Buxoro davlat universiteti texnologik va professional

Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. SH.Mirziyoyev “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt 
taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi.” Toshkent ,2018 yil ,59-60 b. 
2. Begimqulov U.Sh. Pedagogik ta’limda zamonaviy axborot texnologiyalarini 
joriy etishining ilmiy-nazariy asoslari. -T.: Fan, 2007. – 105 b. 
3. Ishmuhamedov R., Abduqodirov A., Pardaev A. Ta’limda innovatsion 
texnologiyalar (ta’lim muassasalari pedagog-o‘qituvchilari uchun amaliy 
tavsiyalar). – T.: Iste’dod, 2008. -180 b. 
4. Yo‘ldoshev J.G‘, Usmonov S.A. Pedagogik texnologiya asoslari (Xalq ta’limi 
xodimlari uchun qo‘ll.). – T.: O‘qituvchi, 2004. - 101 b. 
5. Sharipov Sh., Muslimov N.A., Ismoilova M. Kasbiy ta’lim pedagogikasi. 
Metodik qo‘llanma. – T.: TDPU, 2005. - 58 b. 

---

197 
MAKTAB O'QUVCHILARINING IJODIY QOBILIYATLARINI 
RIVOJLANTIRISH 
J.A.Xamidov 
CHDPI “Texnologik ta’lim” kafedrasi katta о‘qituvchisi
Biz ilmiy-texnika ривожланган davrida yashayapmiz. Bu esa xar bir kasb 
egasining fikrlash harakatchanligini, katta va kichik muammolarni hal qilishda 
ijodiy yondoshishni talab qiladi. Ijodiy aqli bor odamga nafaqat o'z kasbini 
o'zgartirish, balki har qanday ishda ijodiy "zavq" topish, har qanday ish bilan band 
bo'lish va yuqori mehnat unumdorligiga erishish osonroqdir. Ayni paytda yosh 
avlodni jamiyatning barcha jabhalarida ijodiy faoliyatga tayyorlashga katta e'tibor 
qaratilmoqda. Asosiy maqsad insoniyatning global muammolaridan xabardor, 
ularni hal qilishda ishtirok etishga tayyor, faol, ijodkor shaxsni tarbiyalashga 
qaratilgandek tuyuladi. Boshqacha qilib aytganda, muammoli vaziyatdan chiqish 
yo'lini topa oladigan, nostandart qarorlar qabul qiladigan, ijodiy fikrlashga qodir 
odamlar kerak. Shu munosabat bilan mamlakatimizning faol, tashabbuskor, ijodiy 
fikrlaydigan fuqarolarini tarbiyalashda maktablarning o'rni tobora ortib bormoqda. 
Ijodkorlikni rivojlantirish o'quv jarayonida o'quvchilarni rag'batlantirish 
usullaridan biridir. Zamonaviy ta'lim strategiyasi barcha talabalarga istisnosiz 
o'zlarining qobiliyatlari va barcha ijodiy salohiyatlarini namoyon etishlariga imkon 
berishdir. O'quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish maktabga borishning 
barcha bosqichlarida muhim ahamiyatga ega, ammo boshlang'ich maktab yoshida 
ijodiy fikrlashni shakllantirish alohida ahamiyatga ega, chunki aynan boshlang'ich 
maktab yoshida o'quv va ongli ravishda boshqariladigan ijodiy faoliyatning 
asoslari qo'yiladi. Shu sababli, o'z vaqtida hal qilishni talab qiladigan boshlang'ich 
ta'limning dolzarb muammolaridan biri bu boshlang'ich maktab o'quvchilarining 
ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishdir. 
Boshlang'ich maktabda rivojlanayotgan ta'lim asosiy strategik yo'nalishga 
aylanadi, bu boshlang'ich maktab o'quvchisi shaxsini shakllantirishga, uning 
individual qobiliyatlarini ochib berishga imkon beradi. Ta'lim jarayonini 
takomillashtirish manbalaridan biri bu rivojlanayotgan ta'lim nuqtai nazaridan 
biroz o'zgartirish va takomillashtirishga muhtoj bo'lgan mavjud usul va 
vositalardan foydalanishga yangicha yondoshishdir.
Boshlang'ich maktabda aqliy faoliyat usullari yotadi, aqliy harakatlar 
shakllanadi, shuning uchun boshlang'ich maktab yoshida ijodiy fikrlashni 
rivojlantirish juda muhimdir. Boshlang'ich maktabda o'quv jarayonining 
yangilanishi ta'limni rivojlantirish nazariyasi va amaliyotida olib boriladigan 
izlanishlarga asoslanadi.
Rivojlantiruvchi ta'lim samaradorligi, avvalambor, maktab o'quvchilarining 
ta'lim faoliyatini kuchaytirish orqali amalga oshiriladi. Talaba o'qituvchining yangi 
bilimlarni tayyor shaklda tushuntirishini passiv ravishda qabul qilmasligi, balki 
amalga oshiriladigan mustaqil ishlarda ushbu bilimlarni egallashi va tushunishi 
kerak. Shu tarzda olingan bilimlar mexanik yodlashdan ko'ra bir necha marta 
yaxshiroq eslanadi va o'zlashtiriladi. Aynan boshlang'ich maktab yoshida 

