Buxoro davlat universiteti texnologik va professional

TEXNOLOGIK TA’LIM O’QITUVCHILARINI TAYYORLASHDA 
TEXNOLOGIK MADANIYATNING O’RNI 
Sh.H. Quliyeva 
BuxDU “Texnologik ta’lim” kafedrasi dotsenti, p.f.n. 
 
O‘qituvchi - pedagogik va psixologik jihatdan o‘z ixtisosligi bo’yicha 
maxsus ma’lumotga ega, kasbiy tayyorgarlikka va yuksak axloqiy fazilatlarga boy, 
ta’lim muassasalarida faoliyat ko‘rsatuvchi shaxsdir. O’qituvchi ta’lim jarayonida 
o‘qitish shakllarini optimal darajada tashkil etishni, barkamol shaxsni 
shakllantirish nazariyasini turli yangi g‘oyalar bilan boyitishni puxta bilishi lozim. 
Hozirgi kunda o‘qituvchining pedagogik mahoratida “Bilish, tushunish, qo’llash, 
tahlil qilish, sintez qilish, baholash” kabi didaktik qonuniyatlar ta’lim berishning 
muhim kategoriyalari sifatida e’tirof etilgan. Bu esa, texnologiya ta’lim 
o’qituvchilarini kasbiy-pedagogik tayyorgarligiga texnologik madaniyatning o’rni 
alohida ahamiyatga egaligini anglatadi. Buning uchun avvalo, madaniyat nima 
ekanligini anglab olishimiz kerak. 
Madaniyat – bu insoniyatning shakllanishida, turli tamaddunlarni yuzaga 
keltirishida muhim mexanizm sanalishi bilan birga odamlarning o’zaro aloqa 
almashish, bir-biriga yordam qo’lini suyash kabi odamiylik amallarini tafsiflaydi. 
Bu tushuncha arabcha “madina” so’zidan olingan bo’lib, sodda qilib aytganda 
“shahar(lashish)” degan ma’noni anglatadi. Madaniyat jamiyatni tashkil etuvchi 
kishilar aqliy faoliyatining mahsuli hamdir. Albatta, madaniyat jamiyat har bir 
a’zosining emas, balki ong-tafakkuri va salohiyati bilan boshqalardan ajralib 
turuvchi shaxslar mehnat faoliyatining mahsulidir. Madaniyat mehnat jarayonining 
ijmoiylashuvi natijasida shakllana borgan va kishilarning o’z davriga xos 
ehtiyojlarini qondirish vositasiga aylangan. 
Texnologiya (yunoncha techne – san’at, mohirlik) – sanoat, qurilish, 
transport, qishloq xo’jaligi va boshqa sohalarda mahsulotlar olish, ularga ishlov 
berish va ularni qayta ishlash usullari tartibga solingan tizim; shu usullarni ishlab 
chiqish, joriy qilish va takomillashtirish bilan shug’ullanadigan fan. Har bir 
sohaning o’ziga xos texnologiyasi bo’ladi: kon ishlari texnologiyasi, mashinasozlik 
texnologiyasi, qurilish texnologiyasi, qishloq xo’jaligi texnologiyasi va boshqalar. 
Masalan, qurilish ishlari texnologiyasi bir qancha operatsiyalar yig’indisidan 
tashkil topgan: yer ishlari; poydevor yotqizish; devor tiklash (g’isht terish, panel 
o’rnatish); qavatlararo va tom yopmalarini 
montaj qilish, tom yopish; elektr, gaz va 
suv tarmoqlarini o’tkazish; pardoz ishlari va hokazo
. Har qaysi operatsiyani o’ziga 
xos bajarish usullari bor.

