Бухоро давлат университети ҳузуридаги илмий даражалар берувчи dsc

Тадқиқотнинг диссертация бажарилган олий таълим муассасаси 
илмий-тадқиқот ишлари режалари билан боғлиқлиги. 
Диссертация тадқиқоти Бухоро давлат университетининг 2017-2021 
йилларга мўлжалланган “Таълим тизимининг барча босқичларида чет тилларни 
ўрганишни янада ровожлантиришнинг афзалликлари” мавзуидаги илмий 
лойиҳа доирасида бажарилган.
Тадқиқотнинг мақсади. Диссертацион ишда ўзбек ва француз тиллари 
қиёсида грамматик шаклланган гаплар [қисқ. ГШГ] ва каноник моделли нутқий 
ҳосила [қисқ. КМНҲ]лар атрофидаги муаммоларни тадқиқ қилиш, 
[СФШСГ]лар билан [КМНҲ] ларни ўзаро фарқлаш, тарқоқ оралиқ учинчи 
назарий масалаларни каноник моделли гаплар остида ўрганиш мақсад қилиб 
қўйилгaн.  
Тадқиқотнинг вазифалари. Тадқиқот олдида француз ва ўзбек 
тилларидаги сўз-гапларнинг конгниктив, лингвистик, лингводидактик, қиёсий-
типологик талқин ва таҳлили асосида [КМНҲ]ларнинг инсон руҳиятига таъсир 
этувчи социолингвистик факторларга боғлиқлиги, уларнинг лексик-грамматик 
тизимдаги ўрни, шунингдек, грамматик шаклланган гаплардан фарқли зотий 
(онтологик, субстанционал) лисоний табиатини ўрганиш, чоғиштириш ва 
чегараларини белгилаш вазифалари мақсад қилиб қўйилган. Бу вазифалар 
қуйидаги тарзда амалга оширилди: 
ўзбек тилидаги [СФШСГ]лар билан француз тилидаги атипик гаплар 
қиёсланди, уларнинг умумий ва хусусий, ўхшаш ва фарқли жиҳатлари борлиги 
аниқлаштирилди ва ягона каноник моделли гаплар [КМНҲ] атамаси остида 
бирлаштирилди; 
ўзбек ва француз тилларидаги гетероген синтактик ҳодисаларнинг 
лисон//нутқ дихотомик омиллари асосан икки тилнинг синтактик, лексик ва 
функционал-стилистик материали асосида таҳлил қилинди; 
ўзбек тилидаги [W
p
] лисоний қолипли [СФШСГ]лар ва алоҳида синтактик 
қурилишга эга бўлган француз тилидаги атипик нутқий ҳосилалар [КМНҲ] 
тизимига солиб ўрганилди;

---

[СФШСГ]лар ва [КМНҲ]ларнинг иерархик ривожланиши, даражаланиши, 
валентлик назариясига қисман алоқадорлиги ойдинлаштирилди ва лексик-
семантик жиҳатдан қиёсий чоғиштирилди; 
Фердинанд де Соссюрнинг “белги-белгиланмиш-белгиланувчи” систем-
структур таълимоти, Андре Мартинетнинг “монема” ва Люсьен Теньернинг 
“актант” назарияси асосида [КМНҲ]ларнинг хусусиятлари аниқлаштириб 
исботланди; 
[КМНҲ]ларнинг 
тадқиқида 
когнитив, 
лингвистик, 
прагматик, 
экстралингвистик ва социолингвистик қиймат борлиги кўрсатилди; 
Француз тилида бинар, презантатив нутқий конструкциялар, шунингдек, 
ўзбек тилида учинчи даражали бўлаклар – ундалма, кириш сўз ва киритмалар 
учун ўзига хос фарқият мавжудлиги, улар учун умумий ҳолда [КМНҲ] лисоний 
қолипини ишлатиш мумкинлиги исботланди; 
Лингводидактик жиҳатдан [КМНҲ] ларнинг ижтимоий онг ва толерантлик 
руҳияти 
билан 
боғлиқлиги, 
психолингвистик, 
нейролингвистик 
ва 
лингвомаданий аҳамият касб этиши, экстралингвистик ва интералингвистик 
факторда коммуникатив восита сифатида нутқда реаллашуви аниқ мисоллар 
билан далиллаштирилди.