Дала тажрибаларини ўтказиш услублари
ДАЛА ТАЖРИБАЛАРИНИ ЎТКАЗИШ УСЛУБЛАРИ (2)
| Эркин
даража сони |
Аҳамиятлилик (эҳгимоллик) даражаси |
Эркин даража сони | |||||
|
Аҳамиятлклик (эҳгимоллик) даражаси | |||||||
|
0,05-0,95 |
0,01-0,99 |
0,001- 0,999 |
0,05-0,95 |
0,01-0,99 |
0,001- 0&9 | ||
|
1 |
12.71 |
63.66 |
- |
18 |
2.10 |
2.88 |
3,92 |
|
2 |
4. «1 |
9.93 |
31.60 |
19 |
2,09 |
2,86 |
3,88 |
|
3 |
3.18 |
5,84 |
12.94 |
20 |
2.09 |
2,85 |
3.85 |
|
4 |
2.78 |
4,60 |
8.61 |
21 |
2,08 |
2.83 |
3.82 |
|
5 |
2.57 |
4,03 |
6.86 |
22 |
2,07 |
2,82 |
3.79 |
|
6 |
2,4- |
3,71 |
5.96 |
23 |
2,07 |
2.81 |
3.77 |
|
7 |
2.37 |
3,50 |
5.41 |
24 |
2,06 |
2.80 |
3,75 |
|
8 |
2.31 |
3,36 |
5.04 |
25 |
2.0о |
2.79 |
3.73 |
|
9 |
2.26 |
3,25 |
4,78 |
26 |
2.06 |
2.78 |
3,71 |
|
10 |
2,23 |
3.17 |
4,59 |
27 |
2.05 |
2.77 |
3,69 |
|
11 |
2.20 |
3.11 |
4.44 |
28 |
2.05 |
2.76 |
3.67 |
|
12 |
2.18 |
3.06 |
4,33 |
29 |
2.05 |
2,76 |
3,66 |
|
13 |
2.16 |
3,01 |
4,22 |
30 |
2.04 |
2.75 |
3.65 |
|
14 |
2,15 |
2,98 |
4,14 |
50 |
2,01 |
2.68 |
3,50 |
|
15 |
2,13 |
2,95 |
4,07 |
100 |
1,98 |
2.63 |
3.59 |
|
16 |
2.12 |
2,92 |
4,02 |
|
1.96 |
2.58 |
3,29 |
|
17 |
2.11 |
2,90 |
3.97 |
|
|
|
|
'Демак, тажрибанинг жуфт вариантлари ўртача ҳосили орасидаги фарқ бўйича маълумотлар А.В.Соколов ва В.Н.Перегудов усулларида ишланганда етарлича ишончли бўлган. Муҳимлилик меъзони (критерийси) тажриба натижаларига Узгартириш киритмади. Бир омилли тажрибанинг ҳосилдорлик ҳа|д1даги маълумотлари А.В.Соколов ва Б.А.Доспехов усуллари билан ишланганда мос тушадиган кўрсаткичлар олинди. Аммо, 1973 йилги нашрда қайд этилишича, ўртача кўрсаткичлар хатолари мос келганда (В.Н.Перегудов бўйича Е, А.В.Соколов бўйича- ш, Б.А.Доспехов бўйича ш ва 5Д) вариантлар ҳосили орасидаги фарқ ишончли ҳисобланади: В.Н.Перегудов усули бўйича улар ўртача кўрсаткич хатосининг 35х ёки ЗЕ учланганидан катга, А.В.Соколов ва Б.Н.Доспехов бўйича ўртача кўрсаткичлар фарқлари хатосидан 3 марта ортиқ бўлса, (30/шр) биринчи ва 30/шр ёки 0/56 иккинчи ҳолда. Шунинг учун В.Н.Перегудов бўйича ишлов берилганда вариантлардаги ўртача ҳосиллар фарқининг ишончлилиги бошқа усуллардагига нисбатан 1,41 марта оширилган. Бу ҳақда Б.А.Доспеховнинг (1979) фикрича, В Н.