Бури зиёму аммадов


Download 4.09 Mb.
Pdf ko'rish
bet77/79
Sana30.08.2023
Hajmi4.09 Mb.
#1671390
1   ...   71   72   73   74   75   76   77   78   79
Bog'liq
Pedagogika (Bo\'ri Ziyomuhammadov)

Укитиш усуллари. 
Педагогика амалиётида укитиш усулларининг 
жуда катта бой мероси тупланган. Уларни танлашда турли шароит- 
лар, ук,итилаётган фаннинг характери, болаларнинг ёш хусусиятла­
ри, олдинги тайёргарлик даражаси ва х,оказолар хисобга олинади.
Ф оробийнинг «Фан ва санъатнинг афзаллиги 
хак,ида»ги 
рисо- 
ласида укув ж араёнини таш кил этишга ва ук,итиш усулларига 
куйилган талаблар ифодаланган. Олим узининг укитиш усуллари 
Хак;идаги 
тушунтириш ларида укувчиларга турли билимлар бериш 
билан бирга, мустак,ил холда билим олиш йулларини хам курса- 
тиш , уларни билимларнинг зарурлигига шак-шубхасиз иш онти- 
риш кераклигини ук,тиради.
Барча аллома олимлар фойдаланган ук,итиш усулларини бир 
неча гурухга ажратиш мумкин. Булар: кургазмали тажриба усул-
www.ziyouz.com kutubxonasi


