“buxgalteriya hisobi va audit” yo’nalishi bha-90K-2/22 guruhi talabasi bahronov javohir anvarjon o’G’lining

5. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash va yangilash sharoitida davlat 
kafolatlarini boshqarilishi. 
Budjetning xarajatlar bo’yicha ijrosi Budjet direktorati tomonidan nazorat 
qilinadi. Budjet direktorati o’z tizimiga qa-rashli moliyaviy nazoratchilar yordamida 
mablag’larni xarajat qi-lish sur’atlarini nazorat qiladi. Xarajatlar juda qattiq nazo-rat 
qilinadi: Frantsiyadagi G’aznachilik Avstraliyadagi G’aznachilik kabi davlatning ichki 
va tashqi qarzlarini boshqaradi, yuqorida aytib o’tganimizdek, muomalaga qimmatli 
qog’ozlarni chiqarishni nazorat qiladi, ularni hajmiga, to’lov muddatiga va tarkibiga 
bog’-liq masalalarni echadi. Davlat moliyasini boshqarish, uning hisob-kitobini yuritish 
mablag’ jalb qilish bilan birga olib boriladi. U davlat majburi-yatlarini boshqaradi, ichki 
va tashqi mablag’ni jalb qiladi, ularning hisob-kitobini yuritadi va har yilgi davlat qarzlari 
to’g’risidagi hisobotni tayyorlaydi.
Xorijiy mamlakatlarda g’aznachilik har chorakda turli darajadagi davlatning 
boshqaruv organlarining qoplanmagan qarzlarini, budjet tashkilotlarining va davlat 
muassasalarining qarzlarini qo’shib, barcha qoplanmagan qarzlar ro’yxatini 
tasdiqlaydi va nashr qiladi. Bunday ro’yxat har bir qarzlar bo’yicha quyidagi 
axborotlarni beradi: 

qarzdor nomi; 

shartnomadagi boshlang’ich summa; 

qoplanmagan qismining hajmi; 

foiz stavkasi; 

to’lov muddati; 

joriymoliyayilidaqarzuchunoylikto’lovlarhajminingprognozi;

kelgusimoliyayilidaqarzuchunoylikto’lovlarninghajmiprognozi; 

boshqa zarur axborotlar.
Mazkur hisobotlarni tayyorlash uchun barcha davlat boshqaruvi organlari va davlat tashkilotlari 
G’aznachilik tomonidan belgilangan shaklda va muddatda zarur axborotlarni G’aznachilikka taqdim qiladi.
Xorijiy mamlakatlar tajribalari shuni ko’rsatadiki, Rossiya Federatsiyasida 
«Budjet tasnifi tugrisida»gi 1996 yil 15 avgustdagi №115 Federal Qonunda 
ko’rsatilgan quyidagi tasniflaridan foydalaniladi. 
1. Rossiya Federatsiyasi budjet daromadlarining tasnifi. 
2. Rossiya Federatsiyasi budjet xarajatlarining vazifa jihatidan tasnifi. 
3. Rossiya Federatsiyasi budjet xarajatlarining tashkiliy tasnifi. 
4. Rossiya Federatsiyasi budjet xarajatlarining iqtisodiy tasnifi. 
5. Rossiya Federatsiyasi budjeti defitsitini moliyalashtrishning ichki manbalarining 
tasnifi. 
6. Rossiya 
Federatsiyasi 
budjeti 
defitsitini 
moliyalashtrishning 
tashki 
manbalarining tasnifi. 

