Buxoro davlar universiteti Tabiiy fanlar fakulteti Kimyo kafedrasi

Гомополимер





(Анимация 1)


Сополимер

q о о о о ооооо

(Анимация 2)


Статик сополимер


+


0+О+О


ООО о^оооооооо


(Анимация 3)
Блок сополимер


• • О о '000000000
о • •••


(Анимация 4)


Пайванд сополимер


о О ₊0 о
0 0 о ⁺о о





(Анимация 5)




Сгатик сономерлар
а) Диада куринишда (иккита бугин)


оооооооо


б) Триада (учта бугин)


в) Тетрада (туртта бугин)





Л -. А


V


• ш


(Анимация 6)
"Бошга-бош" бирикиш


П СН = СН₂ + сн2 = СН^~СН-СН2-СН₂-сн ^х XX X


(Анимация 7)
"Думга-дум" бирикиш


п СИ₂ = CII+ II сн = СН₂-> ~ СН₂ - сн- сн- сн₂
II I I
XX XX


(Анимация 8)
"Думга-бош" бирикиш


п СН₂ = СН+ и сн₂ = сн->~ сн₂- сн - сн₂ - сн
I I I I
^Х X XX


(Анимация 9)




Struktur izomerlar polimer makromolekulasida monomer bo’g’inlarining bir- biriga nisbatan qanday holatda birikkanligini xarakterlaydi. Odatda bunday birikishlar uch xil bo’ladi.
1) «boshga - bosh»; 2) «boshga -dum»; 3) «dumga -dum».
Agar CH₂=CH tipidagi monomerlarning CH₂X guruhini «bosh» va CH guruhini «dum»deb hisoblasak, yuqorida aytilgan uch xil birikish quyidagi shaklni oladi:
n CH₂ = CH^ ~ CH - CH₂ - CH₂ - CH ~
X X X
«boshga -bosh» birikish n CH2 = CH^ ~ CH2 - CH - CH - CH2 ~
X X X
«dumga - dum» birikish n CH2 = CH^ ~ CH2 - CH - CH2 - CH ~
X X X
«dumga - bosh» birikish Amalda polimer makrmolekulasi zanjirida uch xil birikish kuzatiladi. Bunday birikish aralash holda ro’y beradi.:
~ CH2 - CH - CH2 - CH - CH - CH2 - CH2 - CH~
X X X X
Dien uglevodorodlardan hosil bo’lgan polimerlarda struktur izomerlar turlicha bo’ladi. Molekulasi CH₂ = CX - CH = CH₂ ko’rinishga ega bo’lgan ( bu erda X=H, CH₃ , Cl) monomer bitta yoki ikkala qo’shbog’i bilan reaksiyaga kirishishi mumkin. Agar reaksiyaga ikkala qo’shbog’ bilan kirishsa, bunday polimerning strukturasi «boshga - dum» «boshga - bosh» « dumga - dum» tuzilishlariga ega bo’lishi mumkin. d b d b b d d b ~CH2 -CX=CH-CH2-CH2 -CX= CH - CH2 - CH2 - CH = CX - CH2 - CH2 - CX = CH - CH2 ~
Agar birikish reaksiyasida bitta qo’shbog’ ishtirok etsa, 1,2 (I) yoki 3,4 (II) tipidagi strukturalarni kuzatish mumkin.
d b d d b b d
~ CH2 - CX - CH2 - CX- CX - CH2 - CH2 - CX ~

1. 
   I I I CH CH CH CH
   
2. 
   II II II CH2 CH2 CH2 CH2
   

yoki
d b d b b d d b
~ CH2 - CH - CH2 - CH- CH - CH2 - CH2 - CH ~
I I I I
CX CX CX CX II
I II II II

^H\ ^>0=0	О	H2C /\0- /°	II О 73
CH2	CH2	H	CH2
I CH2	снг...	... сн;	II н
\	/	\	/
с = с		с =	с
/	\	/	\
н	н	н	снг
цис		транс-

1,4-^ис-полиизопрен





1,4-транс-полиизопрен Bu bo’g’inlarda qo’shbog’ stereoizomerlar markazi hisoblanadi. Sis shakldagi o’rinbosarlar qo’shbog’ tekisligining bir tomoniga joylashsa, trans shaklda tekislikning ikkala tomoniga joylashadi. Polimerlarda bundan tashqari yana l; d optik izomerlar ham mavjud bo’ladi.