лари (Ибн Сино), билимларни баён килишнинг савол-жавоб усул­
лари (Абу Р ай\он Беруний, Ал-Хоразмий), куникма ва малака- 
ларни шакллантириш усуллари (Ф оробий, Ал-Хоразмий) ва бош- 
калардан иборат.
У катит усулларини танлаш укитувчи дарсда х,ал килиши мулжал- 
ланган масалага боглик булади. Чунончи, янги материални баён этишда 
бир хил усуллар кулланса, уни муста\камлашда иккинчи ва мавзуни 
умумлаштиришда яна бошка хил усуллар кулланилади. Дарснинг турли 
боскичларида пухта уйлаш ва самарали усулларни куллаш жуда му- 
х,им. Укитувчи дарснинг энг бошида 4—5 дакика умумий сурашни 
амалга оширади ва укувчиларнинг кайси гуру\и утган даре буйича 
етарли даражада узлаштирмаганини аниклайди ва кейинги сурашда 
синфнинг диккат-эътиборини энг аввал ана шу масалага каратади. 
Дастлаб, саволларга батафеил жавоб бера оладиган талабалардан сурай- 
ди. Натижада синфнинг бир кисми учун мураккаблик килган мате­
риал тушунарли булади. Бу усул укувчиларнинг машгулотлардаги нук- 
сонларини пай каш ва шу захоти бартараф этишда ёрдам беради. 
Мазкур усулнинг самарадорлиги \ам айни шунда.
Гарчи ^ар бир педагогнинг ишида анчагина усул ва услублар 
мавжуд булса-да, уларни куллашдан кузланадиган максад тарбия- 
ланувчининг таълимий ишларини фаоллаш тириш булмоги лозим. 
Укитувчи-педагогнинг вазифаси самарали усуллардан фойдаланиб
талабаларда фаоллик сифатларини таркиб топтириш ва кийинчи- 
ликларни енгишга ургатишдир. Бу жуда мух,им булиб, укувчилар- 
да укитилаётган фанга булган, ундан эса амалий фаолиятга ай- 
лантиради ва укитиш жараёнининг иш ини осонлаш тиради.
Хозирги укитиш жараёнида куйиладиган талаблар ва укувчи- 
ларда дарега кизикувчанликни ош ирадиган, уни янгилик элемент- 
лари билан бойитиш учун нима килиш керак?
Хозирги замон таълим-тарбия тизими факат инсоният ан ик- 
лаган билимларни узлаш тириш нигина эмас, балки ж ам ият энди 
х,ал килиши \ам д а бунда бугунги талаба ва укувчилар катнаш иш и 
лозим булган масалалар билан таниш иш ни х,ам талаб килади. Бун­
дай масалалар космосни узлаш тириш , атом энергиясидан ти н ч ­
лик максадларида фойдаланиш, чулларни хосилдор ерларга ва 
6 o f- 
рогларга айлантириш, киш лок хужалигини интенсивлаш тириш ва 
х,оказолардан иборат булиши мумкин. Халк хужалиги ва ф ан нин г 
х,амма сох,аларида жуда катта бурилишлар руй бермовда ва х;ар 
бир укитувчи узининг тарбияланувчиларини узи укитадиган фан 
сох^си буйича навбатдаги кайта курилишлар ва эриш илган ютук- 
лар билан кенг таништириш и керак. Бу иш ни укувчиларга мос 
усулда ва укув дастурига мувофик амалга ош ириш и лозим.
Мазкур талабнинг иккинчи хусусияти педагогнинг талабалар фикр 
доирасини кенгайтириш тугрисидаги доимо рамхурлик килишидир.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Шундай килиб, укитиш усуллари педагог ва талабалар наза- 
рий х;амда амалий билиш фаолиятининг таълимий вазифаларини 
бажаришга каратилган тадбирдир. Унга куйидаги муайян талаб- 
лар куйилади.
1. Укув материалини урганишнинг укитувчи тавсия этган усу- 
ли укувчиларнинг диалектик карашлари, ижобий хусусиятлари ва 
хулкининг шаклланишига олиб бориши керак. Ана шу талаб нук­
таи назаридан усул тарбиявий тусда булиши лозим.
2. Укитиш усулининг илмий асоси яккол ва аник булиши за­
рур. Ш ундагина укитувчи мазкур усул оркали кандай масалалар 
куйилиши ва \а л килиниш и мумкинлигини, кандай масалаларни 
х;ал килиб булмаслигини кура олади.
3. Укитишнинг тизимлилиги унинг самарадорлигини белгилайди.
4. Укитиш усулининг тушунарлилиги: укитишнинг усули укувчи 
учун кабул килиниш и ва кулланиши, укув материалини урганиш­
нинг усули эса билимларни узлаш тириш нинг имкониятларига 
мувофик булиши шарт.
5. Укитишнинг онглилик ва фаоллик зарурияти ни^оятда жид- 
дий талабдир.
6. Билимларнинг пухталиги ва асослилиги \ам ^ал килувчи 
а^амиятга эга.
7. Укитиш усулида назарий ва амалий х,одисаларнинг муво- 
ф иклигига эриш май \а м даре утиб булмайди.
Хар кандай усулдан бирор максадга эришиш кузда тутилади ва 
шунинг учун у кандайдир максад куйишни, унга эришиш буйича 
фаолият усулини, ана шу фаолиятни амалга оширишда ёрдам бе- 
радиган воситаларни билишни такозо этади. Хар кандай фаолият 
унинг объектини билишни талаб килади. Ни^оят, усул максадга 
олиб бориши керак, акс *олда, у куйган максад учун яроксизлиги- 
ни ё булмаса, бу х,олатда унинг умуман нотугри кулланганлигини 
эътироф этиш лозим. Шундай килиб, \а р кандай усул уни куллаш- 
дан кузланган максадни, шу максадни амалга ошириш фаолияти- 
ни ва фаолиятнинг бажариш воситаларини талаб килади. Бу воси- 
талар фаолият объекти тугрисидаги предметли ёки аклий билим­
лар, куйилган максадга албатта эришишдан иборат булиши мумкин. 
Буларнинг \амм аси х,ар кандай усулга нисбатан максадга мувофик- 
дир, лекин укитиш усуллари учун етарли эмас.
Укитиш усулларини куйидагиларга булиш мумкин:
тафаккур, хотира, диккат ва хаёлнинг алох,ида операцияла- 
рини таркиб топтирадиган ва фаоллаштирадиган усуллар;
— ф икрлаш фаолиятида муаммоли ва изланишли вазиятларни 
вужудга келтирадиган усуллар;
— талабаларнинг укув материалини узлаштириш билан боглик 
кечинмалари ва \иссиётларини фаоллаштирадиган усуллар;
www.ziyouz.com kutubxonasi


— назорат ва укувчиларнинг узини узи назорат усуллари;
— укитиш жараёнида 

Download 4.09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   71   72   73   74   75   76   77   78   79




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling