Дала тажрибаларини ўтказиш услублари

= 4,5 бўлди.

тй 1,79
Шу усул билан ишловни яна давом эттириш иумкин. Лекин умумлаштирилган усулда бундан наф йўқ.

Маълумотларга умумлаиггирилган усул билан ишлов бериш

Тажриба учун ўртача курсаткичлар хатоси бирданига қисобланади Шунинг учун ўргача кўрсаткнчлар хатосининг фарқи тажриба хатоси бўлиб Қрлади
Демак,
т_._ = >я„ »= +т? = ±У2я|' •= ±т\Ц • ±1.41т

Ҳисобланган хато (бутун тажриба учун яхлит) тажрибанинг жуфтлаб, ўэаро қиесланадиган турли вариантлари фарқи ишончлилигини аниқлашда ишлатилади.
Шу мақсадда ҳар бир вариант учун унинг ўртача кўрсаткичи, вариант ўргача кўрсаткичидан ҳар бир вариант учун баъзи аниқланишларга оғиши топилади, оғишлар квадратга кўтарилади Ҳар бир вариант учун оғишлар квадратлари йиғиндкги аниқланиб, алоҳида аниқлашлар, улар ўртачасидан барча квадратлар оғишларининг умумий йиғиндиси ҳисобланади 1рУ)
Бу тажриба аниқлигини билднради. Бу ҳолда асосий оғиш

та тенг бўлади.

Бу формулаларнинг қулланилиши қуйидагиларга асосланган: эркин
даражалар сони кўрсаткичлар сонининг бирга камайтирилганига тенгдир (п-I) Вариантлар сони I, такрорланишларники эса п бўлса, I (п-/) эркин даражаларни оламиз ёки /(п-1|/„-<. (_п ниГУга алиаштириб, N1- / ни топамиз.
Ўртача арифметик кўрсаткичлар хатоси куйидаги формула бўйича аниқланади

.1ШЗ '1 »(" - 0

т •
Тажриба натижаларига умумлаштирилган усулда ишлов бсришда барча вариантлар учун ўртача кўрсаткичлар хатоси бир хил бўлади. Демак, тажриба хаггсги ёки ўртача кўрсаткичлар т_в фарқи 1,41 т га тснг.
Юқорида келтирилган икки вариант маълумотларига умумлаштирилган ишлов усулини қўллаймчз (23.1.3-жадвал).

2. 
   жадвал
   

Икки вариант ҳосили учун хатони жамлаб ҳисоблаш

Вариантлар	Такрорланиш	Отишлар	квадрати
тартиб рақами		V
1	1	25.00
	11	0.81
	III	5.29
	IV	2.56 ^	33.66
2	I	0.64
	II	0.49
	111	1 96
	IV	1.69	4,78

1(2У)=38,*4
Олинган кўрсаткичларни ш ва т_п формулаларига қўямиа:

= ±1,27,

ш (уртача арифметик курсаткичлар хатоси)
шо (тажриба ҳзтоси ёки ўртача кўрсаткичлар фарқи) = ±^1,27 + 1,27 = ±,/з,2 = 1,79 ёки янала соддароқ қайл этсак. 1,27 1,41=1,79и Бу ерда худди бўлакчаланган усулдаги каби натижалар олинган.
И.Яхлит системали хатолар бўлмаганда маълумотларга умумлаштирилган усулда ишлов бериш
(Л.В Соколов бўйича)
Худди шундай умумлаштирилган усулда тажрибанинг тўлиқ ҳосил қақидаги маълумотларига системали хатолар бўлмаганда ишлов берилади. Бунга 23.2.1 - жадвалдаги ишлов бериш мисол бўла олади.

1. 
   -жадвал
   

Ҳосил ҳақидаги маълумотларига умумлаштирилган усул билан яхлит системали хатолар бўлмаганда ишлов бериш

Вариант тартиб рақэми	Такрорланиш	Вариант учун	Уртача кўрсаткичдан оғиш, ц/га (V)	Оғишлар квадрати
	лар бўйича ҳосил, ц/га	ўртача ҳосил, ц/га			IV'
1	29,9	34.9	5.0	25
	35.8		+0,9	0.81
	47.}		+ 2.3	5.29
	36.5		■М.6	2.56	33,66
2	45.1	42.9	-0,8	0,64
	43,6		+0,7	0,49
	41.5		•1.4	1.96
	44.2		+ 1.3	1.69	4.78
3	37,9	39,5	•1.6	2,56
	39.5		0.0	0.0
	40,8		+ 1.3	1.69
	39,8		+0.3	0.09	4,34
4	38.7	39.2	•0,5	0,25
	36,6		-2.6	6,76
	42.4		+ 3.2	10,24
	38,9		-0.4	<Гб9	17.34

N=16 К1У^!)60,12

Оғишлар квадратларини аниқлаб ва жамлаб, 60,12 ни топамиз Ҳоснлнинг умумий йигиндиси 623,4 ц/га, вариантлар сони 16, ўртача ҳосил 39,1 ц/га;
6 = = ^62 = ±2,15; т = ±2,15 = ± 1,08_ч
V 16 - 3
16-3 4
= 100 = 2,76%; т_в = 1,08 1,41 = 1,52

