Chirchiq – 2019 O‘quv fani o‘qitilishi bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalar

Moddiy madaniyat yodgorliklari. Er. avv. III-I ming yilliklarga oid moddiy madaniyat yodgorliklari Mesopotamiyaning qadimgi Eredu, Uruk, Lagash, Larsa, Nippur, Eshnunna, Mari, Ashshur, Nineviya va Bobil kabi shaharlarining xarobalarini arxeologik o`rganish natijasida ma’lum. Shaharlardan zinapoyasimon minora, saroylar, ulkan ibodatxonalar, turar joylar, xo`jalik inshootlari, san’at asarlari va uy anjomlari topilgan. Mesopotamiyaning er. avv. III-II ming yilliklarga oid silindrsimon stealit, lazurit, serdolikdan yasalgan muhrlari Misr, Baxrayn va Hindistondan ko`plab topilgan.
Xo`jalik hujjatlari. Mesopotamiya tarixiga oid eng qadimgi hujjatlar (er. avv. III ming yillik boshlari) Uruk va Jamdat-Nasrdan topilgan mingga yaqin loy taxtachalardir. Ular piktografik belgilar bilan yozilib, hali oxirigacha o`qilmagan. Lagashdan er. avv. III ming yillikka oid xo`jalik hujjatlari topilgan. Ayniqsa, er. avv. II ming yillikka oid ko`pgina xo`jalik hujjatlari mavjud. Ular davlat arxivlari, ibodatxona va xususiy arxivlarda saqlanib qolgan. Hozirgi Turkiya hududidagi Kultepadan er. avv. II ming yillikka oid osur va amoriy savdogarlariga tegishli qarz, tilxat va sud qarorlari aks etgan 10.000 loy taxtachalardan iborat arxiv; er. avv. II ming yillikka oid qadimgi Arrapxadan topilgan 4000 loy taxtacha; er. avv. XII-XI asrlarga oid Ashshur shahri arxivi, er. avv. I ming yillika oid Nippur, Bobil, Borsippa, Ur va Uruk shaharlari kesishgan joylardan topilgan arxivlar qadimgi Mesopotamiya xo`jalik hayoti to`g`risida muhim ma`lumot beradi. Ayniqsa, Nippurdagi savdo-tadbirkorlik bilan shug`ullangan «Murashu uyi»dan topilgan er. avv. V asrga oid 700 hujjat diqqatga sazovordir.
G’arb olimlarining ta’kidlashlarichaDunyodagi ilk shaharlashgan markazlardan biri qadimiy Uruk shahri bo‘lgan. Janubiy Mesopatamiyada Yefreyt daryosi irmogìda joylashgan edi, milodda avvalgi so`nggi to`rt mingyillikkacha 10 000 dan ortiq insonlarga boshpana bo`lgan va ko`plab ijtimoiy infratuzilmalar va ibodatxonalar bilan maqtana olar edi. Bir ibodatxona miloddan avvalgi 3000-yilgacha saqlanib qolgan edi; ustidan ohak suvalgan paxsa devorlardan iborat bo`lib, tekislik ustida qad rostlagandi. Boshqa bir muqaddas qadamjoda, ma`muriy binolar va ibodatxonalar puxta ishlab chiqligan ustunlar bilan bezatilgandi. Rangdor toshli konuslar puxta geometrik o`lchovlar asosida yaratilib, binolar ustini o`rab turardi, bu esa Uruk shahrini qirol Gilgameshga bagìshlangan dostondagi “Nur taratuvchi shahar”ga qiyoslardi.
Huquqiy hujjatlar. Bizgacha Mesopotamiya tarixiga tegishli ko`plab huquqiy hujjatlar yetib kelgan. Ulardan eng qadimgisi podsho SHulgi qonunlari (er. avv. III ming yillikning oxiri); er. avv. XX asrga oid Eshnunna qonunlari, undan kirish va 59 modda saqlanib qolgan; er. avv. II ming yillik boshlariga tegishli Larsa va Issin qonunlari parchalari; Lipit-Ishtar nomli hukmdor qonunlarining kirish, xulosaning bir qismi va 40 ga yaqin qonun moddalari bizgacha yetib kelgan.
Eng katta qonunlar to`plami 247 modda, asosiy qism, xulosadan iborat Xammurapi qonunlaridir. Er. avv. II ming yillik o`rtalariga oid O`rta Osuriya qonunlari, Yangi Bobil podsholigiga oid 20 ga yaqin qonun moddalari bizgacha yetib kelgan.