Bundan 100-150 yil ilgari odamizot sun’iy (elektrik)

Lyumenissent chirog‘ining ulanshi sxemasi.

Ishga tushirishni sozlovchi uskuna (PRA)
Starterli PRA - ishga tushirishi sozlovchi uskuna bunda oldinda qizdirilgan elektrodlar bilan lyuminessent chiroqlarni yondirish chiroqga paralel ulangan qo‘shimcha element-starter yordami amalga oshiriladi. lyuminessent chiroqlarko‘pincha boshqa gaz razryadi chiroqlariga o‘xshab, og‘uvchi volt-amper xarakteristikaga ega. Bu esa uni tarmoqqa ulashni ballast uskunasi orqali amalga oshirishga majbur qiladi.

Starterli PRA: sig‘imni kompensatsiyalovchi qarshilikdan va boshqa qo‘shimcha elementlardan tashkil topgan. Starterlar-avtomatikdir.

Starter, 2 elektrodga o‘xshab yasalgan ionli releni qiladi. U inertli gaz (neon) to‘ldirilgan kichik shisha ballondir (3). Bir elektrod metalldan (2), boshqasi esa oxirida bimetall plastinchaga (4) ega. Ikkilasi ham, sokolda (5) chiqish qismlariga ega. Ballon, yuqori qismida teshigi bo‘lgan metalli yoki plastmassli korpusga joylangan. Bu starter-uchqunli razryadlidir. Bunday starterlar bizda ko‘p qo‘llaniladi (Germaniyada ham).

Uchqunli razryad starteri bor PRa sxemasida lyuminessent chiroqlarning yonish jarayonini ko‘rib chiqamiz
Elektr tarmog‘iga chiroq (1) ulanganda, bimetall plastinkani qizdirayotgan, starter elektrodlari (2) orasida uchqunli razryad hosil bo‘ladi. Plastinka egiladi va tok zanjirini tutashtiradi, tok esa chiroq elektrodlaridan oqib o‘tib ularni 800-10000S gacha qizdiradi (bu ishga tushiruvchi tok I pusk, uning qiymati, tarmoq kuchlanishi va chiroq elektrodlari va drosselning umumiy qarshiligi bilan aniqlanadi).
Starter elektrodlari tutashganda, undagi uchqunli razryad to‘xtaydi, sovuyotgan bimetall plastinka esa to‘g‘rilanadi va tok zanjirini uzadi (t-yop vaqt, bu vaqt ichida starter elektrodlari (kontaktlari) yopiq).
Zanjirda drossel bo‘lgani uchun, starter kontaktlarida, demak gaz razryadi chirog‘i kuchlanish impulsi hosil bo‘ladi; bu esa chiroqni yondiradi. Boshida razryad argon muhitida hosil bo‘ladi, ma’lum vaqtdan keyin (simob bug‘langandan so‘ng) razryad simob bug‘lariga o‘tadi.
Starterdagi uqunli razryadning yonish kuchlanishi, tarmoq kuchlanishi bilan yoqiladigan chiroqdagi kuchlanish orasida olinadi (oxirgisi, razryad bir tekis bo‘lishi uchun tarmoq kuchlanishi 60% dan katta bo‘lmasligi kerak).
Bunday sharoitda chiroq o‘chmaguncha starter ochiq holda qoladi.
Po‘lat o‘zaki bor misli simdan tayyorlangan chulg‘amni tashkil etuvchi drossel (3), chiroqda bir tekis kuchlanishni va starter o‘chirilayotgan vaqtda chiroq elektrodlarida paydo bo‘ladigan kuchlanish impulsini ta’minlaydi.
Kondensator 4-chiroq olayotgan radio to‘siqlarni yo‘q qilish uchun ishlatiladi.
Kondensator 6-ta’minlovchi tarmoq bo‘yicha tarqalayotgan radioto‘siqlarni bostirish uchun.
CHiroq sxemasida drosselni bo‘lishi, tarmoq cos sini ancha kamaytiradi. Tarmoqda cos ni oshirish uchun, chiroq bilan paralel qilib, kondensator (5) ulanadi (4-8 mkf) (Uish=400 B, Upr-1500 V).