Báseki hám onıń túrleri. Básekiniń áhmiyeti, ekonmikalıq tiykarları hám túrleri

Turaqlı óndiris shıǵınları - bul óndiris kólemine ǵárezsiz ráwishte jumsalatuǵın qárejetler bolıp tabıladı. Mısalı, renta tólewleri, amortizatsiya ajıratpaları, qamsızlandırıw tólemleri, basqarıwshı xızmetlerge tólenetuǵın haqı hám t.b. Bul qárejetler hátte kárxanada ónim islep shıǵarılmaǵan jaǵdayda da jumasaladı.
Ózgermeli shıǵınlar dep - óndiris kólemine qarap ózgerip turatuǵın shıǵınlarǵa aytıladı. Olarǵa máselen, shiyki zat, janılǵı, transport, óndiriw-shilerge tólenetuǵın xızmet haqı hám t.b. kiredi.
Turaqlı hám ózgermeli shıǵınlardıń jıyındısı ulıwmalıq óndiris shıǵınların payda etedi.

4. 
   Kárxananıń xojalıq xızmetiniń nátiyjeleri. Payda norması hám massası
   

Hár qanday kárxanada ulıwmalıq óndiris shıǵınları menen birge ónimniń bir-birligi esabına sarplanatuǵın shıǵınlarda esapqa alınadı. Ónimlerdi óndiriw ushın sarplanǵan shıǵınlardıń aqshalay forması ónimniń ózine túser qunı dep ataladı. Ónimniń ózine túser qunı shiyki zat, materiallar, energiya, janılǵı, xızmet haqı sıyaqlı bir qatar elementlerden quralǵan.
Kárxana ádette joqarı nátiyjege erisiw ushın, yaǵnıy payda alıw ushın ónimniń ózine túser qunın arzanlatıwı kerek. Ónimniń ózine túser qunın arzanlatıw bir neshe faktorlarǵa baylanıslı boladı.
Eń aldı menen ónim óndiriw ushın sarplanatuǵın shiyki zat, materiallardan únemli paydalanıw dárejesine baylanıslı boladı. Ónim birligine sarplanatuǵın qárejetlerdi azaytıw arqalı ónimniń ózine túser qunın arzanlatıwǵa erisiledi.
Ónimniń ózine túser qunı miynet ónimdarlıǵınada baylanıslı boladı. Sonday-aq ol kárxanada jańa texnika hám texnologiyalardan paydalanıw dárejesine baylanıslı jaǵdayda ózgerip turadı.
Ónimniń ózine túser qunı qanshelli arzan bolsa, kárxananıń alatuǵın paydasıda sonshelli joqarı boladı.
Payda - bul kárxanalar aqırǵı is nátiyjeligin sáwlelendiriwshi eń áhmiyetli kórsetkishlerdiń bir bolıp tabıladı. Ol kárxanalardıń ulıwma dáramatlılıǵınan ulıwma shıǵınlardı alıp taslaǵannan qalǵan bólegine teń. Házirgi waqıtta payda kategoriyası bayınsha bir qatar anıqlamalar ushırasadı. Olardan:
1). Payda - bul óndiris faktorların paydalanıwdan alınatuǵın dáramat.
2). Payda - isbilermenlik xızmeti ushın tólenetuǵın haqı.
3). Payda - oylap tabıwshılıq, firmanı basqarıwdaǵı uqıplılıq ushın tólenetuǵın haqı.
4). Payda táwekelshilik ushın tólenetuǵın haqı h.t.b. Hár qanday kárxana yamasa isbilermendi alınatuǵın paydanıń muǵdarı qızıqtıradı.
Álbette, paydanıń absolyut muǵdarına qaray kárxana iskerligi haqqında tolıq juwmaq shıǵarıw múmkin emes. Tolıq juwmaq shıǵarıw ushın paydanıń qansha qárejet sarplaw esabına alınǵanlıǵın biliw kerek. Kárxanalardıń alǵan paydasın sarplaǵan qárejetlerge salıstırıw arqalı payda norması anıqlanadı.