Buxgalteriya va kasbiy faoliyat asoslari

Buxgalteriya hisobi schyotlarini umumiy kо‘rinishi 
14-chizma. Buxgalteriyaschyotiningko’rinishi. 
Buxgalteriya hisobi schyotlari, schyotning nomi, debet yozuv, kredit yozuv, 
hisobot davrining boshiga va oxiriga qoldiq, oborotlar kabi ma’lumotlarni о‘zida 
aks ettiradi. Schyotlarning hisobot davrining boshiga qoldig‘i o’tgan hisobot davr 
balanisidan olib yoziladi va “semiz” chiziq bilan ajratib kо‘rsatiladi. Oborotlari esa 
debet va kredet tomondagi yozuvlarni jamlash yо‘li bilan topiladi. Bunda debet 
tomondagi yozuvlarning jami debet oborot, kredit tomondagi yozuvlarning jami 
kredit oborot deyiladi. Hisobot davrini oxiriga qoldiq esa matematik yо‘l bilan 
topiladi (keyingi paragrfda batafsil bayon etilgan) 
65
Галаган А. Основы бухгалтерского учета. Москва. Госпланиздат, 1939г 47 b. 

---

268 
2. AKTIVLAR, PASSIVLAR VA MAJBURIYATLARNI HISOBGA 
OLUVCHI SCHYOTLAR TAVSIFI. 
Balansning tuzilishiga nisbatan schyotlar aktiv yoki passiv bо‘lishi mumkin. 
Aktiv schyotlarda korxonaning mablag‘lari, passiv schyotlarda esa mablag‘larning 
manbalari hisobga olinadi. Ular bir biridan tuzilishlari bilan farq qiladi.
Chizmadan kо‘rinib turibdiki aktiv schyotning debet tomonida xо‘jalik 
mablag‘larining hisobot davrining boshiga va oxiriga qoldig‘i hamda hisobot 
davrida mablag‘larni kо‘payishi kо‘rsatiladi, kredet tomonida esa mablag‘larni 
kamayishi aks ettiriladi. 
Aktivlarni hisobga oluvchi schyotlarning tuzilish chizmasi. 
 
Aktiv schyotlarda oy oxiridagi qoldiq summasini topish uchun, oy boshiga 
bо‘lgan debet qoldiq summasiga debet oborot summasini qо‘shib, kredit oborot 
summasi ayriladi. Buning matematik modulini quyidagi formula yordamida aks 
ettirishimiz mumkin: 
∑S
2
A ═ ∑S
2
A+∑DoA−∑CoA 
Qayerda: 
1. ∑S
2
A - aktiv schyotlarning hisobot davri oxiriga qoldig‘i summasi;
2. ∑S
2
A - aktiv schyotlarning hisobot davri boshiga qodig‘i summasi; 
3. ∑DoA- aktiv schyotlarning hisobot davridagi debet oboroti summasi; 
4. ∑CoA- aktiv schyotlarning hisobot davridagi kredet oboroti summasi; 
Aktiv schyotlarda hisobot davri yozuvlarini amalga oshirish, oborot 
hisoblash va hisobot davrining oxiriga qoldiq topish tartibini quyidagi misolda 
kо‘rib chiqamiz. Faraz qilaylik kassadagi pul mablag‘larini qoldig‘i hisobot 

---

269 
davrining boshiga 150000 sо‘mni tashkil qilgan bо‘lsin. Hisobot davri davomida 
kassadagi naqd pularning harkati bilan bog‘liq bо‘lgan quyidagi xо‘jalik 
muomalalari amalga oshirilgan: 
1. Hisob-kitobschyotidan ish haqi berish uchun kassaga 120000 sо‘m olib 
kelindi va kirim qilindi; 
2. Xizmat safariga borib kelgan buxgalter S. Axmedov ishlatilmay qolgan 
2500 sо‘m bо‘nakni kassaga qaytarib topshirdi; 
3. Xodimlarga kassadan 100000 sо‘m ish haqi berildi; 
4. Kassadan xodimlarga safar xarajatlari uchun 15000 sо‘m bо‘nak berildi; 
Ma’lumki aktiv schyotlarda qoldiq va kо‘payish schyotning debet tomoniga, 
kamayish esa kredit tomoniga yoziladi. Shuning uchun “Kassa” schyotining 
hisobot davri boshiga bо‘lgan qoldig‘ini va xо‘jalik muomalalari natijasida kassaga 
kirim qilingan pullarni schyotining debet tomoniga, kassadan berilgan pul 
mablag‘larini esa, schyotning kredit tomoniga yozamiz. 
chyotining debet va kredit tomonidagi yozuvlarni bir-biriga qо‘shib uning 
debet va kredit oborotlarini topamiz. Misolimizda kassa schyotining debet oboroti 
122500 (120000+2500) sо‘mni, kredit oboroti esa 115000 (100000+1500) sо‘mni 
tashkil qiladi. Schyotining oy oxiriga qoldig‘ini yuqorida keltirilgan matematik 
modul asosida tapamiz.Ushbu operatsiyalar “Kassa” schyotda quyidagicha 
yoziladi: