Buxoro Davlat Universiteti 9-2 uzb guruhi talabasi Primova Taxminaning Filologlar uchun Matematika fanidan yozgan Mustaqil ishi

tushunchalarning, terminlarning aniq bolishiga,’ muammolarning mantiqan togri’’ qoyilishi’ va hal qilinishiga, mavjud gipotezalar strugturasini togri’’ tahlil qila olishga, argumentlash qoidalaridan togri’’foydalanishga bogliq.’


Fan uchun formal mantiq murakkab muammolarni yechish vositasini beradi. Bunday vositalar, odatda, ilmiy nazariyaning


strugturasini organishda,’ unda ishlatiladigan formalizmning

• 
  Аль-Фараби. Естественно-научные трактаты. Алма-Ата, 1987, 435-бет.
  

mohiyatini tushuntirib berishda, formal ziddiyatlar bolsa,’ ularni aniqlashda muhim ahamiyatga ega.


Har bir fan kabi mantiq ilmi ham ozining’ shakllanish va rivojlanish tarixiga ega. Mantiqqa oid dastlabgi ananalar’ Qadimgi Sharq mamlakatlarida, xususan Hindiston, Xitoyda vujudga keldi. Ularning shakllanishiga notiqlik sanati,’ matematiga ilmining rivojlanishi va shu kabilar katta tasir’ korsatdi’. Shuni aytish kerakki, Qadimgi dunyoda Aristotelgacha bolgan’ davrda mantiq falsafa tarkibida mavjud bolgan,’ mustaqil fan sifatida shakllanmagan.


Qadimgi Hindistonda mantiq ilmining rivojlanishi uch davrni oz’ ichiga oladi: 1) ilk budda mantiqi (er. av. VI-V asrlari);

2. 
   nyaya, vaysheshiga maktablarining mantiqiy talimoti’ (er. III-V asrlari); 3) budda mantigining’ rivojlangan davri (er. VI-VIII asrlari).
   

Qadimgi Hindistondagi shakllangan mantiq ananalari’ Qadimgi Gresiyada mantiq ilmining paydo bolishiga’ tasir’korsatgan’.


Qadimgi greg falsafasida mantiq masalalari, dastlab,


Parmenidning «Tabiat togrisida»’’ asarida, Eleylik Zenonning


aporiyalarida, Geraklit talimotida’ u yoki bu darajada korib’


chiqilgan. Aristotelgacha bolgan’ mantiqiy talimotlar’ ichida Demogritning mantiqiy talimoti,’ Soqratning indugtiv metodi va Platonning dialegtikasi diqqatga sazovordir.
Demogrit (er. av. 460-370) mantiqiy talimotida’ fikrning chinligi masalasi muhim orin’ tutadi. U koproq’ indugsiya va


analogiyani organishga’ etibor’ beradi, haqiqatni bilish uchun


yaqqa buyumlarni kozatish,’ his qilish orqali umumlashtirish zarur, deb ta’kidlaydi. Hukmni subyekt va predigatning ozaro’ aloqasidan iborat, deb tariflaydi’. U yetarli asos qonunini ontologik asosda tushuntiradi. Demokritning mantiqiy talimoti’


keyinchalik Aristotel va F. Begon’ talimotlariga’ sezilarli tasir ’


korsatgan’.


Soqrat (er. av. 469-399) talimotiga’ kora’ buyumlarning mohiyatini bilib bolmaydi’. Inson, avvalo, oz-’ozini’bilishi kerak. Bilim umumiylik togrisidagi’’ tushunchadir. Haqiqatni aniqlash uchun oziga’ xos usul darkor. Bu usul vositasida organilayotgan’


buyum haqida umumiy tushuncha hosil qilinadi va shu tushunchaga asoslanib buyum haqida fikr yuritiladi. Haqiqatni


aniqlash uchun muxolif fikridagi ziddiyatlar organiladi’. Predmet haqidagi tushunchalar ziddiyatli bolsa,’ demak bilim yuzaki boladi’. Soqrat haqiqatni aniqlashda induksiya va definisiyadan foydalanishni tavsiya etadi.


Indugsiya - kundalik hayotdagi yakka misollar asosida umumiy tushunchalarni hosil qilish usulidir. Definisiya - bahs


jarayonida tushunchalarni tariflashdan’ iborat. Bu usulni Soqrat «mayevtiga» deb ataydi.
Platon (er. av. 427-347) ustozi Soqratning, umumiy tushunchalar buyumlarning mohiyatini ifodalaydi, degan fikrini davom ettiradi. U umumiy tushunchalarni buyumlardan va insonlardan ajralgan mutlaq goyalar’ sifatida talqin qiladi, ularni birlamchi deb biladi. U hukmni tafakkurning asosiy elementi deb hisoblaydi. Hukm ega va gesimning birligidan iborat bolib,’ tasdiq yoki ingor’ manoni’ bildiradi. Agar hukmda birlashishi mumkin