1. 
   ⁰
   

29,9 санасининг яроқсиалигига қониқиш қосил қилиб, материални яна қайтадан шу услуб билан ишлаб чиқиб, қуйидагиларни топамиз: оғишлар

595,5 ц/га,


б =


127,44
115-3


» ±1,514;

квадратлари йиғиндиси - 27,44; ҳосилнинг умумий йиғиндиси вариантлар сони N-16-1 = 15; ўртача ҳосил 39,7 ц/га.
т = ±^= = ±0,75ц; т% = —100 = 1,89% ■Д 39,7
т_в =±0,75-1,41 = ±1,05ч.
Ишончсиз сананинг ҳисобдан чиқарштиши олинган маълумотларнинг аникдиги ва ишончлилигини оширди.
III. Яхлит систсмали хатолар бўлганда умумлаштирилган фарқланувчи усул билан ишлов бериш
(А. В. Соколов бўйича)
Тажриба натижаларига фарқданувчи жуфтли усулда ишлов беришнинг моҳияти бўлакланган ва умумлаштирилган бошқа усуллардаги каби фарқнинг ўргачасини эмас, ўргача фарқнинг хатосини аниқлашдан иборат.
А.В.Соколовдан олинган фарқлзнувчи ишлов бериш услубини кўриб чиқамиз Бунда қонунга асосан бир йўнадишда кетувчи тупроқ унумдорлигининг ўзгаришини кузатамиз.
Тахмин қилайлик, қуш қаватли сўқада шудгор қилинганда пахга ҳосили 37,5; 39,8; 41,6 ва 42,9 ц/га, оддий суқа билан шудгорланганда уртача кўрсаткич хатоси, 1 вариант учун 1,17 (23.3.1.-жадвал), 2-вариант учун 1,25 (23.3.2 -жадвал).

1. 
   жадвал
   

Қўш қаватли шудгорлашда ҳосилни ҳисоблаб чиқиш

Такрорланишлар	Ҳосил, ц/га	Уртачадан оғиш (V)	Оғишлар квадрати (V^2)
1	37,5	-3,0	9,00
11	39,8	-0.7	0,49 '
III	41.6	+ 1.1	1,21
IV	42,9	+2,4	5,76
	М,=40.5	+3,5	IV» 16,46
		-3.7

^т' “ ⁼ ^^{1,37 = ±1,17}

2. 
   жадвал
   

Одций шудгорлашда ҳосилни ҳисоблаб чиқиш

Такрорланишлар	Ҳосил, ц/га	Уртачадан оғиш (V)	Оғишлар квадрати (V^2)
I	36,6	-2,4	5,76
11	I 1 >4 ОО	-1,2	1,44
III	39,2	+0,2	0.04
IV	42,4	+3,4	11,56
	М?=+39,0 .	+3,6	ў>М8,8

^-±^й7*±и5

Ўртача курсаткичлар орасидаги фарқ 1,5 ц/га. Ўртача кУрсаткичлар фарқининг
хатоси
ш„-±7л,²+п»! ^ДпУ+О^)² =±1,71 ц Демак, ҳосил ҳақидаги маълумотларга бўлаклаб ишлов берилганда вариантлар орасидаги тафовут исботланмади, чунки уртача кўрсаткичлар фарқининг хатоси (1,7) фарқнинг ўзидан (1,5) катга.
Шу билан бирга тажрибада биринчи такрорланишдан тўртинчига қараб ҳосил муттасил ошиб, бориши кузатилмоқоа Агар \ар бир такрорланиш учун алоҳида жуфтлар бўйича айиришни амалга оширсак, ушбу фарқларга эга бўламиз: 0,9; 2,0; 2,4 ва 0,5 (23.3.3.-жадвап). Ўртача фарқнинг квадратдаги хатоси атиги 0,45 га тенг бўлди. Бу ҳолда вариантлар орасидаги фарқ етарлича исботланган, чунки у ўз хатосидан

3,3 марта ошиб кетган.

М)

0. 
   45
   

Қосил ҳақидаги маълумотларга фарқланувчи усул билан ишлов беришни кўп йиллик тажрибалар маълумотларига ҳам қўлласа бўлади (“Кўп йиллик тажрибада ҳосил маълумотларцга ишлов бериш» бўлимига қаранг).

3. 
   жадь^л
   

Такрор- ланиш - лар	Хосил, ц/га		Фарқ	Ўргача фарқцан оғиш . ■ М ■	Оғишлар 1 квадрати (V’)
	қУш қаватли шудгорда	ОДДИЙ шудгорда
1	37,5	36,6	0.9	-0,6	0,36
II	39,8	37,8	2,0	+0,5	0.25
III	41,6	39,2	2,4	+■0,9	0,81
IV	42,9	42,4	0,5	-1,0	1.00
	М|-40,5	М=39.0	1,5	+ 1.4	2>5=2,42
1				_ -',6