D lutfullayeva, R. Davlatova, M. Saparniyazova

«■4L 3-amaliy ish. Jadvalni toidiring. Jadvaldagi qaydlaringiz 
asosida kirish qurilmalar haqidagi bilimlaringizni umumlashtiring.
№
Kirish so‘z vazifasida 
qo‘llana oladigan 
so'zlar
Kirish birikma vazifasida 
qo‘llana oladigan shtamp 
qurilmalar
Kirish gap vazifasida 
qo‘liana oladigan shtamp 
qurilmalar
212

---

4-amaliy ish.
1. Nuqtalar o‘rniga berilgan kirish qurilmalardan mosini va zarur 
o‘rinlarga tinish belgilarini qo‘yib ko‘chiring.
2. Ushbu topshiriq asosida “Kirish qurilmalarda tinish belgilarining 
qo‘llanishi” masalasiga munosabat bildiring.
1. 
... Muhtaramoy bir kuni kir yuvayotgan ekan. 2. ... xotinning 
sonini to'rtga yetkazibsiz. 3. ... hech qanday m a’lumotga ega emasman.
4. ... bunday dabdabali marosimlami rag'batlantirishga urinadilar. 5. ... 
qudalarimiz ham, kelinimiz ham buni to ‘g ‘ri tushundilar. 6. ... Nasibjon 
hozir katta joyda ishlaydi. 1. ... jannat bog'lari o'tmishda qolib 
ketdimikin?
Kirish qurilmalar: 
uning та ’lumoticha, 
eshitishimcha, 
ajab, 
achinarlisi, aytishlaricha, shukrki, afsus.
5-amaliy ish. “Bu meniki!” grammatik o‘yini asosida 
“Uslubiy betaraf kirish qurilmalar” va “Uslubiy xoslangan kirish 
qurilmalar” guruhiga bo‘lining. Quyida berilgan kirish qurilmalar ichidan 
o‘zingizga tegishlisini ajratib oling.
Xabar qilishlaricha, shaksiz, fikri ojizimcha, shubhasiz, albatta, 
shukrki, ulaming ta ’kidlashicha, ehtimol, awalambor, darhaqiqat, bayon 
qilinishicha, m a’lumki, uning flkricha, shekilli, e ’tirof etishlaricha, 
modomiki, darvoqe, aksincha, tavba, ajabki, qisqasi.
6-amaIiy ish. 
Ajratib ko‘rsatilgan 
so‘zlarga nisbatan izoh 
munosabatini hosil qiluvchi kiritmalami qoilab, gaplami namunada 
ko‘rsatilganidek ko‘chiring. Kiritmalaming kirish qurilmalardan farqi 
xususida ilmiy axborot yozing.
NAMUNA: Kelgan bola past bo‘yli ekan (o'tirganida novcha 
ко ‘ringan edi).
213

---

1-variant. 1. Aliyev shu xayoli bilan odamlar haqida noto‘g ‘ri 
о ‘ylayotganini bilsa 
ham, 
о ‘zini alam 
va jahldan 
tiyolmasdi 
(OMJmarbekov). 2. Kifoyatxon и bilan oltiyU umr qilibdi (A.Qahhor). 3. 
Zina maydonchasining paneli loyihadaligidan roppa-rosa bir qarich kalta 
bo‘lsa, qandoq montaj qilamiz ( 0 ‘.Hoshimov). 4, Bu qishloqning suvi 
toza, zamini unumli, havosi yoqimli, dehqonlarining qo‘li barakali ekan 
(G‘.G‘ulom).
2-variant. 1. Bu yerning xalqi sodda, dolvor kishilar (S.Ahmad).
2. Oqposhsho yerdan bir siqim tuproq oladi (T.Murod). 3. Qizi bir qadam 
berida to ‘xtadi (T.Malik). 4. Bir ju ft qaldirg'och inidan mo'ralab 
yuvoshgina “viyt-viyt” qiladi ( 0 ‘.Hoshimov).
3-variant. 1. 2. Singlisi boshqa yoqqa k o ‘chib ketgan bo(lsa-ya,
bular begona kishilar bo ‘lsa-ya! (S.Ahmad) 3. Navbatda turib ikki kilo 
limon oldim ( 0 ‘. HoShimov). 4. Usmon ota sizga qarata bir-ikki og'iz va’z 
aytishni lozim ко ‘rdilar (S.Ahmad).
7-amaIiy ish.
1. Kirish qurilmalaming quyidagi semantik turlariga mos misollar 
tuzing.
2. Tuzgan misollaringiz asosida kirish qurilmalaming semantik turlari 
haqida ilmiy xulosa yozing.
1. Fikming tartibi:
2. Achinish munosabati:
3. Tasdiq munosabati:
4. Gumon munosabati:
5. Fikming kimga qarashli ekanligi:
8-amaliy ish. Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun tuzilgan 
darslikda (A.Nurmonov, N.Mahmudov, A.Sobirov, Sh.Yusupova. Hozirgi
214

---

o‘zbek adabiy tili. -Toshkent, 2010, 3-k.) berilgan quyidagi mashqni 
bajaring.