---

7. Rossiya Federatsiyasi davlat qarzlari va Rossiya Federatsiyasi sub’ektlarining 
ichki qarzlari tasnifi. 
8. Rossiya Federatsiyasi tash³i davlat ³arzlari va tash³i aktivlari tasnifi. 
Rossiya Federatsiyasida birinchi marta 1998 yilda Federal budjet defitsitni
hisobga olgan holda umumjaµon uslubiyoti asosida tuzildi. Bunda daromadlar va 
xarajatlarni balanslashtirish tartibida, xarajatlarni moliyalashtirishning ichki va tash³i 
manbalarida, budjet defitsitini k´rsatishda, xarajatlarni hisob-kitobini olib borishda, 
davlat qarziga xizmat ko’rsatish va uni qoplashda o’zgarishlar kiritildi. Rossiya 
Federatsiyasida maµalliy budjetning defitsitni moliyalashtirishning ichki manbalari 
sifatida munitsipal qimmatli qog’ozlar (zayomlar), yuqori darajadagi budjetdan 
olingan budjet ssudalari va kredit muassasalaridan olingan kreditlardan foydalanish 
amaliyotga kiritildi. O’zbekistonda chuqur iqtisodiy o’zgarishlar yuz bermoqda. Jaxon 
moliyaviy inkirozi sharoitida Davlat budjetining ahamiyati oshib bormoqda. 
Respublika hukumati boshlangan iqtisodiy islohotlarni davom ettirib, Davlat budjeti 
taqchilligi hajmini va inflyatsiya sur’atlarini pasaytirish, sanoat ishlab chiqarishni va 
eksport hajmini, aholini real daromadlarini oshirish siyosatini yuritmoqda.
O’zbekiston Respublikasining «Budjet tizimi to’g’risida»gi qonunning “Davlat tomonidan mablag’ jalb 
qilish” deb nomlangan 40-moddasida ta’kidlanishicha, O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi kelgusi moliya 
yili uchun davlat budjetini qabul qilinayotganda davlat ichki va tashqi qarzining eng yuqori miqdorini 
tasdiqlaydi. Davlat tomonidan ichki va xorijdan mablag’ jalb qilishga hamda davlat qarzi ko’payishiga olib 
keladigan boshqa hara-katlar O’zbekiston Respublikasining Vazirlar Mahkamasi yoki u vakolat bergan organ 
tomonidan amalga oshiriladi.
Davlat tomonidan ichki va xorijdan mablag’ jalb qilish yo’nalishlari quyidagilardan iborat: 
1. Iqtisodiyotni rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlari-ni, jumladan, davlat investitsiya dasturlarini 
moliyalashtirish. 
2. Davlat budjeti daromadlari va xarajatlari o’rtasida tu-shumlar vaqtga ko’ra muvofiq emasligi 
tufayli kelib chiqqan ichki tafovutni to’g’rilash; 
3. Mavjud qarzni qayta moliyalashtirish. 
4. Budjet taqchilligini moliyalashtirish. 
5. Tabiiy ofat yoki boshqa favqulodda vaziyatlar tufayli mablag’larga bo’lgan ehtiyojlarni qoplash 
maqsadida amalga oshirilishi mumkin.
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi davlat tomonidan amalga oshirilayotgan barcha mablag’ jalb 
qilishlar to’g’risida O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankiga axborot taqdim qiladi.
Jismoniy shaxslarning majburiyatlari bo’yicha O’zbekiston Respub-likasining kafolatlari berilmaydi. Kafolatlar 
berish tartibi, shuningdek, kafolatlar berilganligi uchun uni oluvchidan haq olish tartibi O’zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. Davlat qarzi bo’yicha to’lovlarni o’z vaqtida 
amalga oshirishga hamda davlat tomonidan ichki va xorijdan mablag’ jalb qilish bo’yicha O’zbekiston 
Respublikasining majburiyatlaridan kelib chiquvchi to’lovlarni amalga oshirish uchun mablag’larni jamlashga 
shart-sharoit yaratish maqsadida respublika budjeti tarkibida Kafolat jamg’armasi tuziladi.
G’aznachilik: 

kassadagi naqd pullarni boshqarish; 

oylik kassa limitlarini o’rnatish;

budjet tashkilotlarining shartnomalarini ro’yxatga olish; 

budjet tashkilotlarining moliyaviy sarf-xarajatlarini joriy nazorat qilish (to’lov 
arizalari nazorati); 

---


budjet ijrosining hisobini yuritish va moliyaviy hisoboti; 

davlat qarzi va hukumat kafolatlari hisobini olib boradi.
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi davlat tomonidan amalga oshirilayotgan barcha mablag’ jalb 
qilishlar to’g’risida O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankiga axborot taqdim qiladi. Davlat tomonidan 
mablag’ jalb qilishda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi yoki u vakolat bergan organ davlat 
qarziga xizmat ko’rsatuvchi va davlat tomonidan mablag’ jalb qilish bo’yicha hisob-kitoblarning o’z vaqtida 
va to’g’ri yuritilishi ustidan nazoratni amalga oshiruvchi agent vazifasini bajarishlari yuzasidan banklar, 
moliya tashkilotlari bilan shartnomalar tuzishi mumkin. 
Kafolat jamg’armasi tashkil etish va undan foydalanish tartibi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasi tomonidan belgilanadi.
O’zbekiston Respublikasining «Budjet tizimi to’g’risida»gi qonunida davlat qarzi-davlat tomonidan 
ichki mablag’ni va xorij-dan mablag’ jalb qilish natijasida vujudga kelgan O’zbekiston Respublikasi 
majburiyatlarining yig’indisi deb ta’rif beriladi. 
Davlat tomonidan ichki mablag’ni jalb qilish natijasida vu-judga kelgan O’zbekiston Respublikasi 
majburiyatlarining yig’in-disi davlatning ichki qarzlari deyiladi. Davlat tomonidan xo-rijdan mablag’ni jalb 
qilish natijasida vujudga kelgan O’zbekis-ton Respublikasi majburiyatlarining yig’indisi davlatning tashqi 
qarzlari deyiladi.
Davlat tomonidan ichki mablag’ni jalb qilish- aktivlarni ichki manbalardan rezident-yuridik va jismoniy 
shaxslardan jalb etish hamda buning natijasida O’zbekiston Respublikasining qarz oluvchi sifatidagi yoki qarz 
oluvchi rezidentlarning o’z kreditla-rini-qarzlarini to’lashiga kafil sifatidagi majburiyatlari vu-judga kelishidir. 
Davlat tomonidan xorijdan mablag’ni jalb qi-lish-aktivlarni xorij manbalaridan (chet el davlatlaridan, nore-
zident yuridik shaxslardan va xalqaro tashkilotlardan) jalb etish hamda buning natijasida O’zbekiston 
Respublikasining qarz oluv-chi sifatidagi yoki qarz oluvchi rezidentlarning o’z kreditlarini-qarzlarini 
to’lashiga kafil sifatidagi majburiyatlari vujudga keladi.