Перегудов бўйича агар ҳақиқий фарқлар 6>$, бўлса, улар 5% даражада муҳимдир, агар 6<35х бўлса, муҳим эмас. 5Х мсъзони (критсрийси)нинг кўлланилиши кўп вариантли тажрибалар учун асосли, қолдиқ учун эркин даража сони У2г16 бўлганда, 5%ли даражада энг кичик муҳим фарқ 3 5х га тенг бўлади. Кам сонли вариантли тажрибаларда У2< 16 булса, бу баҳо фарқпар муҳимлиги оширилган сонни беради Хатолар бирлиги 5х ишончсиз, номувофиқ бўлиб қолади. Бу ерда муаплиф В.Н.Перегудов томонидан 5х учун киритилган коэффициентга ишора қилгани ҳолда ўзи 5х учун 1,41 коэффициентидан фойдаланади.- \ 1 *
VII. Кўп йиллик тажрибаларда олинган ҳосиллар ҳақидаги маълумотларга
ишлов бериш
Ўрганилган икки омил маълумотлари орасидаги ишончли фарқни аникдашда ишловнинг фаркданувчи усули қулланилади.
* ±
11
п(л -1)
± [Ж36
9,8
0,37 = 0,61
Мисол тариқасида И.М.Мальцеванинг ғўзапояни ҳайдаш самарадорлиги бўйича кўп йиллик маълумотларни оламиэ. А В.Соколов усули бўйича ишлов тизими 23.7.1- жадвалда келтирилган. Иилларга такрорланишлар деб қаралади:
Ўсиб турган ғузапояни ҳайдаш пахта ҳосилининг ишончли пасайишини кўрсатди, чунки ўртача арифметик курсаткичлар фарқи (2,4 ц/га) шу фарқнинг учланган хатосидан каттадир (0,61-3=1,83).
23.7.1-жадвал
Ғўзапояни ҳайдцлнин1 паята ҳосилиг» таъсири
|
Йиллар |
Вариантлар бўйича ўртача пахта ҳосили, ц/га |
Фарқи |
Уртача фаркдан оғиш V |
Оғишпар квадратлари | |
|
ғўзапояни ҳайдаш |
ғўзапояни даладан олиб чиқиб ташлаш | ||||
|
1958 |
32,8 |
37,1 |
-4,3 |
-1,9 |
3,61 |
|
1959 |
40,4 |
44,1 |
-3,7 |
-1,3 |
1,69 |
|
1960 |
33,8 |
38,8 |
5,0 |
-2,6 |
6,76 |
|
1961 |
36,2 |
35,8 |
0,4 |
2,8 |
7,84 |
|
1962 |
31,0 |
31,4 |
-0,4 |
2,0 |
4,00 |
|
1963 |
33,0 |
35,5 |
-2,5 |
-0,1 |
0.01 |
|
1964 |
25,2 |
26.6 |
-1,4 |
1,0 |
1,00 |
|
1965 |
32,7 |
36,0 |
-з,з |
-0,9 |
0,81 |
|
1966 |
35,0 |
36,6 |
-1,6 |
0.8 |
0,64 |
|
|
М|=33,3 |
М2=35 7 |
М=2,4 |
-6,8 |
1У2=26.36 |
|
|
|
|
|
6.6 |
|
Бу маълумотларни Н.П.Константинов (1952) формуласи бўйича ишланганда
-О):("'!),
Бунда: Ца2-оғишлар квадратлари йиғиндиси; 0 - уртача курсаткичлар квадраги, п-такрорланишлар сони.
тл
- 5,76): 8 = 0,60 ц
Демак, А.В.Соколов бўйича натижани олдик.
Кўп йиллик тажрибада вариантлар кўп бўлганда фарқланувчи (жуфтли) усул бўйича ишлов бериш қийинлашади, чунки бунда жуфтли қиёслашлар сони ортиб боради, демак, ҳисоблаш ҳажми ҳам ошади.
