Chirchiq davlat pedagogika universiteti gumanitar fanlar fakulteti

Ishq va hayot talqinidagi poetik mahorati.
Hijron tariflangan g’azallarida esa hazaj bahridan foydalangan:
Xazontek ayladi baxtim, bu yil fasli bahorimni,
Ki hijrong’a mubaddal qildi nogah, vasli yorimni
Ushbu g’azal hazaji musammani solim vaznida bitilgan. Bu vazinda chuqur
lirik kechinmalar hamda falsafiy-marifiy qarashlar ifodasi bo’lgan ko’plab ajoyib
g’azallar yaratilgan.
,,Ul sanamkim ”, ,,Jamoling vasfini ”, ,,Sensiz bu jahon ”, ,,Seni men
ongladim”, ,,Mengiz yo ravzayi rizvonmudur”, ,,Labing qonim to’karga”, ,,Sipehri
husn ichinda”, ,,Ey, begim”, ,,Ko’ngilni olgali...”, ,,Qon bo’ldi ko’ngul”, ,,Netti,ne
bo’ldi”.

---

36
Atoyi g’azallarining tahlili
Atoyi - lirik shoir. U o’z she’rlarida nozik xayol, sinchkov nigoh, baland did
egasi ekanligini namoyish etadi. Go’zal esda qoladigan o’xshatishlar, kutilmagan
mubolag’ali tasvirlar yaratadi. Bir g’azalida go’zal yor oshiqning yuziga oyoq bosar
ekan, oyog’i og’riydi ,,yuzing buncha bo’yradek dag’al bo’lmasa” deb
nozlanadi. ,,Bo’yra “ qamishdan solchaga o’xshatib to’qiladigan bir ashyo. U gilam
tagidan to’shaladi, tom ustiga yopiladi. Yorning oyog’i shu qadar nozik va go’zalki,
uning oldiga oshiqning yuzi bo’yraga o’xshaydi. Ikkinchi bir misraga esa , yorini
sog’ingan oshiqning ko’zidan yosh emas , daryo oqayotgani , u kipriklaridan sol
yasab, shu daryoda suzayotgani manzarasi chiziladi. Shoir yorini ulug’lovchi
fidoyilikni ko’rsatuvchi betaktot satrlar bitadi. Masalan, ,,Begim” radifli she’rida u
kipriklarini supurgi, yuzini xokandoz qilishga tayyor, yor xizmatiga olinsa bo’lgani.
Hatto yor u yoqda tursin , uning farroshiga- ,,qul”likka qabul qilinsa ham o’zini
baxtli hisoblaydi.Atoyi yorni mana shunday yuksaklikka ko’taradi.
Ul sanamkim suv yoqasinda paritek o’lturur.
G’oyati nozikligindin suv bila yutsa bo’lur,-
baytida nozik nihol qizni tasvir etilayotganiga shubha yo’q.She’rda mashuqaga
shu qadar nozik, shunchalar go’zal qiz sifatida tasvirlanadiki, go’yo uni bir qoshiq
suv bilan yutib yuborish mumkinday. Atoyi xalq iboralarini g’oyat yaxshi biladi va
undan unumli foydalana olgan. G’azalning matla’sida shu hol ham sezilib
turibdi.Shoir navbatdagi o’xshatishni keltiradi.Ma’shuqaning bog’ ichidagi ariq
bo’yiga kelishi go’yo jannat bog’idagi Kasar suvi yoniga hur-u parining kelishiga
o’xshaydi:
To magarkim salsabil obina javloni qila,
Keldi jannat ravzasidin obi Kavsar obi hur.

---

37
Qizning go’zalligi, tiniqligi, pokizaligi shunchalikki , u qo’lini suvga
yuvib tozalamaydi b, balki qo’lini yuvib suvni poklaydi:
Ul ilikkim suvdin oriqdur, yumas oni suvda,
Balki suvni pok bo’lsin deb iligi birla yur.
Oshiq suv yoqasida paridek o’tirgan tengsiz pariga qarab, hayrat
bilan ,,suv qizi” ya’ni suv parisining ,,Suv parisining goh-goh ko’zga ko’rinishiga
“ imon keltiradi.G’azal maqtasida shoir o’zining ibodati ham yor husnini ko’rishning
tavallosidan iboratligini bildiradi. Atoyining ushbu g’azaligacha yor ko’ngliga
g’ulg’ula solgan sanam timsoli bu qadar jonli, ta’sirchan va ilohiy yo’sinda
tasvirlanmagan edi