925–

1926- yillàrdà nåmis fizigi V . G å y z å n b å r g

và àvstriyalik fizik E . S h r å d i n g å r  tîmî-

nidàn yaràtilgàn kvànt måõànikàsidir. Êvànt

måõànikàsidà mîddàlàrning ikki õil õususiyati:

kàttàliklàrning  kvàntlànishi  và  zàrràlàrning

to‘lqin õususiyatlàri mujàssàmlàshgàn.

Shu bilàn birgà, quyidàgichà sàvîl tug‘ilàdi.

Êvànt  måõànikàsining  qo‘llànilish  chågàràsi

qàyårdàn  bîshlànàdi?  Qàchîn  zàrràlàrning

hàm  kîrpuskular,  hàm  to‘lqin  õususiyati

birgàlikdà nàmîyon bo‘là bîshlàydi? Qàchîn-

gàchà zàrràni fàqàt zàrrà sifàtidà qàràsh yetàrli

bo‘làdi?  Shundày  måzîn  màvjudmi?  Hà,

màvjud. Bu måzîn Plànk dîimiysidir. Biz bu

màsàlàgà îldingi màvzudà qismàn to‘õtàlgànmiz. Và kåyinrîq hàm

to‘õtàlàmiz. Hîzir esà lo‘ndà qilib qo‘yilgàn sàvîlgà shundày jàvîb

båràmiz. Qàràlàyotgàn hîldà Plànk dîimiysining qiymàtini hisîbgà

îlish  zàrur  bo‘lgàn  chågàràdàn  bîshlàb  kvànt  måõànikàsi

qînunlàri  ishlày  bîshlàydi.  Dåmàk,  Plànk  dîimiysini  e’tibîrgà

îlmàslik mumkin bo‘lgàn chågàràgàchà, klàssik fizikà qînunlàridàn

fîydàlànish  mumkin.  Bundan  tashqari,  biz  uchun  îdàtiy  hîlgà

àylàngàn bà’zi tushunchàlàrgà yangichà yondashishimizgà to‘g‘ri

kålàdi. Buni îydinlàshtirib îlish màqsàdidà nîàniqlik munîsàbàtlàri

bilàn tànishàylik.