---

85 
Amalda texnologik jarayonlar qanchalik puxta ishlangan, tavsiya etilayotgan 
usullar chuqur tajriba va ilmiy yondashuvga asoslangan bo’lsa, tayyorlanadigan 
mahsulot (avtomobil, bino yoki inshoot va b.) shunchalik sifatli bo’ladi. 
Texnologiyaning fan sifatidagi roli va vazifasi mahsulot tayyorlashning eng 
zamonaviy va samarali usullarini yaratishdan iborat. Fan va texnika rivojlanib 
borgan sari texnologiya ham yangilanib va o’zgartirib turiladi. Har qaysi sohada 
texnologiyani ishlab chiqish uchun texnologik hujjatlarni ishlab chiqish, 
texnologik 
jarayonlar, 
standartlashtirilgan 
jihozlar 
va 
uskunalardan 
foydalanishning yagona tartibi bo’lishi lozim. 
Texnologik madaniyat tushunchasi ostida shaxsning o’zida pedagogik 
jarayonning insonparvarlik qadriyatlarini, insonparvarlik yo’nalishini (amaliy 
tarkibdagi)
, pedagogik faoliyatning texnologiyasini aks ettiruvchi va amaliy 
tarkibdagi texnologik darajaga o’tishiga yordam beruvchi invariantli pedagogik 
malakalarning birlashgan sifatlari, kasbiy-pedagogik faoliyatining ma’nosini ochib 
beradigan hamda uning texnologiyasini ijodiy ro’yobga chiqaradigan pedagogik 
faoliyatning shaxsiy-ijodiy uslubidir. Kasbiy pedagogik madaniyat - bu pedagogik 
kasbga ega bo’lgan, uning umumiy madaniyatini loyihalashtiradigan o’qituvchi 
shaxsining ajralmas sifati. Bu ustozning yuqori professionalligi va ichki 
xususiyatlarining sintezi, o’qitish usullarining mohirligi, madaniy va ijodiy 
qobiliyatlarning mavjudligi. Bu insoniyat tomonidan to’plangan tajribani ijodiy 
o’zlashtirish va o’zgartirishning o’lchovidir. Pedagogik madaniyatga ega, 
pedagogik tafakkur va ong yaxshi rivojlangan, ijodiy salohiyatga ega bo’lgan 
o’qituvchi: 
1. Madaniyat pedagogik fikrlash - ham pedagogik, ham ijtimoiy voqelikni 
chuqur nazariy tushunishga asoslangan. Bu pedagogik jarayonni rivojlantirish 
tamoyillari, kasbiy faoliyat natijalarini oldindan bilishdir. Pedagogik fikrlashning 
xususiyatlari: moslashuvchanlik, muqobillik, ijodkorlik. 
2. Madaniyat pedagogik ish - kasbiy mahorat va ko’nikmalarni yuqori 
darajada egallashni, ijodiy bo’lish qobiliyatini nazarda tutadi.
Pedagogik faoliyat - bu ijodiy jarayon, chunki har bir o’qituvchi o’ziga xos 
xususiyatga ega, shuning uchun pedagogik ish madaniyati sof individualdir. 
3. Madaniyat o’qituvchining ijodi - nazariy bilimlar va amaliy 
ko’nikmalarning butun to’plamidan foydalanishni, tashqi tanish vaziyatda yangi 
muammoni va uni hal qilish yo’llarini izlashni, yangi pedagogik muammolarni hal 
qilishning yangi usullarini izlashni o’z ichiga oladi. 
4. Madaniyat pedagogik aloqa – o’qituvchining atrofdagilar bilan 
munosabatlari me’yorlarini mazmunli rivojlantirish. Ushbu me’yorlarga amal 

---

86 
qilgan holda, o’qituvchi his-tuyg’ularini, irodasini, xarakterning shaxsiy 
namoyonliklarini va boshqalarni tuzatadi. 
5. Madaniyat nutqlar aloqa madaniyati bilan bog’liq. Boshlang’ich sinf 
o’qituvchilarining ifodali nutq qobiliyatlari. 
Madaniyatning ko’plab ta’riflari orasida ushbu tizimli ijtimoiy hodisani 
odamlar tomonidan yaratilgan qadriyatlar jamg’armasi sifatida ham, dunyoni 
ijodiy o’zlashtirish, shaxsning, ijtimoiy guruhning muhim kuchlarini anglab 
yetishning yo’li sifatida talqin qiladiganlar eng muvaffaqiyatli hisoblanadi. 
Shunday qilib, madaniyat ma’naviyatning markazidir, yaratilish energiyasi, 
hayotning turli sohalarida erishilgan yutuqlarning eng yuqori mezoni hisoblanadi.