---

198 
faoliyatning psixologik asoslari yotadi. Tasavvur va fantaziya, ijodiy fikrlash 
rivojlanadi, qiziquvchanlik tarbiyalanadi, hodisalarni kuzatish va tahlil qilish, 
taqqoslash, faktlarni umumlashtirish, xulosa chiqarish, faoliyatni, faoliyatni va 
tashabbusni amaliy baholash qobiliyati shakllanadi. Qiziqishlar, mayllar shakllana 
boshlaydi, ijodkorlik asosida ehtiyojlar shakllanadi. 
Kichik 
maktab 
o'quvchilarida 
ijodiy 
qobiliyatlarni 
muvaffaqiyatli 
shakllantirish o'qituvchi asosida faqat bolalar ijodining asosiy xususiyatlarini 
hisobga olgan holda va ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirishda markaziy vazifalarni 
hal qilishda mumkin. Ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish ijro mahorati va 
ko'nikmalarini shakllantirish bilan ajralmas.
O'quvchilarning qobiliyatlari va qobiliyatlari qanchalik ko'p qirrali va 
mukammal bo'lsa, ularning tasavvurlari qanchalik boy bo'lsa, ularning g'oyalari 
qanchalik haqiqat bo'lsa, bolalar shunchalik murakkab vazifalarni bajaradilar. 
Ijodkorlik - bu har xil darajalarda va miqyosda yangi narsalarni yaratishdir. 
Ijodkorlik nafaqat ijtimoiy ahamiyatga ega bo'lgan kashfiyotlarni, balki inson o'zi 
uchun qilgan kashfiyotlarini ham xarakterlaydi. Ijodkorlik elementlari bolalarda 
o'yin, ish, ta'lim faoliyatida namoyon bo'ladi, bu erda faoliyat, fikr mustaqilligi, 
tashabbuskorlik, hukmlarning o'ziga xosligi, ijodiy tasavvurning namoyon bo'lishi 
mavjud. 
Ijodiy qobiliyatlarni muvaffaqiyatli rivojlantirish faqatgina ularning 
shakllanishiga yordam beradigan muayyan sharoitlar yaratilganda mumkin. 
Psixologik va pedagogik adabiyotlarda quyidagi shartlar asosida amalga oshirilish 
yo‘llari ko‘rsatib o‘tilgan:
1. Boshlang'ich sinf o'quvchisining darsdagi rolini o'zgartirish, unga ko'ra u 
bilimning faol, o'z qiziqishlari va ehtiyojlarini qondirish va o'z imkoniyatlarini 
ro'yobga chiqarish imkoniyatiga ega bo'lishi kerak. 
2. Qobiliyatlarni rivojlantirish uchun qulay psixologik muhitni yaratish:
3. O'qish uchun ichki motivatsiyani yaratish. 
Boshlang'ich sinf o'quvchilarining ijodiy qobiliyatlarini shakllantirish va 
rivojlantirish bo'yicha ishlar har bir darsda va dars soatlaridan so'ng, turli xil 
texnikalardan foydalangan holda amalga oshirilishi kerak. Zamonaviy maktabning 
boshlang'ich sinflarida o'quvchilarning bilim faoliyati, ularning hissiy sohasiga faol 
ta'sir ko'rsatadigan samarali usullardan biri bu ijodiy o'yin. Bu maktab 
o'quvchilarida hissiy kayfiyatni yaratishga hissa qo'shadi, amalga oshirilayotgan 
tadbirlarga ijobiy munosabatni uyg'otadi, umumiy ko'rsatkichlarni yaxshilaydi, 
bitta materialni bir xillik va zerikishsiz ko'p marotaba takrorlash va uning doimiy 
assimilyatsiyasiga erishish imkonini beradi. 
Bolalar mantiqni rivojlantirish uchun vazifalarni yaxshi ko'radilar. 
Muammoga qiziqish asosida hal qilish, to'g'ri javobni topish jarayoni fikrning faol 
ishisiz mumkin emas. Ushbu mashqlar davomida talabalar asta-sekin echimlarni 
izlash qobiliyatini asta-sekin o'zlashtiradilar. Bunday vazifalar aqliy faoliyatni, 
tashabbuskorlikni, o'quv vazifasiga ijodiy munosabatni rivojlantiradi, o'qishga, 
matematikaga bo'lgan qiziqishning uchqunini saqlab qolishga yordam beradi. 

---

199 
Darslik matnini ijodiy hikoya qilish va oddiy nusxalash o'rtasida quyidagi 
farqlarni ajratish mumkin: 
а. ijodiy hikoya atrofdagi olamning ma'lum bir hodisasi yoki ob'ekti 
to'g'risida talabaning o'z shaxsiy fikrini uzatishni o'z ichiga oladi; 
b. ijodiy hikoyaning mazmuni sinfda o'rganilgan materialdan tashqarida, 
talaba o'zi mustaqil faoliyatda olgan bilimlarini hikoyada ishlatadi; 
v. ijodiy hikoya mavzusi ko'pincha muammoni "yashiradi", hikoyachidan 
o'ylash, tuzish, taxmin qilish, ijodiy mulohaza qilishni talab qiladi. 
Xulosa qilib aytganda bilim va tajribani to'plash faqat ijodiy tasavvurni 
rivojlantirish uchun zaruriy shartdir. Agar odam uni qanday boshqarishni bilmasa, 
kerakli narsani tanlashni bilmasa, har qanday bilim foydasiz yuk bo'lishi mumkin, 
bu esa muammoni ijodiy hal qilishga olib keladi va buning uchun bunday 
qarorlarning amaliyoti, to'plangan ma'lumotlardan o'z faoliyatida foydalanish 
qobiliyati talab etiladi. O'z ishiga qiziqqan mulohazali, ijodiy fikrlaydigan odamni 
tarbiyalash maktab oldida turgan asosiy vazifalardan biridir. Ilm-fan asoslarini 
o'zlashtirgandan keyingina talabani ijod bilan tanishtirishni boshlash xato bo'ladi. 
O'rganayotgan bola o'zi uchun ma'lum darajada va ma'lum tushunchalar dunyosida 
yaratishi, xayol qilishi kerak.