Бу ҳолда б.А.Доспехов дисперсли таҳлил усулини таклиф этади. Бунда йиллар энига, вариантлар бўйича жойлаштирилади. Ҳосиллар йиғиндиси йиллар бўйича (Р), вариантлар буйича (V) ва жамланган ҳосил (X) ҳисобланади. Олинган маълумотлар квадратга кугарилади..
Икки йиллик хосил ҳақидаги маълумотларга ишлов беришда дастлабки маълумотлар такрорлакишлар буйича ва шунин1дек, йикинди ца ургача сифатида, ҳдр йил ва 2 йил учун жамланган ҳолда келтирилади. Қолгани юқорида келтирилган бир йиллик тажрибадаги каби: тўғриловчи омил (С), умумий вариацияланиш (Су), такрорланишлар буйича вариацияланиш (Ср), вариантлар бўйича вариацияланиш (Сч), тасодифий хатолар (Сг) аникданади, Худди шу тиаимда дисперсли таҳлил натижалари келтирилади ва 5х, $х%, $й ва НСР05 ҳисобланади (Б.А.Доспехов, 1979, 282-285-б.;.{
Ўиата кўрсаткичлар Фаркининг ишончлилигини бахолаш
Математик ишлов бериш-уртача курсаткичлар фарқи ишончлилигининг ҳаққоний меюони (критерийси)дир Шу билан бирга унинг натижалари бироз нисбий аҳамият касб этади. Бу фарқнинг мазмуни қуйидагича:
23.7.1-жадвал маълумотлардан аён бўлишича, иккита ўртача кўрсаткич фарқи шу
фарқнинг хатосига тенг, яъни — = 1,0 бўлса, ЗОдан ортиқ сонли кузатувда фарқлар
"и
ишончлилиги 84,1% га ёки 100 имкониятдан 84,1га тенг бўлади Агар фарқ ўз хатосидан икки марта ошиб кетса, фарқлар ишончлилиги 97,7% ёки 100 имкониятдан 97,7 га тенг бўлади.
£>
= 3бўлганда фарқ ишончлилиги 99.9%гача етади.
т„
Демак, икки уртача кўрсаткич фарқи уз хатосига тенг булса ёки ундан бир неча марта ошиб кетса, шунга мос ҳолда ишончлилиги маълум эҳтимолликни ташкил этади.
Кузатувлар сони 20-30 дан кам булганда Стьюдентнинг I меъзони (крктерийск)ни қўллаш даркор. 1 нинг қиймати эркин даражалар сони ва эҳтимоллик даражасига боғлиқ (23.7.2-жадвалга қаранг) Дала тажрибаларидаги амалиётда вариантлар сони 1=8-10 ва такрорланишлар п=4-6, эркин даражалар сони ((-1)(п-1) бўлганда, ўртача (8-4)=32 га тенг бўлади, эҳтимоллик даражасига 0,95 (Б.А.Доспехов кдбул қилган) 2,0 тц га мос келади. Шу эҳтимоллик даражаси эркин даражалар сони 9 бўлганда меъзон (критерий) I 2,3 тё бўлади. Демак, бу усулда ишланганда I - ҳаққоний кўрсаткичдир, чунки бир хил эҳтимоллик даражасида, лекин турли эркин даражаларда (нинг жуда аниқ қиймати берилади.
Шу билан бирга — = 2бўлганда, яъни фарқ ўз хатосидан 2 марта ошиб ти
кетганда, ишончлилик кузатувлар сони кўп бўлганда 100 эмас, 97,7% бўлади (23.7.2 - жадвал). Бу ўринда фарқнинг тўлиқ, мутлақ ишончлилиги ҳақида эмас, балки анча юқори ишончлнлиги ҳақида фикр юритаяпмиз.
жадвал.
Кузатувлар сони 30 дан кўп бўлганда икки ўртача кўрсаткич орасидаги фарқнинг
ишончлилиги
|
0 |
Do'stlaringiz bilan baham:
