Çukurova üNİversitesi jeoloji MÜhendiSLİĞİ BÖLÜMÜ

Anahtar kelimeler: Yeraltısuyu modeli, kalibrasyon, Mersin, kıyı akiferi, sayısal 
model 
 
ABSTRACT 
 
A numerical model of the Mersin-Tarsus Aquifers was developed to test the conceptual 
hydrogeologic model of these aquifers and obtain a 
better
 understanding of the regional 
groundwater flow system. The U.S. Geological Survey modular three-dimensional 
finite- difference groundwater flow model MODFLOW was used for this simulation. 
These aquifers, the productive Coastal Aquifer and the less productive Hillside Aquifer, 
represent the groundwater system along the seacoast at Mersin and the adjacent hillside 
of the Taurus Mountains, respectively. The Coastal Aquifer is comprised of alluvial 
material, and the Hillside Aquifer is comprised mainly of sedimentary rocks. The 

 
 
7
Berdan and Karakuz rivers form the east and west boundaries of the model, 
respectively. The land-surface altitude increases from sea level to more than 600 m in 
the modeled area. The groundwater flow system was simulated using four layers in 
MODFLOW. Layers one, two, and three were used to represent both the Hillside and 
Coastal aquifers, and layer four was used to represent only the Hillside Aquifer.  Layer 
one was modeled as an unconfined layer, and the other layers were modeled as 
confined-unconfined layers. The finite-difference grid used for the groundwater flow 
model was uniformly comprised of 500-m square cells with 120 columns and 80 rows. 
The modeled area totals 784.5 km
2
, with 3,138 active cells in each layer. A 
geostatistical methodology was utilized to estimate the distribution of hydraulic 
properties based on lithologic descriptions obtained from 194 well logs from the 
modeled area. The model, which is run as a steady-state simulation, represents average 
hydraulic heads and groundwater flow conditions for the period 2000-2001. Reasonable 
calibration results were obtained between simulated heads and heads measured in 111 
observation wells in the modeled area. The histogram of simulated heads minus 
observed heads has a normal distribution with a standard deviation of 8.8 m and a mean 
error of 0.20 m, which indicates a small positive bias in the simulated heads.  
 
Keywords: Groundwater modeling, calibration, Mersin, coastal aquifers, numerical 
modeling 
 

 
 
8
Çanakkale-Çan Jeotermal Alanının Hidrojeolojik ve Hidrojeokimyasal 
İncelenmesi 
 
Hydrogeological and Hydrogeochemical Studies Of Çanakkale-Çan Geothermal Field 
 
Ozan DENİZ
1
, Gültekin TARCAN
1
 ve Alper BABA
2 
1
Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, 35160 Buca/İzmir 
2
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Çanakkale 
[e-mail]
; 
[e-mail]
;  
[e-mail]
  
 
ÖZ 
 
Çan  İlçesi, Çanakkale’nin doğusunda yer alır. Çan çevresindeki en yaşlı kayaçlar 
Oligosen yaşlı andezit, dasit, riyodasit, bazalt, tüf ve aglomeradan oluşan volkanitlerdir. 
Bunların üzerinde Neojen yaşlı sedimanter kayaçlar bulunur. Her iki birimi de 
Kuvaterner yaşlı alüvyon örter. Çan İlçe Merkezi’nden geçen Kocaçay’ın dere yatağı 
olası bir fay denetimindedir. Çan Kaplıcası’nda kullanılan termal sular bu hat üzerindeki 
sondajlar ile alınmaktadır. Termal sular kullanım sonrasında  şehir kanalizasyonuna 
bırakılmaktadır. Kaplıca suyunun ortalama sıcaklığı 43,8
°C, elektriksel iletkenliği 3276 
μS/cm ve pH’ı 6,9’dur. Bölgede yeraltı suları yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu sular 
alüvyon ve volkanik birimlerden sondajlarla temin edilmektedir ve derinlikleri 20-
150m, debileri 1–30 L/s arasındadır. İlçenin, termik santralin ve fabrikaların su ihtiyacı 
bu sondajlardan karşılanmaktadır. Yeraltı sularının elektriksel iletkenlik değerleri 617–
2100 µS/cm arasında, pH değerleri 6,97–8,57 arasında değişmektedir. Çan 
Kaplıcası’ndan, bölgedeki soğuk yeraltı sularından ve Kocaçay Deresi’nden kimyasal 
analiz için su örnekleri alınmıştır. Uluslararası Hidrojeologlar Birliği (AIH) su fasiyesi 
sınıflamasına göre, bölgedeki sıcak sular Na-Ca-SO
4
’lı ve soğuk sular Ca-Mg-SO
4
’lı su 
sınıfında yeralır. Sıcak suların 
δ
18
O
  ve  δD izotop analizi sonuçları bu suların Dünya 
Meteorik Su Doğrusu (D=8
δ
18
O+10) üzerinde yer aldığını göstermektedir. Bu çalışma 
kapsamında Çan jeotermal alanı için kavramsal model oluşturulmuştur. Buna göre 
yüksek alanlara düşen yağmur suları volkanitlerin çatlaklarından derine doğru 
süzülmektedir. Kocaçay Deresi de alüvyonu beslemektedir. Bu şekilde yeraltına sızan 
yüzey suları derinlerde tektonik etkilerden dolayı oluşan yüksek jeotermal gradyan ile 
ısınarak, Çan merkezindeki fay hattından yukarı doğru çıkar.    
 
Anahtar kelimeler: Çanakkale, Çan, hidrojeoloji, hidrojeokimya, jeotermal, termal su 
 
ABSTRACT 
 
Çan district is located in the east of Çanakkale. Oligocene volcanics, which are made up 
of andesite, dasite, rhyodasite, basalt, tuff and agglomerate, are the oldest volcanics 
around Çan area. Neogene sedimentary rocks overlie these volcanic rocks. Both two 
formations are covered by Quaternary alluvium. The Kocaçay River, which is flown 
through the Çan city center, is controlled by a probable fault. Thermal waters in the Çan 
spa are provided by drilling wells in this tectonic line. The waste thermal waters are 
discharged to the city sewerage system after using. The values of the average 
temperature, electrical conductivity and pH of thermal waters from spa are 43,8
°C, 3276 
μS/cm and 6,9, respectively. Ground waters are commonly used in and around the 
region. The water requirement of the city center, factories and the thermal power plant 

 
 
9
are supplied from drilling wells. The waters are extracted from alluvium and volcanic 
rocks. Depths and yields of wells are between 20-150m and 1-30 L/s, respectively. 
Electrical conductivities and pH of the cold waters vary between 617-2100 µS/cm and 
6,97–8,57, respectively. Thermal waters, cold ground waters and Kocaçay River waters 
in the field were sampled for chemical analyses. According to water classification of the 
Association of International Hydrogeologists (AIH), thermal waters and cold waters 
have Na-Ca-SO
4 
and Ca-Mg-SO
4
 water types, respectively. Isotope analyses (
δ
18
O and 
δD) of thermal waters show that these waters lie on the World Meteoric Water Line 
(D=8
δ
18
O+10). The conceptual model was constructed in this study. Rain waters falling 
into the highland percolates to the deep parts of the volcanics. Also, Kocaçay River 
recharges to alluvium. The meteoric waters percolate to the ground and are heated at 
depth via high geothermal gradient due to tectonics and move to the surface through the 
fault line.  
 
Keywords: Çanakkale, Çan, hydrogeology, hydrogechemistry, geothermal, thermal 
water 
 

 
 
10
Barajsız Hidroelektrik: 12 Bin Yıllık Hasankeyf 
Hydroelectricity without dam: Ilısu Dam 
 
İlyas YILMAZER
1
, Özgür YILMAZER
2
, Yasemin LEVENTELİ
 3
, Evrim ULUADAM
2
 ve Özlem 
YILMAZER
2
 
1
 Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van; 
 
2
 YILMAZER Eğitim ve Müh., 8. Ca, 89. Sk., 9/8, 06460 A.Ovecler, Ankara; 
 
3
 Akdeniz Universitesi 
[e-mail]
  
 
ÖZ 
 
Hasankeyf ve çevresi, yukarı Mezopotamya uygarlığının aşağı ki en son halkasıdır. 
12000 senedir değişik medeniyetlere beşiklik etmiştir. Hasankeyf’i Yaşatma Girişimi 
Ilısu barajını engelleyemezse, birinci derece koruma alanı olan bu uluslararası miras 
sonsuza dek katledilmiş olacaktır. Yazarlar da bu sivil toplum kuruluşunun üyeleridir. 
 
Dicle ve Fırat gibi ana nehirlerin yataklarında ve vadi yamaç eteklerinde biriken zengin 
topraklar 1960’lı  yılların sonundan bu yana barajlarla sonsuza dek yok edildi. Ana 
akarsu havzalarında verimli toprağın yanı  sıra iklimin uygunluğu ve suyun varlığı; 
binlerce yıldır, çeşitli sebze ve meyveler ile yöreye özgü hayvan topluluklarının 
yetişmesine yadsınılamaz olanak sağlamıştır. Bu toprakları yok eden barajların faydalı 
ömrü birkaç on yılla sınırlıdır. Daha sonra ne enerji ve ne de sulanacak toprak kalır. 
Ancak,  baraj alanı, küresel ısınmada CO
2
’ten 21 kez daha etkili olan CH
4
’ü üretmeyi 
sürdürür.  
 
(a)
 
maliyette %90 düşüş, 
(b)
 
iki katından daha fazla enerji, 
(c)
 
12 kat daha fazla sulanabilir alan, 
(d)
 
kamulaştırmada %90 düşüş,  
(e)
 
baraj çevresinde yaşam bulan su ve nemli ortam bakteri - virüs hastalıklarında artma 
olmayacak, 
(f)
 
doğal anıtların etkin bir şekilde korunması ve 
(g)
 
tarihi ve kültürel mirasların geliştirilerek korunması gelir. 
 
Anahtar sözcükler: Hasankeyf; Baraj; Enerji; Sulama; Toriçelli. 
 
ABSTRACT 
 
The region of Hasankeyf in the Tigris basin, as magnificent cradle, served various 
civilizations for about 12,000 years. It is an outstanding down loop of the Northern 
Mesopotamia. The international heritages of Hasankeyf are about to be destroyed 
forever by the Ilısu dam project if “the Initiative to keep the Hasankeyf Alive” could not 
prevent assault via a dam. The authors are members of this civil society organization.     
 
All the very fertile soils formed by the main rivers such as Tigris and Euphrates invaded 
by dams forever since the late 1960s. Alluvial soils at the flood bank of the relevant 
streams and fertile soil (colluviums) accumulated along the mountain toes together with 
moderate climate and the potable water enhanced farmers to grow various tasty 

 
 
11
vegetables and fruits for millenniums. Furthermore, the region was so rich in endemic 
fauna and flora. There are no more such lands and environments. Useful life of a dam is 
limited. It might be a few decades. Then, there will be no energy and no irrigation. 
Additionally, it continues to emit methane (CH
4
) which is 21 times more disastrous than 
CO
2
 in regards with global warming processes.  
 
The proposed project TIDE, which is the abbreviation of Terracing – Torricelli – 
Turbine – Irrigation – Dyke – Energy, has superiorities from standpoint of timing, 
environment, safety-security, and cost (TESC). Some of them are; 
  
(a)
 
90% reduction in cost, 
(b)
 
Twice more energy, 
(c)
 
Twelve times more farm land to be irrigated, 
(d)
 
99% reduction in land acquisition,  
(e)
 
increase in waterborne diseases due to high moisture content in the region of a dam 
will not be encountered 
(f)
 
Easy and effective protection and conservation of the natural monuments, and 
(g)
 
Effective preservation of the historical and cultural heritages forever. 
 
Keywords: Hasankeyf; Dam; Energy; Irrigation; Catastrophe. 
 

 
 
12
Mühendislik Projelerinde Ulusal Servet Kavramı: Munzur – Uzunçayır Barajı 
 
Concept Of Natianal Resource In Engineering Projects: Munzur Uzunçayır Dam 
 
İlyas YILMAZER
1
, Servet ARMAÇ
1
, Özgür YILMAZER
2
,
 
Ali ÖZVAN
1
 ve Özlem YILMAZER
2
 
1
 Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van;  
2
 YILMAZER Eğitim ve Müh., 8. Ca, 89. Sk., 9/8, 06460 A.Ovecler, Ankara 
[e-mail]
  
 
ÖZ 
Mühendislik ekonomisi, özellikle mühendislik projelerinde, göz önünde tutulması 
gereken en önemli ölçüttür. Bu bağlamda, Mühendislik ekonomi dersi tüm 
mühendisliklerde zorunlu bir derstir. Ancak, Türkiye’deki jeoloji mühendisliği 
bölümlerinde, iki üniversite dışında, okutulmamaktadır. Mühendislik ekonomisi 
değerlendirmeleri projenin faydalı ömrü sonuna göre yapılır. Keban barajı için 
öngörülen faydalı ömür, 526 yıl olmasına karşın; 20 yılda sona ermiştir. Ayrıca, 
gelirinin iki katı yapımına ve bakımına harcanmıştır.  
Bu güncel örnek göz önünde tutularak, faydalı ömrü 40 yıl olan bir baraj projesinde; 
tüm gelir ve giderler; piyasa koşullarına göre 40 yıl sonrası kazanacağı değerler 
üzerinden karşılaştırılır. Bu değerlendirmede göz önünde tutulacak ölçütler aynı 
olduğundan, ölçütlerdeki küçük sapmalar sonucu fazla etkilemeyecektir. Sağlıklı bir 
değerlendirme için proje; Maliyet, Emniyet, Zaman ve Estetik-çevre (MEZE) açısından 
da değerlendirilip sonuçlar yaklaşık da olsa rakama dönüştürülmelidir. Bu değerler de 
projenin faydalı ömrü sonuna göre değer artışına sokulur. Bu bağlamda, 1994’ten beri 
yapımı sürdürülen Uzunçayır barajı değerlendirmeye sokulduğunda; geliri giderinin 
dörtte birinden az olduğu görülmektedir. Bu örnekte olduğu gibi; zararına yapılan iş, bir 
mühendislik projesi olamaz. 
Anahtar sözcükler: Munzur, Ekonomi, Boru hattı, Yeraltı barajı, Evsel su temini. 
 
ABSTRACT 
 
The engineering economy is the first criterion that has to be taken into account in 
engineering projects. In this connection, the course “engineering economy” is a must 
course in all engineering departments. However, it is not given in geological 
engineering departments of Turkey, except two. Engineering economical assessment is 
conducted in regards with the end of the economic life of a project. The foreseen useful 
life of the Keban Dam was 526 years. However, it turned to 20 years. Furthermore, 
twice more was spent for construction and maintenance by now.  
With respect to this recent case study; the income and outcome of a dam project with an 
economic life of 40 years, is compared according to the values gained till the end of the 
period of 40 years. In this evaluation the base criteria will be the same. Hence, the result 
does not change considerably. To reach a sound and reliable comparison, it is 
recommended to assess the project in terms of timing, environment, safety, and cost 
(TESC) and express the results in approximate figures. Those values will be changed 
with respect to the end of the economic life of the project. When the Uzunçayır dam, 
being constructed since 1994, is assessed in this sense; the income of the dam, is less 
than one fourth of the investment cost. Hence, one can easily reach a conclusion that 
such works can not be an engineering project. 
Keywords: Munzur, Economy, Pipeline, Subsurface Dam, Domestic water supply. 

 
 
13
Sart Çamur Kaplıcası (Salihli - Manisa) ve Çevresinin Hidrojeolojisi ve 
Hidrojeokimyası 
 
Hydrogeology and Hydrogeohemistry Of  Sart Çamur Spa and Surroundings, Salihli, Manisa 
 
Tuğbanur ÖZEN veGültekin TARCAN 
Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü,  
Tınaztepe Yerleşkesi, 35160 Buca-İzmir 
[e-mail]
; 
[e-mail]
  
 
ÖZ 
 
Sart Çamur Kaplıcası Gediz Grabeni’nin güneyinde Salihli İlçesi’nin batısında yer 
almaktadır. Alanın temelini gnays, mikaşist, fillit, kuvars şist, mermerlerden yapılı 
Menderes Masifi metamorfik kayaları oluşturur. Acıdere, Göbekli ve Asartepe 
formasyonları olarak adlandırılan Neojen tortul birimleri bölgede farklı fasiyeslerden 
oluşur ve Menderes Masifi metamorfiklerini düşük açılı normal fay ile örter. 
Pekleşmemiş  kırıntılı tortullardan oluşan Kuvaterner yaşlı alüvyon bölgedeki en geç 
birimdir.  
 
İnceleme alanın içerisindeki Menderes Masifi’ne ait karbonatlı kayaçlar karstik ve çok 
çatlaklı olmalarından dolayı geçirimliliği yüksek olup, sıcak ve soğuk su kaynakları için 
akifer oluştururlar. Bazı yerlerde Menderes Masifi metamorfiklerine ait gnays ve 
kuvars-mikaşistler de jeotermal sistemlerin akiferi olma özelliği gösterirler. Bölgede 
geniş bir yayılım sunan alüvyon soğuk sular için akifer özelliğinde olması açısından 
önemlidir. Sıcak akışkanın taşınımı fay ve kırık hatları ile sağlanmaktadır. Sıcak suların 
beslenmesi yeraltı suyu akım yönüne uygun olarak güneydeki yükseltilerde bulunan 
Menderes Masifi metamorfiklerinin şist ve mermerlerindendir. Sart-Çamur jeotermal 
alanındaki sıcak sular, 44°C kaynak çıkış sıcaklığı ile yaklaşık 5 L/s debiye sahiptir ve 
balneolojik amaçlar için kullanılmaktadır. Kaplıcanın güneyindeki düzlükte yer alan 
Caferbey jeotermal alanında açılan derin kuyuda (1189.10m) maksimum sıcaklık 155°C 
olarak ölçülmüştür. Yaklaşık 2 L/s olarak elde edilen düşük debi nedeniyle açılan 
kuyudan üretim yapmak ekonomik olarak mümkün olmamıştır.  
 
Çevresel izotop analizi sonuçları  sıcak suların meteorik kökenli ve genel olarak derin 
dolaşımlı ve yüksek sıcaklıkta su-kayaç etkileşimine sahip olduklarını göstermektedir.  
İnceleme alanı içerisindeki suların Uluslararası Hidrojeologlar Birliği’ne (AIH) göre 
sınıflanmasında Sart Çamur Kaplıcası ve Caferbey sıcak suları sırasıyla Na-Ca-HCO
3 
ve 
Na-HCO
3
 su tipini göstermektedirler. Bölgedeki soğuk sular ise sıcak sulardan farklı 
fasiyes özelliklerine sahip olup, Na
+2
, Ca
+2
, HCO
3
¯ ve SO
4
–2
 iyonlarının egemen olduğu 
sulardır. Sıcak suların çeşitli kimyasal jeotermometrelere göre hesaplanan akifer 
sıcaklıkları 80°C ile 180ºC arasında değişmektedir. Jeotermometre sonuçları özellikle 
Caferbey jeotermal alanının jeotermal enerji açısından önemini göstermektedir. 
İnceleme alanındaki tüm sıcak sular, karbonat minerallerini (kalsit, aragonit ve dolomit) 
çökeltici özelliktedir. Bu nedenle, jeotermal suların kullanımı  sırasında kuyularda ve 
iletim hatlarında kabuklaşma problemleriyle karşılaşılacağı tahmin edilmektedir.  
 
Anahtar Kelimeler: Sart Çamur, Caferbey, Salihli, hidrojeoloji, hidrojeokimya 
 

 
 
14
ABSTRACT 
 
Sart Çamur Spa and surrounding area are located in southern rims of Gediz Graben and 
in western Salihli Town. The basement of the study area consists of Menderes Massif 
rocks that are made up of metamorphics such as gneiss, mica schists, phyllites, quartz 
schists, and marbles. Neogene sedimentary units occur in different facies in this area 
and are called as Acıdere, Göbekli and Asartepe formations. These units overlie the 
Menderes Massif rocks with a low-angle normal fault. The Quaternary alluvium, which 
is made up of unconsolidated granular sediments, is the youngest unit in the region. 
The permeability within the Menderes Massif rocks is highly variable. The carbonates 
of the Menderes Massif rocks are highly fractured and karstified and act as an aquifer 
for both cold ground waters and thermomineral waters. Gneiss and quartz-schist units of 
the Menderes Massif act as the aquifers of geothermal systems in some location. Schists 
and phyllites have relatively low permeability. The Neogene terrestrial sediments, 
which are made up of alluvial fan deposits including poorly cemented clayey levels, 
have very low permeability as a whole and may locally act as cap rocks for the 
geothermal systems. Alluvium that extends wide in the region is the most important unit 
for cold ground water aquifer. Transports of thermal fluids are via faults and fractured 
zones
. 
 
The thermal waters in Sart Çamur geothermal field, thermal waters having 44°C 
temperature and 5 L/s discharge and are now used for bathing and balneological 
purposes. At Caferbey, the maximum downhole (1189.10m) temperature was found to 
be 155°C. Owing to the low discharge rate approximately 2 L/s, economic fluids 
production was not possible from this well. Results of environmental isotope and 
chemical analysis show that thermal waters are of meteoric origin and generally have 
water-rock interactions under high temperature conditions. According to International 
Association of Hydrogeologists (AIH) chemical classifications, waters in the study area 
reflect the water types of Na-Ca-HCO
3 
and Na-HCO
3 
in Sart Çamur and Caferbey, 
respectively. Cold waters are mainly dominated by the HCO3¯ and SO4¯ ions, with 
Na+2, Ca+2 and Mg+2 cations. Calculated reservoir temperatures according to different 
geothermometers vary between 80
o
C to 180ºC. These results are showed especially 
importance of Caferbey geothermal field in terms of geothermal energy. All the thermal 
waters in the study area are oversaturated with respect to carbonate minerals (calcite, 
aragonite and dolomite). These are estimated to cause scaling problems in production 
wells and transmission lines during the use of thermal waters.  
 
Keywords: Sart Çamur, Caferbey, Salihli, hydrogeology, hydrogeochemistry 
 

 
 
15
Akdeniz İkliminde Akifer Termal Enerji Depolaması ile Seralarda Isıtma-
Soğutma Potansiyelinin Belirlenmesi 
 
Determination of the Potential on Cooling and Heating of a Greenhouse with Aquifer Thermal 
Energy Storage in Mediterranean Climate
 
 
Bekir TURGUT, Halime PAKSOY, Şazye BOZDAĞ, Hunay EVLİYA,  Kazım ABAK, H. Yildiz 
DASGAN 
Çukurova Universitesi 01130 Balcalı Adana-Türkiye 
[e-mail]
, 
[e-mail]
, 
[e-mail]
, 
[e-mail]
, 
[e-mail]
, 
[e-mail]