Buxoro davlat pedagogika instituti ro‘yхаtga olindi: №2023- yil “ ” “tаsdiqlаymаn”

 
 
 

---

128 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ILOVA 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

129 
Glosariy 
Phases or states 
Faza yoki holat 
Moddaning uch xil 
agregat holati 
solid 
Qattiq 
Aniq shakl va hajmga 
ega modda 
liquid 
Suyuq 
Hajmga ega, lekin 
shaklga ega bo‘lmagan 
modda 
gas 
Gaz 
Shaklga ham, hajmga 
ham ega bo‘lmagan 
modda 
plasma 
Plazma 
Juda yuqori 
temperaturalarda atomlar 
o‘zlarining 
elektronlarining bir 
qismini yo‘qotib, ionga 
aylanganida mavjud 
bo‘ladigan faza 
fluids 
Oquvchan 
Suyuqlik molekulasi 
o‘zining muvozanat 
atrofida tebranma harakat 
qilib, yangi muvozanat 
holatiga o‘tishi 
density 
Zichlik 
Birlik hajmdagi massa 
specific gravity 
Nisbiy zichlik 
Modda zichligining 
suyuqlikning 4
0
C dagi 
zichligiga nisbati 
Pressure 
Bosim 
Birlik yuzaga ta`sir 
etuvchi kuch 
atmosphere 
Atmosfera 
ga teng bosim 
bar 
Bar 
ga teng bosim 
absolute pressure 
Absolyut bosim 
Atmosfera bosimi bilan 
ortiqcha bosim yig‘indisi 
gauge pressure 
Ortiqcha bosim 
O‘lchanayotgan bosim 
bilan atmosfera bosimi 
orasidagi farq 
 
 
 

---

130 
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI 
 
BUXORO DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI 
ATMOSFERA FIZIKASI 
O‘QUV DASTURI 
Bilim sohasi: 
100000 – Ta’lim 
Ta’lim sohasi: 
110000 – Ta’lim 
Mutaxassislik: 
60110700– Fizika va astronomiya 
Buxoro – 2023 

---

131 
Fan/modul kodi 
ATF2506 
O‘quv yili 
2023/2024 
Semestr 
5 
ECTS – Kreditlar 
6 
Fan/modul turi 
Tanlov 
Ta’lim tili 
O‘zbek 
Haftadagi dars soatlari 
6 
1 
Fan nomi 
Auditoriya 
mashg‘ulotlari 
(soat) 
Mustaqil 
ta’lim 
(soat) 
Jami 
yuklama 
(soat) 
Atmosfera fizikasi 
80 
100 
180 
2. 
I. Fanning mazmuni 
Fanning mazmuni Atmosfera fizikasi geofizikaning tarkibiy qismi bo‘lib, 
atmosferada ro‘y beruvchi turli fizikaviy hodisa va jarayonlarni o‘rganadi. Ularga 
atmosferaning kelib chiqishi, uning tarkibi va tuzilishi, nurlanish va issiqlik uzatilishi 
jarayonlari, suv bug‘ining fazaviy aylanishlari hamda u bilan bog‘liq bo‘lgan bo‘lut, 
tuman va yog‘in shakllanishi jarayonlari, havo harakati qonuniyatlari, atmosferadagi 
optik va elektrik hodisalar kiradi. Bu hodisa va jarayonlarning barchasi o‘zaro 
bog‘liqlikda hamda kosmik muhit, yer va suv qobig‘ida ro‘y beruvchi jarayonlar bilan 
bog‘likdikda o‘rganiladi. 
Fanni o‘qitishdan maqsad – talabalarda klassik va zamonaviy fizikaning asosiy 
qonunlari jumladan, atmosfera fizikasi haqidagi tushunchalarni shakllantirish va 
o‘zlashtirish, atmosfera fizikasi kasbiy faoliyatida qo‘llash ko‘nikmalarini 
rivojlantirish, shu bilan birga olingan bilimlarni nostandart masalalar bo‘yicha 
amaliyotga qo‘llash ko‘nikmalarini rivojlantirishdan iborat. 
Fanning vazifasi – talabalarning  atmosfera fizikasi fani bo‘yicha ilmiy va amaliy 
dunyoqarashini kengaytirish ya’ni fizik hodisalarning mohiyatini to‘g‘ri tushunish, 
tabiatshunoslik sohasidagi har bir o‘ziga xos muammoning mazmunini fizikaning 
umumiy qonunlari bilan bog‘lash, asosiy fizik o‘lchash asboblaridan foydalanish, 
shuningdek, o‘zbek olimlarining fizikaning rivojiga qo‘shgan hissasi bilan faxrlanish 
hissiyotini shakllantirishdan iborat. 
II. Asosiy nazariy qism (ma’ruza mashg‘ulotlari) 
II.I. Fan tarkibiga quyidagi mavzular mazmuni kiradi: 
1-mavzu. Kirish. Atmosfera fizikasining predmeti va vazifalari, fanning amaliy 
ahamiyati.(2-soat) 
2-mavzu. Atmosfera fizikasi haqida umumiy ma'lumot.Atmosferadagi tarkibi va 
jarayonlari (karbonat angidrid, ozon, gaz aralashmalari). (2-soat) 
3–mavzu. Atmosferadagi suv bug'lari havo namligining xususiyatlari, ular 
orasidagi munosabatlar, havo namligi holati tenglamasi, virtual harorat va virtual 
tuzilish.(2-soat) 
4-mavzu. 
Atmosferadagi 
bosimning 
tarqalishi. 
Barometrik 
formula. 

---

132 
Geopotentsial tushunchasi (2-soat) 
5-mavzu. Atmosfera termodinamikasining asoslari. Adiabatik jarayon, potentsial 
harorat va entropiya. (2-soat) 
6-mavzu. Tabaqalanishning kunlik o'zgarishi. Havo massalarining tabaqalanishi. 
(2-soat) 
7-mavzu. Atmosferaning radiatsiya rejimi. Issiqlik nurlanishining asosiy 
qonunlari.(2-soat) 
8-mavzu. Yer yuzasi va atmosferasining termal holati. Havoda, suvda va tuproqda 
issiqlik tarqalishi.(2-soat) 
9-mavzu. Atmosferaning suv rejimi. Bug'lanish, havo namligi va yog'ingarchilik 
hosil bo'lish jarayoni. (2-soat) 
10-mavzu. Atmosferaning suv rejimi. Bug'lanish, havo namligi va yog'ingarchilik 
hosil bo'lish jarayoni.(2-soat)