H

Ma’lumki, polimerlanish jarayonida
= C_R
H


CH2 = C_ R


tipidagi monomerlarning


uchlamchi ^H uglerod atomlari, makromolekula zanjirida assimetrik bo’lib, qoladi, natijada monomer bo’g’inida optik faollik namoyon bo’ladi va har xil optik izomerlarga ega bo’ladi: bulardan biri l - izomer, u qutblangan nur tekisligini chapga buradi; (I), ikkinchisi - d izomer, u nurning qutblanish tekisligini o’ngga buradi: (II)


C<


CH₂


H


R


H


R


C


H2


I II
Bir turdagi monomerlar, ya’ni stereoizomerlar (l va d) birikkanda izotaktik struktura, stereoizomerlar makromolekula zanjirida muntazam navbatma- navbat almashib joylashgan bo’lsa, sindiotaktik struktura hosil bo’ladi.
Polimerlarni ataktik strukturasida esa l va d stereoizomerlar tartibsiz joylashgan bo’ladi ( 2.1- rasm)





Стереорегуляр полипропилен Izotaktik va sindiotaktik tuzilishdagi polimerlar umumiy holda stereotartibli polimerlar deb yuritiladi. Stereotartibli polimerlarda monomer bo’g’inlari «boshga -dum» ko’rinisha birikadi.
Kimyoviy tarkibi bir xil bo’g’in ataklik va stereotartibli polimerlar o’zlarining fizikaviy xossalari bilan o’zaro tubdan farq qiladi. Polimerlarni fazodagi tartibli tuzilishi ortib borishi bilan uning zichligi ortadi, kristallanishi ortib, mustahkamligi oshadi, lekin eruvchanligi pasayadi.
Stereotartibli polimerlar CHX -CHY ko’rinishidagi monomer bo’g’inlaridan ham hosil bo’ladi. Bu holatda ham molekulalar «boshga - dum» ko’rinishida birikadi; ularni disindiotaktik konfigurasiyali polimerlar deyiladi. Monomer tarkibidagi ikkala uchlamchi uglerod atomlari polimer tarkibida assimetrik atomlar bo’lib qoladi.

H	H
H	R
H	H
H	R
H	H
H	R
H	H
H	R
H	H
R	H
H	H
H	R
H	H
R	H
H	H

H	R
H	H
R	H
H	H
H	R
H	H
H	R
H	H

1. 
   rasm. -CH₂-CHR- turdagi polimerlarning har xil konfigurasiyaslari:
   

a-izotaktik; b- sindiotaktik; c- ataktik.
H H H H H H


n C = C > ~ C - C - C - C


X Y X Y X Y

1. 
   O’rinbosarlar R asosiy zanjirning bir tomonidan joylashadi:
   

JR R R R


Ф 4
(аним.3.2.1, т)

2. 
   O’rinbosarlar R asosiy zanjirning tirli tomonidan joylashadi:
   

R R


(аним.3.2.2, )


Polimer makromolekulalarining kimyoviy tuzilishini o’rganish bilan bir qatorda ularning fazoviy geometrik tuzilishini o’rganishga ham alohida e’tibor berish lozim.

				/
				/
				/
				/
				/

2. 
   rasm. Polimerlarning fazoviy tuzilishini sxematik tasviri.
   a) chiziqsimon; b) tarmoqlangan; c) narvonsimon; d) parketsimon;
   e,j) to'rsimon
   

Chiziqli forma (masalan, past bosimdagi polietilen, vulkanlanmagan tabiiy
kauchuk va hokazo):





Tarmoqlangan forma (yuqori bosimdagi polietilen va boshqalar):